هنوز جای کار دارد

کتاب «انسان، نشانه، فرهنگ» یک کتاب آکادمیک درباره نشانه‌شناسی است که در صورت یک بازبینی مجدد می‌تواند به عنوان کتابی جامع و همه فهم مطرح باشد. این کتاب که عمده تلاش خود را به ارائه نظریات نشانه‌شناسان بزرگ جهانی معطوف کرده کتابی برای جامعه امروز ایران است، یعنی اینکه نوع برخورد نرسیسیانس با موضوع گرچه نگاهی با گرایش تالیف کتب دانشگاهی است اما شکار موضوعی از این دست و پرداختن مناسب به آن را می‌توانیم به فال نیک بگیریم و منتظر اقداماتی دیگر از این دست باشیم که در مقدمه این کتاب هم آمده اگرچه ریشه‌های نشانه‌شناسی در تاریخ به افلاطون و آگوستین باز می‌گردد، اما نشانه‌شناسی به عنوان یک تئوری مستقل در آغاز قرن بیستم در نوشته‌های چارلز ساندرز وفردینان دو سوسور مطرح شد و در سال ۱۹۵۸با چاپ انسان‌شناسی ساختاری نوشته کلودی استروس، نشانه‌شناسی تحرک تازه‌ای پیدا کرد، این اثر آموزه‌های نشانه‌شناسی سوسور را بررسی و مطالعه فرهنگ‌های اولیه را به کار می‌گرفت. نشانه شناسی هنگامی به شکوفایی رسید که با اصول تحلیل روان درمانی مطابقت داده شد و توسط لاکان به منصه ظهور رسید، هر چند که قبلا این بحث در سال۱۹۰۰در کتاب «تعبیررویا»ی فروید به‌طور ضمنی مطرح شده بود. در تعریف کلی می‌توان گفت که نشانه‌شناسی علمی است مربوط به نشانه که بنابر نظریه سوسور، زبان‌شناسی یکی از زیررشته‌های آن محسوب می‌شود، هرگاه به زبان از این نقطه‌نظر نگریسته شود میل به بررسی رسانه‌های ارتباط جمعی به صورت بصری یا مکتوب و مخصوصا در حوزه روایت بیشتر می‌شود، میل دیگری که از این نظر تشویق می‌شود فروپاشیدن تعصب حمایتگرانه از فرهنگ والا در تقابل با هنر عامه یا تولیدات مردم عادی است. امیلیا نرسیسیانس در بخش‌های متعددی از این کتاب بحث نشانه‌شناسی را از زوایای گوناگون مورد ارزیابی قرار داده و کاربرد آن را در هنر‌های گوناگون کنکاش کرده است.
نویسنده در بخش کوتاهی از فصل «انواع نشانه» نوشته است: «... نشانه می‌تواند مربوط به آن پدیده‌ای باشد که در ذهن ایجاد می‌شود یا مربوط به آن ذهنیتی است که ما در مخیله خود آن را توسعه می‌دهیم، پس نشانه‌شناسی پیرس نه تنها بر زبان‌شناسی، بلکه بر روان‌شناسی نیز استوار است و در آن درک، تفکر و کنش مطرح می‌شود، چنین نشانه‌ای که در مخیله توسعه می‌یابد به آن تفسیر می‌گوییم، پس تفسیر خود نشانه‌ای نشأت گرفته از اولین نشانه است...» و در فصلی دیگر می‌نویسد: «نشانه‌ها حاملان معانی هستند و نشانه‌شناسی قادر به مطالعه این فرآیند یعنی انتقال معانی از طریق نشانه‌ها در زندگی روزمره ماست، ممکن است نمود نشانه‌ها در زندگی اجتماعی ما به صورت واضح، روشن و فوری امکان‌پذیر نباشد، اما قوم‌نگاران و انسان‌شناسان با استفاده از ابزار نشانه‌شناسی قادر به نمایان کردن معانی این نمودها از طریق مطالعه نشانه‌ها هستند...» امیلیا نرسیسیانس در بخش‌های زیادی از کتابش به چگونگی استفاده نویسنده‌ای چون امبرتو اکو از بحث نشانه‌شناسی اشاره کرده که می‌توان از آن به عنوان خواندنی‌ترین بخش کتاب نام برد، نویسنده در این بخش از نحوه برخورد اکو با نشانه‌شناسی به عنوان یک ابزار ضروری در خدمت تفکر یاد کرده و نوع نگاه آیینی او را در تحلیل جزءبه جزء فیلم کازابلانکا از زاویه نشانه شناسی مورد ارزیابی قرار داده است.
نویسنده در بخشی از فصل«امبرتو اکو» نوشته است:«...امبرتو اکو مانند رولان بارت شروع به بازخوانی معانی گوناگون این فیلم معروف می‌کند، فیلم کازابلانکا را مایکل کورتیس در سال ۱۹۴۲ ساخت، فیلمی که مربوط به حوادث جنگ جهانی دوم است...» یکی دیگر از فصل‌های خواندنی این کتاب فصلی به نام «انسان‌شناسی نمادین است، فصلی که می‌توان جوهره کل کتاب را در آن دید، انسان‌شناسی نمادین درصدد مطالعه ادراک و پاسخ‌های عاطفی و خردگرایانه افراد مختلف از فرهنگ‌های گوناگون، نسبت به دنیای پیرامون خود است، انسان‌شناسی نمادین موضوعاتی از قبیل اینکه افراد ادراک خود را در پاسخگویی به دگرگونی‌ها در سطح منطقه‌ای، ملی و جهانی چگونه تغییر می‌دهند و اینکه آنها مناسک و آیین‌های خود را نسبت به دنیایی که همواره در حال تغییر است چگونه تعدیل، تنظیم یا حتی خلق می‌نمایند بررسی می‌کند. در بخشی از فصل انسان‌شناسی نمادین آمده است: «دو محور فکری مهم در انسان شناسی نمادین قابل‌شناسایی است، یکی از آنها با نام کلیفورد گیرتز و دانشگاه شیکاگو و دیگری با نام ویکتور دبلیو ترنر از کورنل گره خورده است و در این راستا باید از دیویداشنایدر که در توسعه انسان‌شناسی نمادین فعالیت کرده است نام برد...» در خاتمه یک بار دیگر باید گفت که کتاب«انسان، نشانه، فرهنگ» کتابی است که نیاز مبرم به یک ویراستاری اصولی دارد و ترتیب فصل‌های تشکیل‌دهنده آن باید با نظم و ساختار بهتری همراه باشد. این کتاب سال ۱۳۸۷در شمارگان ۱۱۰۰جلد و قیمت ۲۶۰۰ تومان توسط انتشارات افکار عرضه شده است.

رسول آبادیان

منبع : روزنامه کارگزاران