اصلاح طلبان: امام جمهوریخواه بود

طرح این اظهارات به فاصله اندكی پس از آن صورت می گیرد كه تحلیلگران سیاسی از «جناح مصباح یزدی» به عنوان یكی از قطب های انتخابات آینده خبرگان نام برده بودند و حتی افرادی چون «امیر محبیان» جدایی قطعی حامیان مصباح از جناح راست سنتی در این رقابت را پیش بینی كرده بودند. با چنین پیش زمینه تحلیلی بود كه «سیدمحمد خاتمی» در دیدار اخیر خود با سران سازمان مجاهدین انقلاب، ضمن انتقاد از طرح چنین مطالبی، هشدارهایی را مطرح كردند.
• موضع گیری نزدیكان امام
پیش از این، روحانیون نزدیك به امام خمینی كه در تقسیم بندی های سیاسی در بلوك «چپ سنتی» تقسیم بندی می شوند، نسبت به این اظهارات واكنش نشان داده بودند. آیت الله موسوی بجنوردی از جمله این افراد بود كه به صراحت گفت: شخصاً با آنكه از نزدیك ترین افراد به امام بوده و محضر ایشان را درك كرده، هرگز جرات نمی كند مطلبی را به عنوان دیدگاه ایشان مطرح كند و یا نسبت دهد. آیت الله «محمد توسلی» رئیس دفتر امام كه در شورای مركزی مجمع روحانیون مبارز عضویت دارد، گفته بود: «تخطئه كنندگان امام می خواهند جمهوریت را حذف و حكومت مورد نظر خود را در جامعه ترویج دهند.» وی در پاسخ به ادعاهای «محسن غرویان» مبنی بر اینكه امام اعتقادی به «جمهوریت» و «رای مردم» نداشت، گفت: «كسانی كه اعتقاد به جمهوری اسلامی ندارند و از اول با امام و جمهوری اسلامی مخالف بودند، امروز مباحثی در خصوص «حكومت اسلامی» بدون «جمهوریت» را مطرح می كنند.» آیت الله توسلی گفت: «امام از ابتدا معتقد به جمهوری اسلامی بود و لذا وقتی به بهشت زهرا آمد، جمهوری اسلامی را مطرح كرد و فرمودند جمهوری اسلامی نه یك كلمه كم و نه یك كلمه زیاد.» وی تصریح كرد: «آنهایی كه از اول با امام خوب نبودند و امام را تخطئه می كردند، امروز می خواهند جمهوریت را حذف كرده و حكومتی كه خود به آن معتقدند به نام امام در جامعه ترویج دهند كه همه اینها دروغ است، امام تنها به «جمهوری اسلامی» نه یك كلمه كم و نه یك كلمه زیاد معتقد بود و مشروعیت حكومت را بر اساس آرای مردم می دانست.» وی ادامه داد: «اعتقادات امام با آرای مردم در كتاب صحیفه نور ایشان به صراحت آمده است، امام مشروعیت نظام را رای مردم می دانست و در عمل نیز به آن معتقد بود، لذا در ۱۲ فروردین نظام جمهوری اسلامی را در معرض رای مردم گذاشت و ۲/۹۸ درصد مردم به آن رای آری دادند.» عضو شورای مركزی مجمع روحانیون مبارز گفت: «صدای امام در مورد این كه جمهوری اسلامی نه یك كلمه كم و نه یك كلمه زیاد هنوز در گوش ما است.» «محمد صدوقی» نماینده ولی فقیه و امام جمعه یزد هم به خبرگزاری ایلنا گفته بود: «امام به جمهوریت و آرای مردم معتقد بودند و هیچ گاه بدون شناخت دقیق از یك موضوع صحبت نمی كردند.» وی ادامه داد: «امام با علم بر این كه جمهوریت چیست و نقش آرای مردم در نظام جمهوری اسلامی چیست، بر جمهوری اسلامی تاكید كرد.»
• موضع گیری گروه های اصلاح طلب
اما به نظر می رسد ابعاد موضوع فراتر از دفاع از یك بحث تاریخی و یا گفت وگو درباره موضوعی نظری باشد؛ چرا كه به تدریج احزاب اصلاح طلب به شكل تشكیلاتی وارد عرصه می شوند. در این چارچوب و در مهم ترین واكنش، شورای مركزی مجمع روحانیون مبارز كه چهره هایی چون «سیدمحمد موسوی خوئینی ها» و «سید محمد خاتمی» در آن عضویت دارند، در نشست یكشنبه شب خود به شدت از اظهارات غرویان انتقاد كردند. شورای مركزی مجمع روحانیون مبارز با انتقاد از انتساب برخی مطالب ناصحیح به مواضع و اندیشه های امام راحل (ره) تصریح كرد: «حضرت امام خمینی (ره) همواره بر نقش تعیین كننده و بی بدیل رای مردم در همه عرصه ها تاكید داشتند.» به گزارش روابط عمومی مجمع روحانیون مبارز، در این نشست كه به ریاست سید محمد خاتمی برگزار شد، «مطالب و مواضعی كه طی چند روز اخیر در برخی از رسانه ها مطرح و متاسفانه به حضرت امام (ره) نیز نسبت داده شده است»، مورد بررسی قرار گرفت. اعضای شورای مركزی مجمع روحانیون مبارز در نشست خود تاكید كردند: «طرح این مواضع ناصحیح و نسبت دادن آن به بنیانگذار جمهوری اسلامی موجب تضعیف پایه های اصلی نظام و مخدوش شدن چهره جمهوری اسلامی ایران در افكار عمومی داخل و خارج می شود.» در این نشست بر لزوم پاسخگویی اندیشمندان، عالمان متعهد و اساتید حوزه و دانشگاه به خصوص شاگردان آن حضرت و مجامع علمی و جراید و مطبوعات و رسانه های عمومی تاكید شد. شورای مركزی مجمع روحانیون مبارز در عین حال تاكید كرد كه این شورا در فرصت مناسب پاسخ لازم را درخصوص نسبت دادن برخی مواضع ناصحیح به اندیشه های امام راحل ارائه خواهد كرد. حزب اعتماد ملی نیز در جلسه یكشنبه شب شورای مركزی خود به این موضوع پرداخت و «مهدی كروبی» دبیركل این تشكل، به اظهارات مطرح شده اعتراض كرد. دبیركل حزب اعتماد ملی در این جلسه با استناد به سخنان حضرت امام (ره) مبنی بر این كه خبرگان رهبری با رای مردم انتخاب می شوند، گفت: خبرگان، رهبری را انتخاب می كنند و رهبری نیز حكم رئیس جمهوری را كه برآمده از آرای مردم است تنفیذ می كند. جبهه مشاركت نیز در سرمقاله شماره اخیر ارگان داخلی خود، با انتقاد از اظهارات غرویان، طرح كنندگان چنین مواضعی را «قاطعان طریق اندیشه های امام» خواند و نوشت: «به طور طبیعی می توان تصور كرد كه حضرت امام (ره) به عنوان یك متفكر و اندیشمند در طول زمان به تبیین و تكمیل نظریات خود در این باره پرداخته اند و هر چه با عینیت مسئله حكومت داری و اداره مستقیم جامعه مواجه شده اند به نظریات كاربردی تری دست یافته باشند... اگر امثال این افراد به دنبال تئوریزه كردن نوع خاصی از حكومت دینی هستند هیچ لزومی ندارد كه برای اثبات حقانیت دیدگاه های خود به چهره امام (ره) پنجه بیفكنند و آن را در نظر نسل جوان پرسئوال امروز مشوه نمایند. ایشان می توانند همان فاصله و نسبتی را كه در زمان حیات امام (ره) با آن بزرگوار و اندیشه هایش داشتند حفظ نمایند و با عنایت به توجهات خاص دوران حاضر به منظومه فكری شان كار و بار خود را به سامان رسانند.» اما این تنها احزاب و گروه های اصلاح طلب برخاسته از جریان چپ سنتی دهه ۷۰ نیستند كه به این اظهارات واكنش نشان داده اند. دكتر «ابراهیم یزدی» دبیركل نهضت آزادی كه از یاران و مشاوران نزدیك امام در دوران تبعید ایشان به پاریس بود، نیز مواضع غرویان را رد كرده است. اظهارات یزدی از آن جهت اهمیت دارد كه غرویان مدعی شده امام به خاطر شرایط خاص پاریس و برای توجیه غربی ها درباره انقلاب، مفهوم «جمهوری اسلامی» را جایگزین «حكومت اسلامی» كرده بود كه پیش از آن در نجف می گفت. یزدی در واكنش به این اظهارات گفت: «همه آثار باقی مانده از رهبر فقید انقلاب از جمله بیانیه های صادر شده قبل از انقلاب، مصاحبه های پاریس، حكم نخست وزیری مهندس بازرگان و سایر مواردی كه در مجموعه صحیفه نور آمده است، نشان می دهد كه امام(ره) اعتقاد راسخی به جمهوریت داشته اند.» دبیركل نهضت آزادی در مصاحبه با ایلنا تصریح كرد: «هر كس ادعا كند كه رهبر فقید انقلاب و بنیانگذار جمهوری اسلامی به رای مردم و جمهوریت اعتقاد نداشت ولی از روی مصلحت سخنانی در این خصوص می گفت، ایشان را به استفاده ابزاری از جمهوریت و رای و حق مردم متهم كرده است.» وی افزود: «سخنان این آقایان با آنچه در آثار باقی مانده از رهبر فقید انقلاب طی بیانیه های صادر شده قبل از انقلاب، مصاحبه های پاریس، حكم نخست وزیر مهندس بازرگان و سایر مواردی كه در مجموعه صحیفه نور آمده است، مغایرت دارد.» یزدی خاطرنشان كرد: «هنگامی كه خبرنگاران در پاریس از امام(ره) سئوال كردند كه منظور شما از جمهوری اسلامی چیست، ایشان با صراحت جواب دادند، جمهوریت همان است كه شما در فرانسه دارید اما چون ما مسلمان هستیم در جمهوری اسلامی ما ارزش های اسلامی مدنظر خواهد بود.» وی ادامه داد: «امام(ره) در حكم نخست وزیری بازرگان با صراحت تاكید كردند كه قانون جمهوری اسلامی كه نوشته می شود، به مجلس موسسان ارجاع داده شود تا به تصویب نهایی برسد و براساس آن قانون انتخابات ریاست جمهوری و مجلس شورای ملی برگزار شود، بنابراین اگر آیت الله خمینی بنا به ادعای این افراد به جمهوری اعتقاد نداشت، چگونه بود كه چنین حكمی را صادر كرد.» یزدی افزود: «هنگامی كه دولت موقت قانون اساسی را تدوین و نهایی كرد و شورای انقلاب هم آن را تصویب نمود، رهبر فقید نیز با اصلاحات جزیی آن را امضا كردند، یكی از این اصلاحات این بود كه رئیس جمهور باید مرد و شیعه اثنی عشری باشد نه اینكه خود ایشان اصرار داشته باشد چون آیت الله گلپایگانی بر این مطلب اصرار ورزیدند، پذیرفتند.»
• پیشینه موضوع
اما بحث و گفت و گو بر سر مواضع فقهی امام خمینی در نجف و تفاوت آن با موضع ایشان در پاریس و در نهایت آنچه در زمان ورودشان به كشور و بنیانگذاری نظام جمهوری اسلامی رخ داد، موضوعی دامنه دارتر از آن است كه طی یك هفته اخیر مطرح شده. در واقع میان این سه دیدگاه تفاوت های عمده ای وجود دارد. در دیدگاه امام خمینی طی درس هایی كه ایشان در دوران تبعید در نجف مطرح می كرد «ولایت فقیه» محور اصلی حكومت بود و مهمتر آنكه همه فقها صاحب حق ولایت شمرده می شدند. اما با جدی تر شدن پیروزی انقلاب از سال ۵۶ (كه با انتقال امام خمینی به پاریس همزمان بود)، دیدگاه امام خمینی شكلی عینی تر یافت و از دیدگاه ایشان در نجف كه یك «نظریه فقهی صرف» بود فاصله گرفت و به واقعیات حكومت نزدیك شد. جمله معروف امام در پاریس مبنی بر اینكه «جمهوری مورد نظر ما در ایران مثل همه جمهوری ها است»، نقطه عطفی در نظریه حكومتی ایشان محسوب می شود و گذار نظری _ عملی ایشان از «حكومت اسلامی» به «جمهوری اسلامی» را نشان می دهد. البته گفته می شود در همان نجف نیز بحث هایی نظیر آنكه «چطور همه فقها می توانند صاحب ولایت باشند و این امر چگونه عملی می شود؟» از سوی شاگردان ایشان مطرح شده و در واقع مبانی و چالش های نظری گذار از همان زمان در نزد امام شكل گرفته بود. پس از پیروزی انقلاب اسلامی هم امام نظریه «حكومت اسلامی» را بایگانی كرد و سیستم «جمهوری» را به رای مردم واگذارد. امری كه امروز اصلاح طلبان با استناد به آن دیدگاه افرادی چون غرویان كه نوعی «رجعت به نظریه نجف» است، رد می كنند. در مقابل، جریان مخالف «حكومت اسلامی» را دیدگاه اصیل امام خمینی می دانند. بحثی كه غرویان امروز مطرح می كند، در دهه ۷۰ نیز توسط احزاب راستگرایی چون موتلفه اسلامی مطرح شده بود. این حزب همچنان كه بعدها نیز تكرار كرد «جمهوری اسلامی» را سیستم حكومتی دوران گذار نامید و «حكومت عدل اسلامی» را سیستم حكومتی مطلوب خویش نامید. مطلبی كه همان نیز بحث انگیز شد و احزاب جریان چپ با محوریت سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی نسبت به آن موضع گیری كردند و حتی موتلفه را از دیدگاه نظری، خارج از چارچوب «احزاب درون نظام» تلقی كردند؛ چرا كه با چنین موضعی این حزب به «جمهوریت» به عنوان یكی از مبانی نظام جمهوری اسلامی بی اعتقاد می شد. در سال های اخیر هم، «محسن كدیور» با انتشار كتاب «نظریات دولت در فقه شیعه»، تطور دیدگاه های امام خمینی در مورد حكومت را تشریح می كند و چنان كه «مصطفی تاج زاده» در نقدی به وی در مجله «آفتاب» مطرح كرد، از زاویه ای مخالف دیدگاه طیف هایی چون مصباح یزدی را تائید كرد. با چنین پیشینه ای، اظهارات اخیر غرویان می تواند صرفاً بحثی نظری تلقی شود و در گفت وگوهای درون حوزوی رد و تائید شود. اما همان طور كه واكنش های احزاب و چهره های سیاسی نشان می دهد، بحث فراتر از اینها و متوجه انتخابات آینده خبرگان است.

منبع : روزنامه شرق