از کربن تا انرژی خورشیدی ـ فلاش بک‌هایی از چهل سال پیش و آرزوهایی برای چهل سال بعد

● سال ۱۹۶۶:
تیم ملی فوتبال انگلستان قهرمان جام جهانی فوتبال شد. من بازی‌ها را از یک تلویزیون سیاه و سفید مشاهده می‌کردم. در آن موقع، من ۱۲ سال سن داشتم و طبیعتاً از این حقیقت که جهان ما به صورت کامل به کالایی وابسته است که ملت‌های زیادی بر سر آن به جنگ پرداخته و صنعت جهانی نیز که به عنوان مستخدم آن به شمار می‌رود، در آن سال بیشترین حجم اکتشاف نفت تاریخ را داشته است، آگاهی نداشتم.
● سال ۱۹۷۳:
اولین شوک نفتی به وجود آمد. من در دانشگاه به تحصیل مشغول بودم. رشته من زمین‌شناسی بود و در دروس آن، چگونگی اکتشاف نفت مطرح می‌شد. در آن سال، صف خودروهای متوقف شده در برابر جایگاه‌های عرضه بنزین، به یک مایل می‌رسید. همه از وقوع یک فاجعه اقتصادی سخن می‌گفتند که ممکن است به یک جنگ هسته‌ای ختم گردد. سعودی‌ها که بیشترین حجم نفت را تولید می‌کردند، از رفتارهای ایالات متحده که بزرگ ترین مصرف‌کننده نفت بود، به دلیل پشتیبانی از دولت اسراییل خشمناک بودند. پادشاه عربستان، سلاح نفت خود را به کار گرفت و توجه جهانیان را به خود معطوف نمود. بدین ترتیب، عرضه نفت دنیا با ۹% کاهش روبه‌رو گردید و یک رکود گسترده در سراسر دنیا بوجود آمد.
● سال ۱۹۷۵:
من از دانشگاه فارغ‌التحصیل شدم، ولی از کار کردن در شرکتی نفتی «موبیل» اجتناب نمودم. به جای آن، به دانشگاه آکسفورد رفتم تا در مقطع دکترا به تحصیل بپردازم. موضوع تحقیقات من به بررسی صخره‌های اقیانوس‌های باستانی اختصاص داشت. اساتید مجرب و نامدار به من آموختند که همیشه به یک تصویر بزرگ از همه واقعیت‌های جهان بنگرم.
● سال ۱۹۷۸:
در آن سال، دانشکده پادشاهی معدن دانشگاه سلطنتی علوم و تکنولوژی بریتانیا به دنبال استخدام یک استاد متخصص در زمینه تاریخ زمین بود. من ۲۴ سال سن داشتم و به دلیل فقدان یکی از والدین، وضعیت مالی نامساعدی داشتم. لذا در مصاحبه آن شرکت کردم و پذیرفته شدم. من هر روز با قطار به شهر لندن رفت و آمد می‌کردم. بسیاری از همکلاسی‌هایم در شرکت‌های معدنی و نفتی، به مناصبی عالی دست یافته بودند. من نیز به ارائه مشاوره به این شرکت‌ها می‌پرداختم. در همان سال، شاه ایران توسط یک آیت‌الله سرنگون گردید. قیمت نفت مجدداً رو به فزونی نهاد. عراق به کشور همسایه‌اش تجاوز نمود، چراکه فکر می‌کرد، آنان کشوری ضعیف هستند و می‌تواند منابع نفت آنان را نیز تصاحب کند. قیمت نفت به ۸۰ دلار برای هر بشکه رسید. این بحران که به مراتب بزرگ تر از اولین بحران بود، تا سال ۱۹۸۱ میلادی ادامه داشت.
● سال ۱۹۸۱:
در این سال، کشورهای نفتی در اوج قرار داشتند. صنعت نفت هرگز در طول تاریخ خویش، به چنین پولی دست نیافته بود. البته در همان سال نیز بیشترین چاه‌های اکتشاف نفت حفر گردیده بود. بیشترین تعداد نفت‌کش‌ها نیز ساخته شدند. این تصویری از اتفاقات آن سال بود. به علاوه، به خاطر داشته باشید که صنعت نفت هرگز تا این حد سرمایه‌گذاری‌ای برای اکتشاف و انتقال نفت به بازارها انجام نداده است. ناگهان بازار با افزایش تولید و عرضه‌ای بیش از تقاضای نفت روبه‌رو شد. قیمت‌ها کاهش یافت و ما به یک دوره طولانی با قیمت‌های پایین، گام نهادیم. این وضعیت تا سال‌های قرن بعد هم ادامه یافت و ما به این شرایط عادت نمودیم.
● اواسط دهه ۸۰ میلادی:
در آن سال‌ها من به بررسی منابع صخره‌ای نفتی در اقیانوس‌های باستانی مشغول بودم. این طرح با سرمایه‌گذاری شرکت‌های بریتیش پترولیوم، شل و دیگران در حال انجام بود. در اواسط سال‌های رکود بازار، من ثروتمند شده بودم. اما در آن زمان، مقاله‌های متعددی در نشریات معتبر علمی به چاپ رسید که تأثیرات آتی گازهای گلخانه‌ای به وجود آمده از سوزاندن سوخت‌های فسیلی در چند دهه اخیر را مورد بررسی قرار داده بود. پیش‌بینی نهایی در مورد مقدار افزایش دمای کره زمین، حاکی از شکل‌گیری یک فاجعه بود.
● سال ۱۹۸۹:
فعالیت‌های من در زمینه نفت متوقف شد. من قادر نبودم که با فعالیتی احمقانه، مستخدمانی را برای کار کردن در شرکت‌های بزرگ نفت و زغال‌سنگ تربیت کنم. به همین دلیل، یکی از اولین افرادی بودم که از کار کردن در شرکت‌های نفتی، انصراف دادم. در آن سال، من کاملاً افسرده بودم. به جمعیت صلح سبز پیوستم و برنامه زندگی خویش را به عنوان یک مدافع سختکوش محیط زیست، ترتیب دادم. من پس از مدت‌ها فعالیت در یکی از محافظه‌کارترین دانشگاه‌های دنیا، به یکی از رادیکال‌ترین گروه‌های زیست‌محیطی پیوسته بودم: یک شوک فرهنگی.
● سال ۱۹۹۰:
اولین کنفرانس بین‌المللی در مورد گرم شدن کره زمین و تغییرات آب و هوا با شعار «برای نجات دنیا مسابقه بدهیم» در شهر لندن برپا شد. این اجلاس با انعکاس گسترده در رسانه‌های دنیا نیز روبه‌رو گردید. همچنین تقریباً همه دولت‌های دنیا، یکی از وزرای خود را به «کنفرانس بررسی آب و هوای جهان» که در شهر «جنوا» برگزار گردیده بود، اعزام نمودند.
● سال ۱۹۹۲:
پس از سه سال مذاکرات مداوم، من شاهد چیزهایی بودم که به سختی می‌توانستم آنها را باور کنم. مثلاً مذاکره‌کنندگان وابسته به شرکت‌های نفت و گاز و حوزه‌هایی مرتبط که منافعی مشترک در این بخش‌ها داشتند، به هر اقدامی متوسل می‌شدند تا مذاکرات را با اخلال روبه‌رو نمایند. «کلوپ کربن» اسمی بود که من برای آنها انتخاب کرده بودم. آنها با پیچیده‌تر کردن واقعیت‌ها و ارائه اطلاعات تحریف شده در نظر داشتند که سازمان اوپک را با تاکتیک‌هایی مختلف، تضعیف نمایند.
سرانجام، در «اجلاس زمین» شهر رویدو ژانیرو، معاهده‌ای امضا گردید که هیچ گونه ضمانت اجرایی نداشت. در اولین دوره ریاست جمهوری بوش پدر هم، ما شاهد حرف شنوی گسترده وی از مدیران شرکت‌های اکسون، موبیل، تگزاسکو، بریتیش پترولیوم، شل و بقیه بودیم که این وضعیت را تحکیم بخشید.
● سال ۱۹۹۵:
دومین اجلاس جهانی بررسی آب و هوای جهانی تشکیل گردید. اخبار ناخوشایندی از سراسر دنیا به گوش می‌رسید. اولین تأثیرات ناگوار گسترده به وجود آمده از اقدامات مخرب انسان‌ها، هویدا شده بود. در اجلاس ۱۹۹۵ آب و هوای برلین، دولت‌ها موافقت خویش را برای انعقاد یک معاهده بین‌المللی در زمینه کاهش تولید گازهای گلخانه‌ای اعلام نمودند. همچنین در سال ۱۹۹۶ میلادی و در اجلاس جنوای ایتالیا، دولت‌ها توافق کردند که اهدافی متعالی و از نظر حقوقی غیرقابل خدشه، باید مورد توافق اعضای جامعه بین‌المللی قرار گیرد.
● سال ۱۹۹۷:
همه چشم‌ها به اجلاس آب و هوای کیوتو دوخته شده است. در تیزرهای تلویزیونی پخش شده در ایالات متحده، ادعا می‌شود که معاهده مربوط به کاهش تولید گازهای گلخانه ای، موقعیت کشور دارای اقتصاد شماره یک دنیا را تضعیف می‌نماید. البته عکس این ادعا صحیح است. در این سال، دیگر همه دنیا، هشدارهای ما را پذیرفته اند. چند شرکت بزرگ نفتی، حجم کمک‌های مالی خود به طرح‌های گسترش کاربرد انرژی خورشیدی را زیادتر کرده اند. من معتقدم که پذیرش تعهدات دولت‌ها در مورد کاهش تولید گازهای گلخانه‌ای به مقدار ۸% در سال‌های ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۲ میلادی، حاصل نرمش این شرکت‌های نفتی بوده است.
در این سال، من «جمعیت صلح سبز» را ترک نمودم و شرکتی را در زمینه انرژی‌های تجدیدپذیر تأسیس کردم. من قرن بیست و یکم را قرن خورشید می‌دانم. دیگر تمایلی به مذاکره و رایزنی با دولت‌ها برای حل مسائل زیست‌محیطی عصر حاضر ندارم. من به دنبال ایجاد کنسرسیومی مشترک از شرکت‌هایی هستم که در کسب و کاری مشابه، قدم بر‌دارند. شاید همراهی این شرکت‌ها و مردم بتواند رهبران دولت‌ها را وادار به پذیرش حرف‌های ما نماید. من فن آوری سلول‌های فتوالکتریکی را برای تحقق ایده‌های خویش برگزیده‌ام، چرا که انرژی حاصل از این سلول‌ها، منبعی پایدار و پاک خواهد بود.
● سال ۱۹۹۹:
به اولین خانه مسقف با سلول‌های خورشیدی در انگلستان کوچ کردم. در این خانه، هیچ‌گونه گاز گلخانه‌ای مخربی تولید نمی‌شد. سقف این منزل، انرژی‌ای بیش از مقدار مصرف ما تولید می‌کرد. آمار کنونی نشان می‌دهد که یک خانواده متوسط انگلیسی، همه ساله ۶ تن گاز دی‌اکسید کربن تولید می‌کند. پژوهش‌های علمی نشان می‌دهد که برای تثبیت شرایط کنونی، باید تا ۶۰%از حجم تولید گازهای گلخانه‌ای را کاهش داد. البته بخشی از این کاهش را می‌توان با صرفه‌جویی و درست مصرف کردن سوخت‌های فسیلی، به دست آورد. به علاوه می‌توان با استفاده بهینه از انرژی خورشیدی، صرفه‌جویی زیادی نمود. در این میان، با دخالت دولت‌ها و انجام چند کار ساده می‌توان تا حد زیادی از تولید گازهای گلخانه‌ای در منازل که نیمی ازکل گازهای تولید شده را دربر می‌گیرد، جلوگیری کرد.
● سال ۲۰۰۱:
رئیس‌جمهور جدید منتخب ایالات متحده، جورج دبلیو بوش، عضویت دولت ایالات متحده را در پیمان کیوتو لغو می‌نماید. اعتراضات گسترده‌ای در سراسر جهان به وجود می‌آید. در اجلاس مراکش، کشورهای دنیا به جز دولت آمریکا، تصمیمات مهمی اتخاذ می‌نمایند.
● سال ۲۰۰۳:
براساس گزارش سالانه انرژی انگلستان، پیش‌بینی می‌شود که تا سال ۲۰۲۵ میلادی، باید ۶۰% از حجم گازهای گلخانه‌ای تولید شده در این کشور، کاسته شود. استفاده از انرژی هسته‌ای و انرژی‌های تجدیدپذیر به همراه بهبود عملکرد مصرف انرژی، راه‌حل‌های پیشنهاد شده در این گزارش است. در این سال، تونی بلر نخست‌وزیر انگلستان تصمیم می‌گیرد که در جنگ تصاحب منابع نفتی در عراق، با دولت آمریکا همراه گردد. گرم‌ترین تابستان اروپا که با از بین رفتن محصولات کشاورزی و مرگ صدها انسان همراه است، فرا می‌رسد. در میان هیاهوی اخبار جنگ، گزارش‌ها و اخبار مربوط به گرمای جهانی نیز در جهان مطرح می‌شود.
● سال ۲۰۰۴:
ما دیگر به بمب‌های هوشمند فرو ریخته شده از سوی پنتاگون بر سر مردم عراق، عادت کرده‌ایم. در این میان، شرکت شل هم بمب خبری خود را منفجر می‌کند. براساس گزارش آنان، منابع موجود نفتی ما کمتر از حدی است که پیش‌بینی می‌گردید. سال‌ها چنین تصور می‌شد که رشد اقتصادی دنیا را تا چند دهه بعد می‌توان براساس عرضه نفت ارزان کشورهای نفت‌خیز پایه‌گذاری نمود. اما با وضعیت به وجود آمده در این سال، همه این برنامه‌ها نقش بر آب شده اند.
جنگ عراق، آن گونه که پیش‌بینی می‌شد، پیش نمی‌رود. حملات متعددی به تأسیسات نفتی این کشور انجام می‌شود. قیمت نفت به دلایل مختلف اوج می‌گیرد و به ۴۰ و سپس ۴۵ دلار می‌رسد.
وضعیت شرکت من به خوبی پیش می‌رود. تونی بلر در ماه سپتامبر از شرکت ما بازدید می‌کند و در سخنرانی خود اعلام می‌کند که در اجلاس گروه هشت سال آینده، که مسؤولیت آن بر عهده وی است، مسأله گرم شدن تدریجی کره زمین، یکی از دو موضوع اصلی مورد بحث خواهد بود.
● سال ۲۰۰۵:
بررسی‌های من در حوزه نفت پایان یافت و من نتیجه گرفتم که در این دهه، بیشترین حجم نفت، استخراج خواهد گردید. من یک کتاب عامه فهم هم در این زمینه منتشر نمودم و ارتباط این موضوع با گرم شدن زمین را توضیح دادم. اما خبر ناگوار این است که ما نمی‌توانیم از این وضعیت ناگوار اقتصادی بگریزیم. خبر خوب این است که برای رهایی جامعه ازاعتیاد به منابع نفتی، اقدامات مؤثری در سراسر جهان، در حال اجرایی شدن است. در همین سال، اجلاس گروه هشت تشکیل گردید. یکی از خواسته‌های جهانی از عربستان سعودی این سؤال بود که مقدار دقیق منابع نفتی آنان چقدر است؟
امسال نیز بوش و بلر، نشان دادند که به حرف‌های پیشین خود پای بند نیستند. ماه جولای فرا می‌رسد و مدیر سابق شرکت «آرامکو» در مصاحبه با نیویورک تایمز، ظرفیت واقعی تولید نفت عربستان سعودی را ۵/۱۰ تا ۱۲ میلیون بشکه نفت اعلام می‌کند. توفان کاترینا در نیواورلئان هم در این سال خسارات زیادی بر جای می‌گذارد. سال ۲۰۰۶: منابع دولت کویت اعلام می‌کنند که ذخایر واقعی نفتی این کشور، نصف آن ارقامی است که اعلام شده است. در این سال، اقبال عمومی نسبت به انرژی خورشید و سایر انرژی‌های تجدیدپذیر، موجبات فروش چند میلیارد دلاری شرکت‌های فعال در این بخش را فراهم نموده است.
● سال ۲۰۴۶:
آیا دنیای ما قادر خواهد بود که اقتصاد خود رادر این سال با فن آوری‌های پایدار بازسازی نماید؟ و آیا جهان ما می‌تواند کاملاً از سوخت‌هایی کارا و تجدیدپذیر به ویژه در بخش حمل و نقل بهره گیرد؟ بله و بله. اگر بخواهیم.
ما در خواهیم یافت که پیش‌بینی‌های صورت گرفته در مورد اوج مصرف نفت حقیقت داشته است. تاریخ راهنمای ما خواهد بود. من پیش‌بینی می‌کنم که پیش از فرا رسیدن سال ۲۰۴۶ میلادی، جهان از منابع بی‌پایان انرژی خورشیدی و سایر انرژی‌های پاک بهره خواهد برد و شرکت‌های نفتی، جنگ‌های نفتی و همه مناقشات عصر هیدروکربن‌های قرن بیستم، فراموش خواهند شد.

نویسنده: جرمی لیگت
مترجم: محسن داوری
منبع: ماهنامه سیاحت غرب،شماره ۴۶
منبع: www.Solarcentury.co.uk