چای

دومین محصول زراعی گیلان، چای است که پس از برنج، در درجه دوم اهمیت قرار دارد. گیاه چای در حدود سال ۳۰۰ قبل از میلاد، در چین شناخته شد. کلاً دو کشور چین و هندوستان، موطن اصلی گیاه چای و از مراکز مهم و قدیمی کاشت آن به شمار می روند. تاریخ ورود و شیوع مصرف آن در ایران، بطور دقیق معلوم نیست؛ ولی گفته می شود که مقارن حمله چنگیزخانه مغول و یا کمی دورتر از آن؛ یعنی در قرن هفتم یا هشتم هجری که تقریباً مطابق با قرن ۱۳ یا ۱۴ میلادی است، وارد ایران گردیده است.
«از تاریخ کشت این گیاه در ایران، حدود یکصد سال می گذرد. این گیاه، ابتدا توسط حاج محمدحسین اصفهانی در سال ۱۳۰۲ هـ.ق (۱۲۶۳ هـ.ش) وارد ایران شد؛ ولی به دلایلی توسعه کشت آن ممکن نگردید. به سال ۱۳۱۴ هـ.ق (۱۲۷۵ هـ.ش) میرزا محمد چایکار ملقب به «کاشف السلطنه» به دستور مظفرالدین شاه قاجار به عنوان ژنرال کنسول ایران به هندوستان رفت و شیوه کاشت چای را با جدیت تمام فرا گرفت. او پس از مدتی نهال و بذر وارد شده را ابتدا، در لاهیجان و سپس در تنکابن (شهسوار سابق) کاشت که بدین ترتیب، نخستین مزارع چای در لاهیجان و تنکابن احداث شد.»
«بوته چای که اغلب به صورت درختچه دیده می شود از جمله گیاهان گرمسیری همیشه سبز است که در شرایط رشد طبیعی، تا حدی یک درخت قد می کشد. برگهای بوته چای تنها قسمتی از این گیاه است که مصرف چای دارد. میوه چای که بذر از آن بدست می آید، در بوته هایی که بصورت درخت رشد کرده باشند، دیده می شود و از آن برای تکثیر چای استفاده می گردد.
چای نیاز به حرارت و آب دارد؛ لذا در نقاط خشک و سرد، محصول آن همان برگهای لطیفی است که در شاخه های چای، پس از هرس روی بوته می روید که اگر آن را هرس نکنند درختی به ارتفاع ۲۵ متر خواهد شد؛ ولی اگر مرتب هرس شود، بصورت بوته و درختچه به نظر می رسد. کشت آن باید در نقاطی صورت گیرد که مواجه با بادهای ملایم و مرطوب باشد و مه و شبنم در آنجا زیاد بوده و درجه حرارت آنجا بین صفر تا ۳۰ درجه سانتی گراد باشد. از این رو در نقاطی که متجاوز از دو هزار متر از سطح دریا ارتفاع دارند، کشت چای ثمری ندارد. درخت چای پس از گذشت و صرف هزینه، پس از چهار سال به محصول می نشیند و عمر مفید آن ۵۰ تا ۶۰ سال است. دوره بهره برداری از این محصول؛ یعنی برگ چینی از اردیبهشت ماه آغاز شده و تا مهرماه ادامه می یابد.»
● چایکاری در صومعه سرا
بعد از محصول برنج، چای دومین محصول مهم و با اهمیت این منطقه تلقی می گردد. از تاریخ کشت این گیاه ارزشمند در این نواحی اطلاع دقیق و روشنی در دست نیست؛ ولی باید پذیرفت که کشت آن در این منطقه به مراتب دیرتر از رواج مصرف آن صورت گرفته، چون قبل از این که چای در این نواحی مصرف عمومی پیدا کند، مصرف قهوه در این مرز و بوم معمول بوده است. به همین دلیل دکانهایی که امروزه فقط چای در آن عرضه می شود به روال گذشته «قهوه خانه» نامیده می شوند.
از تحقیقات و مطالعات برخی از منابع این طور استفاده می شود که بعد از کاشت این محصول در موطن اصلی چای؛ یعنی در ناحیه «چاهانه سر» لاهیجان، منطقه فومنات از گیلان غربی ، نخستین جایی بوده که کشت این محصول در ان ثورت گرفته است، هـ.ل رابینو می نویسد: «ازمایش کشت چای در لاهیجان شروع شد و اکنون در فومنات نیز کشت می شود؛ ولی محصول چای تاکنون از نظر بازرگانی اهمیت و موقعیتی پیدا نکرده است.» هم او در جای دیگر از کتابش آورده است: «برای کشت چای در اباتر کوششهایی به عمل آمده، ولی اقدام به کشت چای هنوز زود به نظر می رسد.» دکتر شاهپور آلیانی در کتاب «نهشت جنگل و معین الرعایا» آورده است: «با کشت چای در ایران ۰در لاهیجان) به توصیه معین الرعایا، میرزا رحیم خان (داماد معین الرعایا) اولین باغ چای را در زیده احداث کرد که در حال حاضر، یکی از منابع پردرآمد مردم زیده است.»
حبیب آقا فومنی، فرزند مرحوم سید زین العابیدن فومنی که خود یکی از صاحبان باغ چای در نوده فومن است، اظهار می دارد: «کاشت چای در منطقه فومنات، ابتداعاً در نواحی طاهرگوراب صورت گرفت که پس از آن مرحوم عباس خان اصالت معروف به نبانکی» که نماینده کاشف السلطنه بود مقداری تخم چای را به مرحوم ابوی، داد و ایشان نیز در نوده به کشت و توسعه آن پرداختند.» با توجه به گزارش های بالا این طور استنباط می گردد که بعد از کاشت اولیه چای در لاهیجان و تنکابن، صومعه سرا دومین جایی بوده که کشت چای در آن صورت گرفته است.
و کارخانه چایسازی صومعه سرا (حاج مهدی آستانه ای) در سال ۱۳۴۷ راه اندازی شدند و از آن پس بر تعداد کارخانه های چایسازی بر این مناطق افزوده شد. باید در نظر داشت که قبل از راه اندازی کارخانه چای، در این منطقه، چای به صورت سنتی و ابتدایی در محل خشک می شدند.

منبع : سایت سوما