خاموشی نماد لوازم خانگی روی تابلوی صنعت

صنعت ایران در سال‌های اخیر از رشد قابل ملاحظه‌ای برخوردار بوده است و توانسته خود را در برخی صنایع در حد استانداردهای جهانی برساند.اما در این بین برخی صنایع نتوانستند در گردونه رقابت باقی بمانند و همپا با اقتصاد ایران خود را بالا بكشند. صنعت لوازم خانگی در زمره یكی از این صنایع است كه كم‌كم نسل آن رو به انقراض می‌رود تا جایی‌كه اگر در بورس فروش محصولات این صنعت در خیابان «جمهوری» قدم بزنید اثر چندانی از لوازم خانگی تولید داخل نمی‌بینید.
اگر ساعتی به تماشای تلویزیون بنشینید باز هم در بین تبلیغات تلویزیون از تولیدات داخل نام چندانی نمی‌شنوید در حالی كه هر لحظه نام یكی از كارخانجات تولیدكننده چینی ،كره‌ای یا ژاپنی به چشمتان می‌خورد كه شما را به خرید از محصولاتشان در ایران دعوت می‌كنند.با این تفاسیر نباید توقع چندانی از این صنعت ورشكسته داشته باشید.شركت‌هایی كه حتی اثری از نام آنها در تابلوی بورس هم دیده نمی‌شود و دسته جمعی به تابلوی چهارم یعنی "تبعیدی‌ها" نقل مكان كردند و با سرمایه‌های فراوانی كه از دارایی‌های غیرمنقول خود دارند هر روز ضرر بیشتری را نصیب سهامدارانشان می‌كنند.
در بورس و در هیچ كجای دیگر نامی از تولیدكنندگان لوازم خانگی به داخل به خصوص تلویزیون‌سازان دیده نمی‌شود. آریا الكترونیك و بلر، شهاب و پارس الكتریك كه در "تبعید" به سر می‌برند پیام هم در تابلوی اول دست و پا می‌زند هرچند كه نماد معاملاتی آن بسته است. ارزش بازاری كمتر از ۳ دهم درصد بازار را دارند و مدت‌ها است كه هیچ معامله‌ای روی آنها انجام نمی‌شوند. هرچند نمایندگان ۲ شركت بزرگ كره‌ای یعنی موج نیكان(ال جی) وسام الكترونیك (سامسونگ) درخواست پذیرش دادند اما یكی در مرحله بررسی مجدد و دیگری در پذیرش مشروط پشت در تالار شیشه‌ای مانده‌اند تا گره كور لوازم خانگی به خصوص تلویزیون‌سازی همچنان كور بماند.
● از آرژانتین تا خودکفایی
در دهه ۱۹۶۰ دائول پربیش اقتصاددان آرژانتین با این تفکر که ما باید دخل و خرج خود را ازکشورهای توسعه یافته جدا کنیم”استراتژی جایگزینی واردات “ را بر پا کرد و به این ترتیب این تفكر كه هر کالایی که نیاز است بدون توجه به مزیت نسبی، باید در داخل تولید شود، گسترش یافت. بومی کردن صنایع ،جلوگیری از واردات ،حمایت بی چون چرای از صنایع و در یک کلام خود کفایی صنعتی تنها هدف بود که این الگوی توسعه کار را به جایی رساند که امید بسیاری از کشورهای جهان از جمله ایران شد.در قبل از انقلاب با ایجاد صنایع بزرگ بصورت مونتاژ می‌خواستند با تکیه بر آن ، کوره راه تاریک توسعه خود را روشن کنندو بدین ترتیب صنایع مختلفی در ایران شکل گرفت .اما جدای از بحث چگونگی بوجود آمدن صنایع در همه جای دنیا پس از پایه گذاری یک صنعت ، دولتها به حمایت از صنایع داخلی می پردازند.این حمایت ها هنگامی صورت می گیرد که صنعت داخلی در دوران نوزادی به سر می برد و تا آنجا ادامه می یابد که صنعت با دستیابی به صرفه جویی های در مقیاس و مزیت نسبی بلنند مدت ، به رقابت با سایر رقبای خارجی بپردازد و در این شرایط ، یک صنعت می تواند با کاهش هزینه های خود و افزایش سرانه تولید و نیز دستیابی به فناوری و تکنولوژی از ارز بری تولیدات خود کاسته و به یک تولید کننده با مزیت نسبی بالا تبدیل شود. البته این سطح حمایت بطور معمول پیوسته در حال کاهش است تا صنعت بتواند خود را با شرایط واقعی جهانی روبرو ببیند.اما حمایت بی چون و چرای دولت و وجود بازار مصرف بزرگ داخلی این صنایع هر کالایی را با کیفیت و قیمت دلخواه تولید می کردند و تاوان تمامی این ناکارآمدیها را مصرف کننده نهایی می پرداخت. اما در چند سال گذشته وضعیت اقتصادی به گونه ای تغییر کرده است که این صنایع را با چالشی بزرگ روبرو کرده است که نمونه آن را در صنعت نساجی مشاهده کرده ایم. اما صنایع لوازم خانگی نیز به رغم تغییراتی که کرده با مشکلاتی دست و پنجه نرم می کند و بسیاری از کارخانجات تولید لوازم خانگی با زیان مجبور به ادامه فعالیت هستند و در حال حاضر قیمت تمام شده کالای آنها بالا و کیفیت آن پایین می باشد که اینها معلول تکنولوژی پایین ، مشکل در تهیه مواد اولیه مرغوب ، قاچاق وقوانین دولتی است که اینها عمده مشکلات حال حاضر صنعت لوازم خانگی است.
● چالش های تکراری
شاید به جرات بتوان گفت تکنولوژی پایین وافزایش نرخ ارز در سالهای اخیر مهمترین چالش این صنعت به شمار می رود، برفرض اگرچهل سال پیش اقدام به ورود ماشین آلاتی مثلا به ارزش ۰۰۰/۱۰۰ دلار با نرخ ۷ تومانی شده چون پیش بینی می شد که این ماشین آلات مستهلک شود در حساب ترازنامه هر ساله مبلغی را بعنوان استهلاک کم می کنند تا در پایین بتوانند با آن ماشین آلاتی را وارد کنند .اما حالا که چندین سال از ورود ماشین آلات گذشته و اگر بخواهیم همان ماشین آلات را وارد کنیم ماشین آلات به ارزش ۰۰۰/۱۰۰ دلار و با نرخ ارز ۹۰۰ تومان یعنی چهل سال پیش ۰۰۰/۷۰۰ تومان هزینه شده و الان در جایگزینی همان تکنولوژی باید ۹۰ میلیارد تومان را هزینه کرد. پرداخت این مبالغ از توان شرکت های زیان ده خارج است و هر چه جلو تر می رویم وضعیت بحرانی تر می شود.
علاوه بر اینها تولید کنندگان خارجی به رنگ و طرح و در یک کلمه سلیقه های مشتری و مصرف‌کننده احترام می گذارند و در عین حال کیفیت کالای خود را تا حد ممکن بالا می برند و با انجام امور مدیریتی سعی در کاهش قیمت تمام شده دارند.علاوه بر آنکه صنعت داخلی لوازم داخلی پیشرفتی نداشته بلکه کیفیت آن پایین تر نیز آمده است زیرا ماشین آلات فرسوده ترهستند و مواد اولیه مشکلاتی دارند به جزء اینها مواد اولیه همچون PVC ، پلی پروپیلن(PP ) ، پلی آمید ، پلی کربنات ، SNA ،HIPS و ABS نیز مورد استفاده قرار می گیرند. تعدادی از آنها در داخل با کیفیت پایین تولید می شود و بقیه نیز که باید وارد شوند مشکل خاص خود را دارند. این مسایل سبب کاهش کیفیت مواد اولیه و در نهایت از دست دادن مشتری می شود.
● قاچاق، زالوی صنعت
با توجه به موارد گفته شده متوجه می شویم که صنعت لوازم خانگی ما قادر به تولید کالای با کیفیت نیست پس همواره در مقابل واردات و قاچاق آسیب پذیر است . تصمیم گیری در مورد واردات با دولت است اما بطورکلی سه راه عمده برای قاچاق وجود دارد.یکی از طریق مرزها و از طریق راههای صعب‌العبور که به نظر می رسد حجم عظیمی از این کالاها از این طریق وارد کشور می شوند.
دومین راه ورود کالا بصورت قاچاق ازطریق شاهراههای اصلی کشور و بدون پرداخت تعرفه توسط باندهای با نفوذ صورت می گیرد.سومین راه نیز که به قاچاق سفید معروف است؛ ورود لوازم خانگی از طریق ورود مسافرین خارج از کشور می باشد.بدین صورت که هر مسافر هنگام ورود به ایران می تواند از کالاهای لوازم خانگی که جزءکالاهای غیر مجاز محسوب می شونددر حد مصرف شخصی وارد کند.آمارها نشان می دهد که سالانه میلیارد ها تومان لوازم خانگی به کشور قاچاق می شود که متون اقتصادی یکی از راههای کاهش قاچاق و کم کردن انگیزه برای قاچاقچیان ،کاهش تعرفه می داند اما با توجه به سه راه عمده قاچاق در ایران ؛ به نظر می رسد اثر چندانی در کنترل قاچاق نداشته باشدو قاچاق همچنان با سیر صعودی در حال افزایش است.قوانین دست و پا گیر دولتی بر واردات ماشین آلات و تجهیزات و عدم حمایت اصولی از یک طرف و ضعف مدیریت از طرف دیگر باعث شده ضعف صنایع و لوازم خانگی بیشتر شده و هر روز بر وخامت اوضاع افزوده شود.از دیگر چالشهای این صنعت عدم وجود کنترل کیفیت به معنای واقعی ، عدم وجود واحدR&D و طراحی صنعتی است.
جدای از عده ای از مردم که بدلیل شرایط اقتصادی از لوازم داخلی استفاده می کنند؛ اما عده کثیری علی رغم قیمت بالای لوازم خانگی خارجی از مارک خارجی استفاده می کنند. و این موضوع در نگاه اول با تئوریهای اقتصادی ناسازگار است اما اگر کمی در متون اقتصادی بیشتر کنکاش کنیم دلیل این موضوع را در خواهیم یافت.یک خانواده نیازهایی چون مسکن،خوراک،پوشاک، آموزش ،تفریح و ... دارد.خرید لوازم خانگی نیز یکی از همین نیازهاست.اما از طرفی چون لوازم خانگی و مسکن تقریبا مکمل هستندو از طرفی هزینه اجاره مسکن بالاست و درصد بالایی از سبد خانوار به مسکن تعلق دارد ولی خرید لوازم خانگی در سبد خانواردرصد کمی را به خود اختصاص می دهد و همین امر باعث کاهش حساسیت مصرف کننده به قیمت می شود بطوریکه مصرف کننده ای که مثلا ۴ میلیون تومان در سال درآمد دارد را در نظر بگیرید،نیمی از درآمد صرف اجاره مسکن می شود اما بطور متوسط سالی یک قلم لوازم خانگی خریداری می شود بنا براین مصرف کننده به سختی حاضر می شود کیفیت منزل خود را در اثر استفاده از یک وسیله خانگی پایین آورد و از طرفی سعی می کند نقایص منزل خود را با رنگها و طرح های جذاب لوازم خانگی خارجی بپوشاندبه همین دلیل جنس با کیفیت با قیمت بالا به جنس بی کیفیت مستولی می شود. اینها همه چالشهایی است که صنایع ما علی الخصوص صنعت لوازم خانگی کشور با آن روبرو است.در حال حاضر ما کالایی داریم با کیفیت پایین و مدیریت نه چندان قوی که در مقابل کالای وارداتی دست وپا بسته است.حال دو راه را می توانیم پیش بگیریم:
یکی درهای مملکت را ببندیم تا صنایع لوازم خانگی به این نوع تولید منسوخ شده ادامه دهند که آنگاه تمامی هزینه های ناشی از ناکارآمدی را تنها یک دسته از مردم آن هم مصرف کننده نهایی، می‌پردازند.
راه دوم این است که با تعیین نرخ تعرفه های غیر کارشناسی و ورود بی رویه از طریق قاچاق ، خود تیشه به ریشه بزنیم و منجر به تعطیلی بنگاهها و بیکاری افرادی شویم که تخصص خاصی را ندارند.
● صنعت سودده اما...
حسین‌داودیان، مدیرعامل یكی از شركت‌های تولید‌كننده لوازم خانگی حاضر در بورس در رابطه با این صنعت معتقد است: افزایش تعرفه واردات منجر به فروش بیشتر و بهتر كالاهای داخلی و در نتیجه افزایش حاشیه سود شركت‌های تولید‌كننده داخلی خواهد شد.
وی به بخشنامه دولت در خصوص الزام نهادها و سازمان‌ها به استفاده از تولیدات داخلی و تاثیر مثبت این بخشنامه در افزایش تولید و فروش محصولات داخلی شركت‌ها به ویژه شركت‌های بورسی تاكید كرد و گفت: افزایش تعرفه‌های واردات كالا و ملزم شدن نهادها و سازمان‌ها به استفاده از تولیدات داخلی موجب بهبود وضعیت بورس و شركت‌های بورسی می‌شود به شرطی كه عوامل موثر بر بازار سرمایه از وضعیت مطلوبی برخوردار باشند.
داودیان صنعت لوازم خانگی را ذاتا سودده ارزیابی كرد و در خصوص افزایش دستمزدها یادآور می‌شود: با توجه به نفربر بودن صنعت لوازم خانگی افزایش دستمزدها منجر به كاهش حاشیه سود این صنعت خواهد شد، اما حمایت‌های دولت و جلوگیری از قاچاق كالا می‌تواند به عملكرد مثبت شركت‌های لوازم خانگی و صنایع مشابه در بورس منتهی شود.● كوچك ها ادغام شوند
حبیب‌‌الله انصاری، دبیركل شورای صنایع گاز و لوازم خانگی، در رابطه با این صنعت می‌گوید: دولت باید شرایطی را به وجود آورد كه امكانات بهینه و شایسته‌‌ای برای تولید پدید آید و تنگناها و مشكلات درونی و بیرونی فعلی بر سر راه تولید، اصلاح شود.
انصاری، تامین مواد اولیه را یكی از مشكلات اصلی بر سر راه تولید دانسته و با چرخه اقتصادی كه ۸۰ درصد آن دولتی است، تامین نیازهای تولید بسیار مشكل است. ضمن این‌‌كه افزایش بی‌‌رویه قیمت‌‌ها و عدم ثبات قیمت حتی در یك فاصله زمانی كوتاه‌مدت نمی‌‌تواند تولید صادرات‌‌گرا به همراه داشته باشد.وی اظهارمی دارد: واحدهای كوچك باید ادغام شوند و این امر مستلزم جذب كردن سرمایه است. این درحالی است كه با سود زیاد تسهیلات بانك‌ها و امكان توسعه واحدها را نداریم.
انصاری بر وجود زمینه‌های رقابت كالاهای تولید داخل در بخش صنایع و لوازم خانگی تاكید می‌كند و می‌افزاید: اما كمبود منابع مالی و نقدینگی، عدم وجود زیر بناها و امكانات لوازم و ركود نسبی ایجاد شده در بازار از مشكلات تولیدات صنایع گاز و لوازم خانگی است و در حال حاضر ایران از ۵۴ كشور جهان، لوازم خانگی وارد می‌كند كه علاوه بر آن واردات غیر قانونی نیز به كشور صورت می‌گیرد.انصاری افزود: واردات بی‌‌رویه تلویزیون سبب خالی ماندن بیش از ۴۰ درصد ظرفیت كارخانجات داخلی شده است. در حالی كه میزان تولید تلویزیون جوابگوی نیاز داخل است.
وی با اشاره به نیاز حدود ۲ میلیون تلویزیون در بازار، اظهار داشت: واردات یك میلیون تلویزیون، بازار داخل را مختل كرده و موجب شده تا تولیدكنندگان با ۳۰ تا ۵۰ درصد ظرفیت خود تولید كنند.
وی در مورد دلایل عمده واردات اظهار داشت: كارخانجات با توجه به خواست مشتری كیفیت‌‌ها را افزایش داده و به خدمات بعد از فروش توجه جدی صورت گرفته است.
● جلوی واردات را نگیرید!
رئیس اتحادیه لوازم خانگی تهران بر این باور است كه واردات كالاهای خانگی تنها راه ایجاد رقابت در میان تولیدكنندگان كالاهای داخلی است و به همین دلیل نباید از واردات این گونه كالاها جلوگیری كرد. محمد طحانپور می افزاید: هم اكنون حدود ۸۰ درصد لوازم خانگی موجود در بازارهای داخلی از چین وارد می شود كه به دلیل كیفیت پایین آنها، مصرف كنندگان بیشتر تمایل به خرید تولیدات داخلی دارند. وی با اشاره به اینكه اگر واردات لوازم خانگی صورت نگیرد در حق مصرف كننده اجحاف شده است، اظهار داشت: در صورتی لوازم خانگی خارجی را وارد نكنیم تولیدكنندگان داخلی به دلخواه خود كالا تولید می كنند نه آنچه كه مصرف كننده انتظار دارد. طحانپور عقیده دارد: واردات كالاهای خارجی از افزایش قیمت ها جلوگیری كرده است و وقتی تنوع محصول در بازارهای داخلی باشد مصرف كننده قدرت انتخاب دارد و قادر است كالایی را كه دوست دارد خرید كند. وی تاكید می كند: دنیا در زمینه تولید كالاهای مدرن و ارزان قیمت با سرعت زیادی در حال حركت است در صورتی كه تغییر نگرش اصولی نشود در چند سال آینده صنعت لوازم خانگی كشور با مشكلات زیادی مواجه خواهد شد. در كیفیت و قیمت تلویزیون‌های تولید داخلی با مشكل مواجهیم درحالی كه بهترین مارك تلویزیون های وارداتی در بازارهای داخلی زیر قیمت تلویزیون های تولید داخلی به فروش می رسد. لوازم خانگی نامرغوب داخلی از برخی از شركت ها به بازار عراق و افغانستان صادر می شود كه این موضوع در چند سال آینده ضربه محكمی بر پیكر صنعت لوازم خانگی وارد خواهد كرد.وی درعین حال بر بازنگری صنعت لوازم خانگی كشور تاكید كرد و گفت: برای رفع موانع این صنعت درحال بررسی هستیم و البته درحال حاضر تیراژ تولید كارخانه‌های لوازم خانگی در كشورهای دیگر كمتر از دو میلیون دستگاه نیست؛ درحالی كه در ایران جمع تیراژ كل واحدهای تولیدكننده به دو میلیون دستگاه هم نمی‌رسد.
● نسخه نجات
۱) بورس و هلدینگ:با تشکیل هلدینگ لوازم خانگی می توان بسیاری از مشکلات این کارخانجات را مرتفع نمود. در حال حاضر بعضی از کارخانجات لوازم ما آزمایشگاه های R&D کوچکی دارند که با تشکیل هلدینگ لوازم خانگی توسط یکی از شرکتهای سرمایه گذاری می توان همگی را در یکجا جمع کرد و کارایی را بالا برد. ورود مواد اولیه اعم از مواد پلاستیکی و شیمیایی و اعم از قطعات الکتریکی را می توان بصورت عمده و از طریق قدرت و نفوذ بیشتری انجام داد به صورتی که قیمت تمام شده واردات کاهش یابد.هزینه بازاریابی و تبلیغات بصورت چشمگیری کاهش می یابدو بدین ترتیب تمامی نیروهای داخلی در یک جهت حرکت می کنند و مقیاسهای تولید بزرگتر شده و آنگاه می توان به مسایل دیگر نیز اندیشید.مدیریتها هماهنگ شده و از انبار شدن مقدار زیادی کالا جلوگیری می شودو شرکتهای لوازم خانگی در جهت حمایت از یکدیگر قدم بر می دارند تا منافع سهامدار عمده را به حداکثر برسانند و مطمئنا سهامدار عمده نیز به سود بلند مدت می اندیشد و آینده نگری سهامدار عمده و مدیریت قوی او می تواند صنعت لوازم خانگی را وارد دوره جدیدی کند.
۲) فروش دارایی(زمین):یکی از ابزارهایی که می توان آنرا به یک فرصت تبدیل کرد فروش زمین و دارایی است. بعبارت دیگر تنها یک برگ برنده در دست صنعت سالخورده باقی مانده که می توان آنرا زمین های بعضی از این شرکتها دانست.بسیاری از کارخانجات قبل از انقلاب در خارج تهران و در زمین های وسیعی تاسیس شدند که الان بدلیل گسترش شهر نشینی این کارخانجات به منازل مسکونی چسبیده اند و قیمت آنها بطور سرسام آوری بالا رفته است. اما استفاده نادرست از هر کدام از مواهب خدادادی می تواند ما را به اعماق چاههای ناکارآمدی ببرد. فروش زمین در صورتی می تواند راه حل منطقی و علمی باشد که از آن در جهت خرید تجهیزات و ماشین آلات و وارد کردن تکنولوژی مدرن استفاده کرد و اقدام به تشکیل واحدهای R&D نمودو بعد از آن نیز همیشه به فکر راه حلهایی باشیم که این اتفاقات دوباره تکرار نشود.با فروش زمین و انتقال کارخانه به خارج از تهران می توان از معافیتهای مالیاتی نیز استفاده کرد و به تولید کمی سرو سامان داد.
۳) حمایت دولت:تولید در تمام دنیا همیشه از حمایت دولت برخوردار بوده است و دولت نیز ابزارهای گوناگونی برای حمایت دارد که در ایران فقط از یکی استفاده شده است و آن بستن درهای کشور بوده است.دولت می تواند با تصویب قوانین صحیح و تعرفه های منطقی از صنعت حمایت کند.اکثر کارخانجات لوازم خانگی با پرسنل مازاد روبرو هستند، قانونهای کار نیز از تعدیل این پرسنل جلوگیری می کند اما اگر یک نظام تامین اجتماعی قوی با کمک دولت وجود داشته باشدکه بیکار شدن کارگران منجر به بحران جدیدی نشود؛آنگاه می توان با تعدیل نیروی کار گره ای دیگر را باز کرد.امنیت سرمایه و سرمایه گذاری و اثبات این امر به سرمایه گذار و تثبیت قوانین یکی دیگر از ابزارهای دولت است.در حال حاضر افراد پس از فارغ التحصیل شدن در دانشگاه با یک سری آزمون و خطا یاد می گیرند که چه کاری را باید انجام دهند.
● كلام آخر
صنعت لوازم خانگی داخل علی رغم همه مشکلات با انجام امور بالا می تواند تولدی دوباره را تجربه کند و عاملی برای رونق تولید کشورشود که همه موارد بالا در صورتی به انجام می رسد که هرفردی در جایگاه خودش بدرستی کارهای مربوطه را انجام دهد.اگر سرمایه گذاران با بکار گرفتن مدیران خلاق و باسواد بتوانند چنین کاری را انجام دهند و دولت نیز در این راه کمک خود را دریغ نکند می توان به آینده این صنعت امیدوار بود ولی در غیر این صورت این روند تا مرگ این صنعت ادامه می یابد.

امیر آشتیانی

منبع : مجله گسترش صنعت