بسته پیشنهادی آب، کشاورزی و منابع طبیعی ـ بخش چهارم

۳) تحلیل وضع موجود و مشکلات:
۱ ـ ۳) تحلیل وضع موجود:
خودکفایی در تولید محصولات اساسی همواره یکی از جهت‌گیری‌های اصلی توسعه بخش کشاورزی در راستای ارتقای امنیت غذایی بوده است. تمامی تدابیر و تمهیدات برنامه‌ای در زمینه‌های مختلف مانند آب و خاک، مکانیزاسیون، تحقیقات،‌ آموزش و ترویج و سایر موارد به منظور ایجاد بستر مناسب برای رشد و توسعه تولید در بخش اتخاذ می‌شود و عملکرد آنها در میزان تولیدات کشاروزی بخش عینیت پیدا می‌نماید.
در اجرای بند " و " ماده ۱۰۹ قانون برنامه سوم توسعه مبنی بر " افزایش کمی و کیفی محصولات کشاورزی و آبزیان با هدف تامین امنیت غذایی و توسعه صادرات و با اولویت دانه‌های روغنی، زیتون و محصولات باغی " تولید محصولات کشاورزی اعم از محصولات زراعی، باغی، دام و طیور و آبزیان از ۸/۶۵ میلیون تن در سال ۱۳۷۹ به ۶/۱۰۱ میلیون تن در سال ۱۳۸۶ افزایش یافت که بیانگر متوسط نرخ رشد سالیانه ۴/۶ درصد می‌باشد.
تولید محصولات زراعی طی سال‌های ۸۶ ۱۳ـ ۱۳۷۹ از ۷/۴۴ میلیون تن در سال ۱۳۷۹ به ۴/۷۳ میلیون تن در سال ۱۳۸۶ افزایش یافته است که حاکی از متوسط نرخ رشد سالیانه۳/۷ درصد می‌باشد.
تولید محصولات باغی طی سال‌های ۸۶ ۱۳ـ ۱۳۷۹ از ۹/۱۲ میلیون تن در سال ۱۳۷۹ به ۳/۱۶ میلیون تن در سال ۱۳۸۶ افزایش یافته است که نشان دهنده متوسط نرخ رشد سالیانه ۴/۳ درصدمی‌باشد.
تولید محصولات دام و طیور طی سال‌های ۸۶ ۱۳ـ ۱۳۷۹ از ۸/۷ میلیون تن در سال ۱۳۷۹ به ۴/۱۱ میلیون تن در سال ۱۳۸۶ افزایش یافته است که بیانگر متوسط نرخ رشد سالیانه ۶/۵ درصد می‌باشد.
تولید شیلات و آبزیان طی سال‌های ۸۶ ۱۳ـ ۱۳۷۹ از ۴۲۵ هزار تن در سال ۱۳۷۹ به ۵۶۲ هزار تن در سال ۱۳۸۶ افزایش یافته است که حاکی از متوسط نرخ رشد سالیانه ۴/۶ درصد می‌باشد.
طی سال‌های ۸۶ ۱۳ـ ۱۳۷۹ تولید دانه‌های روغنی از ۲۴۷ هزار تن در سال ۱۳۷۹ به ۶۲۸ هزار تن در سال ۱۳۸۶ با متوسط نرخ رشد سالیانه ۳/۱۴ درصد و زیتون از ۳۵ هزار تن در سال ۱۳۷۹ به ۶۶ هزار تن در سال ۱۳۸۶ با متوسط نرخ سالیانه ۵/۹ درصد افزایش یافته است.
طی این دوره جمعیت کشور از ۹/۶۳ میلیون نفر به ۵/۷۱ میلیون نفر در سال ۱۳۸۶ افزایش یافت. بخش کشاورزی توانسته است در این دوره سرانه تولید محصولات کشاورزی را از ۱۰۳۰ کیلوگرم در سال ۱۳۷۹ به ۱۴۲۲ کیلوگرم در سال ۱۳۸۶ افزایش دهد که نشان دهنده متوسط نرخ رشد سالیانه ۷/۴ درصد می‌باشد.
۲ ـ ۳) نقاط قوت:
۱) تنوع اقلیمی و گستردگی عرصه فعالیت‌های بخش کشاورزی
۲) منابع غنی ژنتیکی و گونه‌های گیاهی، دامی و آبزی
۳) اراضی مستعد برای توسعه کشاورزی
۴) پتانسیل استفاده از منابع طبیعی کشور در بخش‌هایی مانند گیاهان دارویی، صنعتی، خوراکی و تولید علوفه
۵) امکانات مطالعاتی، تحقیقاتی، پژوهشی، آموزشی و ترویجی در بخش کشاورزی
۶) تجربه و دانش بومی در بخش کشاورزی
۷) مزیت نسبی تولید محصولات باغبانی و کشت‌های ارگانیک، گلخانه‌ای و کشت دوم
۸) توانمندی تشخیص و کنترل بیماری‌های دامی و گیاهی
۹) وجود شبکه گسترده تعاونی‌های روستایی و تولیدی و تشکل‌های بخش کشاورزی در سراسر کشور
۱۰) ظرفیت‌های مناسب به منظور توسعه دامپروری و شیلات
۱۱) وجود سرمایه‌گذاری‌های قابل توجه در دامداری‌های صنعتی و امکان ایجاد ظرفیت‌های جدید
۳ ـ ۳) نقاط ضعف:
۱) کمبود آمار و منابع اطلاعاتی صحیح، منسجم و به هنگام در خصوص منابع پایه و تولیدات در بخش کشاورزی
۲) فقدان نقشه‌های کاداستر در بخش کشاورزی
۳) پایین بودن آگاهی‌های زیست محیطی و دانش فنی بهره‌برداران و تولید‌کنندگان بخش کشاورزی و ترکیب نامناسب نیروی انسانی
۴) خارج شدن سطح قابل توجهی از عرصه‌های منابع طبیعی از مالکیت دولت
۵) فرسایش شدید خاک در حوزه‌های آبخیز و افزایش روند رسوب‌گذاری در مخازن سدهای کشور
۶) افزایش روند بیابان‌زایی و کاهش توان بیولوژیک
۷) تعارض، توازی و ناکارآمدی برخی از قوانین و مقررات موجود و نظارت ضعیف بر اجرای قوانین حفاظت از منابع طبیعی و منابع پایه در بخش کشاورزی
۸) بهره‌برداری بی‌رویه و تخریب جنگل‌ها و مراتع
۹) پایین بودن راندمان آبیاری و بهره‌وری پایین از منابع آب و خاک
۱۰) عدم تعادل سرمایه‌گذاری در اجرای طرح‌های تامین آب با مصارف آب
۱۱) محدودیت منابع آبی کشور به تناسب ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های موجود برای توسعه بخش کشاورزی
۱۲) پایین بودن میزان بهره‌وری و راندمان تولید و عملکرد محصولات کشاورزی
۱۳) وجود ضایعات بالای محصولات کشاورزی در مراحل مختلف تولید
۱۴) فقدان ساز و کارهای هدایت برنامه جامع کشت سالانه کشور
۱۵) بهره‌برداری بی‌رویه از منابع آبزیان و ضعف حفاظت از منابع دریایی
۱۶) کمبود استانداردهای کیفی و ضوابط و معیارهای فنی
۱۷) کمبود تحقیقات کاربردی در فعالیت‌های بخش کشاورزی
۱۸) فقدان ارتباط لازم بین تحقیقات کاربردی موردنیاز و فرآیندهای اجرایی
۱۹) پایین بودن بهره‌وری در استفاده از نهاده‌ها و عوامل تولید در بخش کشاورزی
۲۰) کمبود ماشین‌های تخصصی مورد نیاز در بخش کشاورزی
۲۱) نارسایی در ارائه خدمات بیمه‌ای در بخش کشاورزی
۲۲) پایین بودن ارزش صادراتی محصولاتی بخش کشاورزی
۲۳) کارآمدی پایین تشکل‌های بخش کشاورزی
۲۴) ضعف جایگاه نظارت و ارزیابی در فرآیند اجرای برنامه
۲۵) کمبود ظرفیت‌های نگهداری و ذخیره‌سازی محصولات کشاورزی درمناطق عمده تولید
۲۶) کمبود ظرفیت‌های نگهداری و ذخیره‌سازی محصولات کشاورزی درمناطق عمده تولید
۲۷) فرسوده بودن ماشین‌ها و ادوات کشاورزی و تجهیز آبیاری
۲۸) تکنولوژی نامناسب و فرسوده بودن ماشین‌آلات صنایع تبدیلی و تکمیلی و نگهداری
۲۹) کمبود متخصص و مشکلات جذب متخصصین در بخش کشاورزی و منابع طبیعی
۴ ـ ۳) فرصت‌ها:
۱) افزایش تقاضا برای محصولات بخش کشاورزی
۲) امکان استفاده از آب‌های غیرمتعارف در بخش کشاورزی
۳) امکان صدور خدمات فنی و مهندسی آب و خاک
۴) امکان افزایش آبزی‌پروری و صید در آب‌های جنوب و بین‌المللی
۵) امکان افزایش تولید و عملکرد در محصولات کشاورزی
۶) امکان افزایش ارزش محصولات کشاورزی از طریق بهبود کیفیت و فرآوری مناسب
۷) وجود تعداد قابل توجه دانش‌آموختگان و فارغ التحصیلان رشته‌های کشاورزی و منابع طبیعی
۸) وجود ظرفیت‌های خالی و مناسب در توسعه مکانیزاسیون کشاورزی و صنایع تبدیلی و تکمیلی
۹) فراهم بودن زمینه افزایش تولید کودهای شیمیایی، آلی، زیستی، سموم، واکسن‌های دامی و مواد بیولوژیک در داخل کشور
۱۰) امکان دستیابی به بازارهای منطقه
۵ ـ ۳) تهدیدها:
۱) کمبود و پراکنش نامناسب زمانی و مکانی بارندگی در کشور
۲) فقدان برنامه جامع آمایش سرزمین
۳) عدم قطعیت قانونی و تثبیت مالکیت دولت بر بخشی از اراضی ملی و دولتی
۴) عدم تناسب اعتبارات سدسازی، آبخیزداری و احداث شبکه‌های آبیاری
۵) افت کمی و کیفی منابع آبی و عدم تعادل در آبخوان‌ها
۶) افزایش فرسایش، تخریب، شوره و زه‌دار شدن اراضی در بخش کشاورزی و تداوم روند بیابانزایی در کشور
۷) افزایش بار آلودگی منابع آب و خاک کشور
۸) افزایش روند تغییر کاربری اراضی کشاورزی و منابع طبیعی
۹) افزایش روند خرد شدن و پراکندگی اراضی و واحدهای بهره‌برداری کشاورزی
۱۰) کمبود منابع غذایی دام و کاهش علوفه مراتع
۱۱) کاهش شدید ذخایر و بهره‌برداری بی‌رویه از منابع آبزیان و خطر انقراض برخی گونه‌ها
۱۲) نابسامانی بازار و وجود نوسانات شدید در بازار نهاده‌ها و محصولات کشاورزی
۱۳) کمبود زیرساخت‌های حمل و نقل و پایانه‌های صادراتی و نگهداری محصولات کشاورزی
۱۴) عدم وجود قوانین و مقررات در جهت کنترل باقیمانده داروهای دامی و سموم در محصولات کشاورزی
۱۵) عدم توجه لازم به موازین سلامت و ایمنی محصولات کشاورزی
۱۶) کمبود منابع مالی و سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی
۱۷) ناهماهنگی سیاست‌های برون ‌بخشی با نیازهای بخش کشاورزی
۱۸) پراکنش نامناسب استقرار صنایع تبدیلی و تکمیلی بدون توجه به پتانسیل‌های بخش کشاورزی
۱۹) عدم توجه لازم به صنایع مورد نیاز بخش کشاورزی در برنامه توسعه صنعتی کشور
۲۰) توسعه نیافتگی روستاها و جوامع عشایری و فقدان عوامل نگه‌داشت جمعیت
۲۱) عدم کفایت سرمایه‌گذاری‌های انجام شده در عملیات زیربنایی آب و خاک و منابع طبیعی
۲۲) پایین بودن سهم فرآوری محصولات بخش کشاورزی
۲۳) کم توجهی دستگاه‌های اجرایی فرابخشی به امور مرتبط با ساماندهی و اسکان جامعه عشایری
۲۴) عدم حاکمیت مدیریت تقاضای آب کشاورزی
۲۵) عم تحویل حجمی آب به بهره‌برداران کشاورزی
۲۶) حضور انبوه دام و جنگل‌نشینان در جنگل‌های کشور
۲۷) وجود بهره‌برداران و دام‌ مازاد در مراتع و عرصه‌های منابع طبیعی
۲۸) قطع درخت و بوته‌کنی جهت تامین سوخت مورد نیاز روستاییان و عشایر جوامع محلی مستقر در عرصه‌های بیابانی

منبع : خبرگزاری ایسنا