دانشجویان خوابگاهی بخوانند

در معاشرت با دیگران، تا زمانی که ما فکر کنیم اخلاقمان خوب است و هیچ عیب و ایرادی نداریم، هیچ گاه برای تغییر آن کاری نمی کنیم. در حدیثی آمده که یکی از نعمت های بزرگ خداوند به بنده اش این است که «او را به عیب و نقص های اخلاقی اش آگاه می کند.»
بهترین روش رفتار با دیگران را می توان از کلام رسول اکرم صلی الله علیه و آله آموخت که فرمود: «هیچ یک از شما مؤمن نیست؛ مگر این که برای برادرش آن بخواهد که برای خود می خواهد» و در جای دیگر فرمود: «دست خود را بر سر هرکس که می خواهی بگذار و برای او آن بخواه که برای خود می خواهی»۱.
بنابراین، اگر روشی را دوست دارید که مردم آن گونه با شما رفتار کنند، به همان روش با دیگران برخورد کنید. هرچه را برای دیگران پیشنهاد می کنید، همان بهترین روش است و شما نیز براساس آن، با آنان رفتار کنید؛ زیرا انسان انتظاری جز خوش رفتاری از مردم ندارد و کمترین اهانتی را از سوی آنان نمی پذیرد و راضی نیست که کسی به او تهمت زند و نمی پسندد که کسی از معایب او پیش دیگران سخن بگوید؛ هرچند آن عیوب را واقعاً داشته باشد. شخصیت انسان، در عرصه روابط گوناگونی شکل می گیرد. این روابط به ترتیب عبارتند از: رابطه انسان با خود، رابطه با خدا و رابطه با دیگران. انسان موجودی اجتماعی است و نیازمند معاشرت، تبادل افکار و ایجاد روابط نیکو با همنوعان است و براثر همین معاشرت ها و تبادل افکار، روابط انسانی شکل می گیرد و فرهنگ انسانی، هویت خود را آشکار می سازد، از دیدگاه اسلامی، جامعه وروابط انسانی آن، رنگ الهی و عبادی به خود می گیرد و همه جنبه های گوناگون رفتار آدمی، در جهت نیل به هدف نهایی که انسان کامل شدن است، معنا و مفهوم می یابد.
آداب معاشرت از نظر اسلام را می توان در دو مرحله «اندیشه» و «عمل» خلاصه کرد.
● مرحله اندیشه
مرحله اندیشه، به این معناست که مسلمانان باید صفحه اندیشه و نیت خود را نه تنها نسبت به برادران دینی خود، بلکه نسبت به تمام انسان ها و بلکه تمام موجودات خدا، نیکو و زیبا گردانند و اندیشه خیرخواهی، نصیحت، دوستی و سعادت آنها را درسر بپرورانند و از نقشه کشی و توطئه بر ضد آنان بپرهیزند. امام علی علیه السلام در این مورد می فرماید: «خدای سبحان دوست دارد که نیت انسان درباره همنوعانش، نیکو و زیبا باشد۲.
● مرحله عمل
اسلام در مرحله عمل، برای تنظیم روابط اجتماعی انسان ها، آداب و وظایفی قرارداده و پایه آن را براساس ایمان به خدا و تقویت روح فضیلت و انسانیت، بنا نهاده است. بسیاری دوست دارند در ارتباط با همنوعان خویش، زندگی موفقی داشته باشند؛ ولی به جهت ناآگاهی از چگونگی معاشرت و آداب آن و نیز رعایت نکردن آن آداب، توانایی برقراری روابط مناسب و اسلامی را ازدست می دهند و به ناچار، منزوی می شوند. بنابراین، شناخت این آداب در مرحله عمل و توانایی ایجاد ارتباطی مناسب با قشرهای مختلف جامعه، از اهمیت بسیاری برخوردار است. امیر مؤمنان علیه السلام در یک دستور، خطوط کلی آداب معاشرت در مرحله عمل را این چنین بیان می کند: «خویشتن را میان خود و دیگران میزان قرار ده، آن چه را برای خود می خواهی، برای دیگران بخواه و آن چه را برای خود خوش نمی داری، برای دیگران نیز خوش مدار؛ به کسی ستم نکن؛ چنان که دوست نداری به تو ستم شود و به دیگران نیکی کن؛ همان گونه که دوست داری به تو نیکی شود»۳.
آداب معاشرت در مرحله عمل، بحث بسیار گسترده ای است که این نامه، گنجایش آن را ندارد و ما فقط به طور خلاصه مواردی از آن را دراین جا ذکر می کنیم:
۱) احترام به دیگران؛ احترام به معنی عدم تجاوز به حقوق آنان است که شامل احترام به جان، مال، ناموس و آبروی آنها می شود. پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله می فرماید: مسلمان کسی است که مردم از دست و زبان او در آسایش باشند؛ یعنی در رفتار و گفتار خود هیچ زیانی به دیگران نرساند و حقوق چهارگانه آنان را حفظ کند.
۲) سلام و احوال پرسی؛ شایسته است یک مسلمان هنگام دیدار برادران دینی خود، با سلامی آرامش بخش و شادی آفرین، آنان را شاد و مسرور سازد و به این وسیله، روابط اجتماعی خود را تحکیم بخشد.
۳) زیبایی کلام؛ ما در سخن گفتن با دیگران، دو وظیفه داریم؛ اول: سخن خوب بگوییم و از سخن زشت و خلاف ادب، پرهیز کنیم و دوم این که خوب و زیبا سخن بگوییم. گاهی انسان سخنان خوبی دارد؛ ولی آنها را درست بیان نمی کند. به همین جهت در روایات بسیاری سفارش شده که قبل ازسخن گفتن، کاملاً فکر کنید تا نسنجیده سخنی نگویید. چه بسا سخن حقی که در محل نامناسبی بیان شود و باعث بروز مشکلات فراوانی گردد.
۴) مزاح و شوخی؛ اسلام برای مزاح و شوخی هم آداب خاصی دارد. مزاح و شوخی، چون باعث خنده وشادی می شود، یکی از بهترین عوامل آرامش روانی و رفع خستگی روحی محسوب می شود و سبب ایجاد پیوند دوستی بین افراد می شود. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و اهل بیت علیهم السلام نیز اهل مزاح و شوخی بوده اند و برای رفع خستگی و کسالت افراد،از آن استفاده می کردند؛ ولی همان طور که گفتیم، آداب و قوانین خاص هم برای آن قرار داده اند که برخی آداب آن عبارتند از:
الف) باعث آزار واذیت طرف مقابل نشود.
ب) غیبت یا تمسخر مسلمانی در آن نباشد.
ج) زیاده روی و افراط در آن نکنند که باعث می شود هیبت و وقار شخص لکه دار شود و ارزش او در بین مردم از بین برود.
۵) رعایت شئون اجتماعی؛ مانند پاکیزگی، وقار، احترام به بزرگ ترها، نظم و انضباط، وفای به عهد، رازداری، مهربانی و گذشت که میزان نفوذ انسان را در دیگران بالا می برد.
۶) موارد ویژه؛ در آداب معاشرت گرچه بر ما لازم است که نسبت به همه انسانها و بلکه همه موجودات، خیرخواه و مهربان باشیم؛ ولی دین اسلام دربعضی از موارد، تاکید بیشتری کرده است؛ مانند صله رحم و رسیدگی به اقوام و آشنایان و از همه مهمتر، اعضای خانواده، همسایه داری و رعایت حقوق آنان، میهمان نوازی و آداب پذیرایی از آنان، عیادت مریض و رسیدگی به مشکلات او، تشییع جنازه و تسلی دادن به بازماندگان و رسیدگی به مشکلات آنان.
هرکدام از موارد فوق، دارای مطالب و انواع فراوانی است که احتیاج به توضیح و مطالعه وسیعی دارد؛ ولی از مجموع آنها می توان نمایی کلی از آداب معاشرت اسلامی را به دست آورد.
۷) آفات معاشرت؛ معاشرت با دیگران، اگر به صورت رفت و آمد باشد. مانند صله رحم و رفت و آمد اقوام و نیز معاشرت با دوستان و آشنایان، ممکن است دارای آفات و زیان هایی هم باشد که بی توجهی به آنها، اثرات زیان باری به دنبال دارد. بنابراین، لازم است این معاشرت ها، دقیق و حساب شده باشند. ما دراین جا به بعضی از نکات مهم دراین زمینه اشاره می کنیم:
۱) پرهیز از گناه: رفت و آمدها و معاشرت ها، زمانی مفید و موثر و موجب خشنودی خداوند خواهندبود که سبب گناه نشوند؛ چه بسا میهمانی هایی که در آنها شئون اسلامی رعایت نمی شود؛ به طول مثال، حریم بین زن و مرد از بین می رود. شرکت دراین جلسات، برای خانواده ها و به ویژه بچه ها، بسیار خطرناک خواهدبود.
۲) پرهیز از مزاحمت و تشکیل جلسات پرهزینه، ممکن است افرادی به بهانه صله رحم و رفت آمد، سبب تحمیل زحمت و مخارج زیادی برای دیگران شوند، این گونه معاشرت ها، نه تنها جلب محبت نمی کند، بلکه باعث دشمنی و کینه می شود.
۳) پرهیز از خوش رویی و خوش اخلاقی بیجا: یکی از آداب معاشرت، خوش اخلاقی و خنده روبودن است؛ به شرطی که به جا باشد؛ اما گاهی خوش اخلاقی و خنده روبودن، سبب سوءاستفاده افراد می شود و افراد را در انجام وظایف خود سست می کند؛ به طور مثال اگر معلم همیشه با بچه ها شوخی کند و سخت گیری را به بهانه خوش اخلاقی کنار بگذارد، بچه ها دست از درس برمی دارند و هیچ کدام به آن اهمیت نمی دهند. بنابراین، حسن معاشرت، همیشه به معنای خوش رویی و خنده رویی نیست و به همین جهت، در روایتی آمده که با گناهکاران، با چهره ای عبوس روبه رو شوید؛ تا از کارهایشان دست بکشند. در اینجا ما به بعضی از فنون اساسی در رفتار با دیگران اشاره می کنیم:
۱) اگر خواستید شخصی را نسبت به موضوعی متقاعد سازید، سعی نکنید پیرامون آن چه شما می خواهید با او به بحث بپردازید؛ بلکه اول از خواسته خود کوتاه بیایید و خواسته او را درنظر بگیرید و آن گاه نظر خودتان را مطرح کنید.
۲) در روابط اجتماعی با دیگران، سعی کنید از انتقاد، سرزنش و گلایه، خودداری کنید.
۳) سعی کنید نکات مثبت در رفتار و شخصیت دیگران را شناسایی کرده، آنها را به خاطر آن ویژگی ها و رفتارها، تحسین کنید؛ نه آن که روی نکات منفی انگشت گذاشته، شخص را مذمت کنید.
۴) سعی کنید شنونده خوبی برای دیگران باشید و دیگران را تشویق کنید تا درباره خودشان با شما حرف بزنند.
۵) به دیگران احترام بگذارید و کاری کنید که احساس کنند مهم و با ارزش هستند و این کار را صمیمانه انجام دهید.
۶) در برخورد با دیگران، با چهره ای گشاده و با لبخند، سخن را آغاز کنید.
۷) به جای این که مستقیما به دیگران دستور دهید تا کاری برای شما انجام دهند، خواسته خویش را به شکل سؤال طرح کنید و به طور غیرمستقیم از آنها بخواهید تا خواسته تان را عملی کنند.
۸) اگر دیگران کاری برای شما انجام دادند. آنها را به هر طریقی که ممکن است، خوشحال کنید و از آنها تشکر و قدردانی کنید. همچنین لازم است از حقوق دینی، اخلاقی و اجتماعی که دیگران برا نسان دارند، شناخت بیشتری پیدا کنید؛ تا بتوانید برای ادای آن حقوق، تلاش کنید. طبیعی است گاهی «دیگران» پدر و مادر یا برادران و خواهران انسان هستند و گاهی، اقوام و خویشان و گاهی نیز همسایگان و گاهی استادان و معلمان و... می باشند که هر گروهی، ویژگی ها و حقوق خاص خود را دارند که دراین زمینه، باید با مطالعه بیشتر، شناخت خویش را گسترش دهید؛ تا متناسب با روحیات هر گروه، با آنان رفتار کنید.
درباره روابط اجتماعی- از خانواده گرفته تا جامعه، عمل به ارزش های دینی و اخلاقی، بیانگر کرامت و ارزش والای خود شخص است و نباید منتظر این بود که عین این رفتار از طرف مقابل سربزند؛ بلکه در هر شرایطی، وظیفه شما عمل به ارزش های به دست آمده است. هر قدر رفتار و کردار منطبق با اصول ارزشی باشد، سیر پیشرفت و ترقی در مراتب انسانی، آسان تر و سریع تر خواهدشد.

پی نوشت:
۱-مجلسی، بحارالانوار، ج۷۱، ص.۲۳۴
۲-آمدی، شرح غررالحکم، ج۲، ص.۶۶۷
۳ - نهج البلاغه، نامه .۳۱
۴- عاملی. وسایل الشیعه، ج۱۱، ص.۴۱۳
منبع: نشریه دانشجویی پرسمان

منبع : روزنامه کیهان