بررسی و تحلیل انتقادی حدائق‌البلاغهٔ شمس‌الدین فقیر دهلوی

تحقیق دربارهٔ شعر و ادب از لحاظ لغت و نحو و فنون بلاغت مهمترین اشتغال ادبا و منتقدان قدیم بوده و بنیاد نقد فّنی در ادب یونان قدیم و روم و عرب و ایران بر الفاظ و معانی و کیفیت استعمال لغات و ادای مقاصد نهاده شده است. بنابراین، نقد فّنی از لحاظ وسعت شمول آن بر انواع دیگر نقد رجحان داشته است.
از آنجا که بدون داشتن نظریهٔ ادبی و بدون بهره‌گیری از ابزارهای بلاغی نمی‌توان به نقد مطلوب و مقبولی دست یافت، از دیرباز، دانش‌هائی همچون بدیع، معانی، عروض و قافیه و... به‌عنوان معیارهائی برای زیبائی‌شناسی عناصر ادبی و ارزشیابی شعر و نثر فارسی و عربی به‌کار می‌رفته و به واسطهٔ این دانش‌ها، درستی و نادرستی و غث و ثمین آثار ادبی ما سنجیده می‌شده است. از این رو، ما ناگزیریم آثار بلاغی ـ بدیعی را به سبب اشتمال بر ابزارهای نقد ادبی با دقت تمام بررسی کنیم.
قدیمترین کتاب بدیعی ـ بلاغی در زبان فارسی، ترجمان البلاغهٔ رادویانی است که به زیبائی‌شناسی سروده‌های شاعران عصر سامانی و غزنوی تعلق دارد و حدود ۷۳ آرایهٔ بدیعی را در شعر فارسی بررسی کرده است. بعد از آن، حدائق‌السحر رشید و طواط (ف ۵۷۳ ه ق) است که به ادعای مؤلف به قصد تکمیل مباحث ناقص ترجمان البلاغه، فراهم آمده است.

دکتر محمدعلی صادقیان
فضل‌الله رضائی اردانی

منبع : گوهر گویا