جهانی شدن و چشم‌انداز توسعه جامعه اطلاعاتی

انقلاب ارتباطات و اطلاعات به سرعت اقتصاد، فرهنگ و سیاست جهان را دستخوش دگرگونی می‌کند و جهان را عملا" به یک "دهکدة جهانی" تبدیل می‌کند. رخدادهایی که در هر گوشة این سیاره رخ می‌دهد، در کمترین زمان به سراسر جهان مخابره می‌شود. تصمیمات و کارهای اقتصادی، بیش از پیش از پیامدهای جهانی برخوردار شده‌اند.
اطلاعات و ارتباطات چنان به سرعت درون اقتصاد و جامعه انسجام می‌یابند که جهانی شدن و ظهور جوامع اطلاعاتی، واقعیتی اجتناب‌ناپذیر جلوه می‌کند. با این حال، همة ملت‌ها، گروه‌ها و افراد به‌طور هماهنگ و برابر در مزایای جهانی شدن و فن‌آوری‌های اطلاعاتی سهیم نیستند. از این‌رو، در سراسر جهان دربارة امید به ایجاد طبیعتی آرمانی و بیم از افزایش شکاف دیجیتالی بحث‌های داغی درگرفته است که نوید دنیایی موفق و آرام را می‌دهد و هراس از برخوردهای مدنی و فرهنگی را برمی‌انگیزد. به نظر من، واقعیت در همین نهفته است.
بی‌شک، فن‌آوری اطلاعاتی نیروی قدرتمندی به‌شمار می‌آید، اما معتقدم که قوة ابتکار انسان قوی‌‌تر است و شیوة به‌کارگیری فن‌آوری اطلاعاتی در حل مشکلات و مسائل از اهمیت بسزایی برخوردار است. دانش، قدرت محسوب می‌شود. همیشه همینطور بوده است، چه در دوران ما قبل تاریخ که از آتش و سنگ به عنوان ابزار استفاده می‌شد و چه در عصر مدرن علوم هسته‌ای و فضایی و فن‌آوری‌های مربوط. با وجود این، ویژگی مثال‌های فوق در قدرت یا دانش نهفته نیست، بلکه ریشه در این واقعیت دارد که چون تعداد نسبتا" معدودی از مردم از دانش برخوردار بودند، پس به توانایی و اختیار دست می‌یافتند. انسان به تنهایی قادر به تولید دانش، تفکر مجرد و انتزاعی و ساخت ابزار و فن‌آوری هست. دانش از طریق ارتباطات و اطلاعات با دیگران تقسیم می‌شود. بنابراین، توانایی نظارت بر اطلاعات و ارتباطات، رمز قدرت به شمار می‌آید.
بشر در طول تاریخ، از این ظرفیت برای تولید دانش و تقسیم مزایای آن برای دفع دشمن، جست‌و‌جوی غذا، کسب ثروت، تنظیم روابط انسانی و غیره بهره ‌برده است. در ضمن، تاریخ بیانگر کوشش بشر برای کنترل دانش وحتی ارتباطات و فن‌آوری به‌منظور برتری جویی بر سایرین ـ به عبارتی ، "ما" در تقابل با "دیگران" ـ است. مردم در برابر محدودیت، واکنش نشان می‌دهند. پیشرفت‌های اخیر ارتباطات و فن‌آوری اطلاعاتی نیز نظارت را ـ اگرنه غیرممکن ـ بسیار دشوار کرده است. ظهور اینترنت، شاهراه‌های اطلاعاتی و همگرایی فن‌آوری‌های اطلاعات /ارتباطات، پیشرفتی انقلابی به‌شمار می‌آید. بدین ترتیب، کنترل دانش به سختی صورت می‌پذیرد و مردم سراسر جهان به شرطی توانا خواهند شد که فن‌آوری "نوین" را به شکلی مبتکرانه به‌کار بندند.
● عصر اطلاعات
در نتیجه، نسیم تغییرات که اکنون سراسر دنیا را درمی‌نوردد، نوید بخش دنیایی آزاد خواهد بود. امروز، پیشرفت بشر در حوزة فن‌آوری ارتباطات چنان دگرگونی بنیادی در زندگی پدید آورده است که بسیاری از جامعه‌شناسان سخن از طلوع عصری نوین می‌گویند: "عصر اطلاعات".
امروزه، رسانه‌ها از اعتباری بی‌سابقه برخوردارند. رسانه‌ها به عنوان رویکردی نهادینه برای ایجاد آگاهی و اطلاع‌رسانی به تودة مردم پایه‌گذاری شدند و حال، مبدل به ابزاری برای تسلط بر زندگی ما شده‌اند. به جای اینکه شکلی از بیان فرهنگی باشد، خود تبدیل به یک فرهنگ شده است. قرار بود گزارشی از نحوة زندگی مردم تهیه کند، اما خودش مبدل به نحوة زندگی شده است. علاوه بر این، یکی از مهم‌ترین صنایع دوران ما به‌شمار می‌رود.
در حال حاضر، جوامع بسیاری در حال گذار از جوامع پیشرفته صنعتی به "جوامع اطلاعاتی" برخوردار از فن‌آوری رایانه‌ای، شبکه‌های ارتباطی و سایر اشکال ارتباطی پیشرفته بین فردی و سازمانی هستند. برخی از کشورهای غربی وارد عصر اطلاعات شده‌اند. در ایالات متحد، بیش از ۴۶ درصد نیروی کار درگیر فعالیت‌های اطلاعاتی هستند و بیش از ۵۵ درصد درآمد کارگری را به خود اختصاص داده‌اند.
کمپانی‌های چند ملیتی IT در جریان ایجاد وب گسترده شبکه‌های الکترونیکی ـ "شاهراه‌های اطلاعاتی" ـ متشکل از رشته‌های اپتیکی و رایانه‌ای هستند. این شبکه، کالاها و خدمات فراوانی را در دفتر یا منزل شما ارائه می‌دهد، خدماتی چون تصاویر ویدیویی، مکالمات تلفنی، اطلاعات انبوه در حوزه‌های گوناگون مورد استفاده کاربران یا مشتریان. بدین‌ترتیب، دگرگونی شیوة کار، زندگی و تفریح مردم را نوید می‌دهد.
به دلیل سقوط شدید قیمت‌ها، تصور گسترش همه جانبة ارتباطات امکان‌پذیر است. برآورد می‌شود که هر سال، قیمت ریز پردازنده ۲۲% ، حافظة رایانه ۴۰% و تجهیزات ارتباطی ۱۱% کاهش یابد. تا سال ۲۰۱۰ ـ حتی شاید زودتر ـ قیمت یک سیستم رایانه خانگی تقریبا" برابر با قیمت کنونی یک اتومبیل می‌شود. از این رو، مردم عادی نیز ـ هم‌چون کشورهای پیشرفته ـ توانایی خرید آن را پیدا می‌کنند. پیشگامان عرصة فن‌آوری‌های نوین ارتباطی، ظهور انقلابی فراگیر را در زمینة فراوانی و تنوع اطلاعات پیش‌بینی کرده‌اند.

نویسنده : دکتر جی. اس. یاداو

منبع : مرکز توسعه و تبادل دانش فناوری اطلاعات