مردی که آن‌جا نبود - THE MAN WHO WASN'T THERE

سال تولید : ۲۰۰۱
کشور تولیدکننده : انگلستان و آمریکا
محصول : ایتان کوئن
کارگردان : جوئل کوئن
فیلمنامه‌نویس : ایتان کوئن و جوئل کوئن
فیلمبردار : راجر دیکینز
آهنگساز(موسیقی متن) : کارتر برول
هنرپیشگان : بیلی باب تورنتن، فرانسس مک دورمند ،مایکل بادالوکو، جیمز گاندولفینی، کاترین بوروویتس، جان پالیتو، اسکارلت جوهانسن، ریچارد جنکینز و تونی شالهوب
نوع فیلم : سیاه و سفید، ۱۱۶ دقیقه


̎اد کوین̎ (تورنتن) آرایش‌گر باوقاری است که شک برده همسر بی‌تفاوت و الکلی‌اش، ̎دوریس̎ (مک‌ دورمند) با رئیس‌اش (گاندولفینی) رابطه دارد. وقتی غریبهٔ خوش‌مشربی (پالیتو) وارد شهر می‌شود و به این مسئله اشاره می‌کند که با سرمایه‌گذاری روی اختراع جدیدی به نام ̎خشک‌شوئی̎، می‌توان ثروت هنگفتی به‌هم زد، ̎اد̎ نقشهٔ حق‌السکوتی را می‌کشد که امیدوار است به کمک آن، هم پول زیادی به جیب بزند و هم انتقامش را بگیرد. اما وقتی به‌طور تصادفی جنایتی مرتکب می‌شود که به خاطرش ̎دوریس̎ را مقصر می‌شمارند و به زندانش می‌اندازند، حساب و کتاب‌هایش نقش بر آب می‌شوند و خودش هم در چنگال ̎فردی̎ (شالهوب) اسیر می‌شود که یک وکیل زیروزرنگ شهری است...
● ادای دینی جذاب به ̎فیلم‌نوار̎های تلخ و جادوئی سال‌های دههٔ ۱۹۴۰ با داستانی تقلیدی از آثار و حال و هوای نویسندگانی مثل جیمز کین، داشیل همت و ریموند چندلر. فیلم کوئن‌ها البته نسبت به منابع کلاسیکش کاری خودآگاهانه‌تر، عبوس و سردتر، و از نظر ریتم روایت کُند و پُر مکث است. به‌عنوان برداشتی امروزی از آن ژانر و مضمون‌ها و ویژگی‌هایش، مردی که آن‌جا نبود مانند فیلم‌های دیگر سازندگانش مثلاً فارکو (۱۹۹۶) یا به نحوی دیگر ای برادر، کجائی؟ (۲۰۰۰) طنز سیاه و پوچی دارد که به وقایع سبعانه و لحظات تاریک شخصیت‌هایش لحنی هجوآمیز می‌دهد. تورنتن با صورتی سنگی در قالبی ̎بوگی̎وار ـ ولی فاقد گرما و قدرت هامفری بوگارت ـ آرایش‌گر بسیار کم‌حرف و کسلی است با مغزی کوچک که برای خلاصی از کثافت و تیرگی‌های اطراف زندگی‌اش نقشه‌های ناشیانه‌ و محکوم به شکستی می‌کشد و قدم به قدم، با قیافه‌ای مات و توسری‌خور، روندی تقدیری و بی‌رحمانه از حق‌السکوت‌بگیری، خیانت، قتل، خودکشی و تحقیر را از سر می‌گذراند تا سرانجام به اشتباه و به خاطر جنایتی که مرتکب نشده دستگیر و به صندلی الکتریکی محکوم می‌شود. از آن‌جا که ̎اِد̎ رسماً به‌ندرت حرف می‌زند، بسیاری از اطلاعاتِ شخصیت‌ها و گره‌افکنی‌های فیلم‌نامه را اطرافیان معمولاً پُر حرف او شکل می‌دهند. و گروهی از بازیگران ممتاز این نقش‌های فرعی را جان بخشیده‌اند: گاندولفینی در هیأتی هم‌زمان خبیث و ترحم‌برانگیز، جوهانسنِ جوان که شخصیت کوچک غافل‌گیرکننده‌ای دارد، و بادالوکو، پالیتو و شالهوب که تصویرهائی کاریکاتوری و خنده‌دار ساخته‌اند. از طرف دیگر صدای ذهنی بی‌حس و یخ‌زدهٔ تورنتن راوی تقریباً احمق و نکته‌سنجی است که با لحنی از خودمتشکر و بی‌تفاوت داستان سقوطش را شمرده شمرده بازگو می‌کند. فیلم‌برداری استیلیزهٔ سیاه و سفید دیکینز با سایه‌روشن‌های عمیق و ضد نورها و زوایای اکسپرسیونیستی عالی، هم‌راه با تدوین دقیق و فاصله‌گذارانهٔ برادران کوئن و تریشا کوک، و حاشیهٔ صوتی خلوت و پُر ظرافت، حس اضطراب و تباهی تکان‌دهنده‌ای ایجاد کرده است. نوعی ستایش و هجو هم‌زمان، با دیدی تلخ و پوچ و تصاویری بدیع و زیبا، که به‌رغم جدائی و تفاوت‌های فرمی و روائی با فیلم‌های قدیمی ژانر، به روشنی عاشقانه با صدائی مردد و زهرخندی به لب خاطرهٔ آن فیلم‌ها را زنده می‌کند و در عین حال با کلیشه‌ها و آئین‌های ژانر بازی درمی‌آورد.