بی‌نظیر بوتو؛ قربانی مذهب خشونت

بی‌نظیر بوتو ترور شد. انتشار این خبر در عصر پنج‌شنبه ششم دی‌ماه، باعث بهت‌وحیرت بسیاری شد؛ اما گویا این خبری بود که همگان انتظار آن را داشتند. از زمان بازگشت بی‌نظیر از تبعید خودخواسته‌اش به پاکستان، مدت زیادی نمی‌گذشت اما در این مدت کوتاه، سه سوء‌قصد متوجه او شد که آخری آن کارگر افتاد.
این مدت کوتاه از حضور خانم بوتو در پاکستان حاکی از نفوذ قدرتمند وی در جریانات سیاسی پاکستان بود و این موضوعی است که می‌تواند به روشن شدن ماهیت ترور وی کمک کند. خانم بوتو برای به پاکستان، برنامه‌ای در سر داشت و گام‌به‌گام به‌دنبال اجرای آن بود. گفته می‌شود که ورود بوتو به پاکستان طی هماهنگی با پرویز مشرف انجام شده و رایزنی‌هایی برای تقسیم قدرت وجود داشته‌است. شاید توافقاتی بین بوتو و مشرف وجود داشته، اما وقایع این مدت کوتاه از حضور وی در پاکستان نشان می‌دهد که راه این دو از هم جدا بوده و خواه‌ناخواه، کار به تعارض کشیده می‌شد.
باید به عقب بازگردیم تا معلوم شود که بی‌نظیر بوتو برای ورودش به پاکستان چه اهدافی را دنبال می‌کرد. او نه ماه پیش، در کنفرانسی در دهلی شرکت داشت که روزنامه «ایندیا تودی» آن را برگزار کرده‌بود. سخنان او در این بی‌نظیر توانست در این مدت کم، اقدماتی اساسی در مورد محور اول انجام دهد. تلاش‌های او برای تن دادن آقای مشرف به کنار گذاشتن لباس نظامی‌اش بالاخره نتیجه داد. حدود یک ماه پس از ورود بی‌نظیر به پاکستان، جناب ژنرال مقام خود را در ارتش به جانشین خود، ژنرال "اشفق پرویز کیانی"، تحویل داد. کنفرانس نشان می‌دهد که وی برای آینده سیاسی خود در پاکستان برنامه‌ای جامع دارد. او در این نشست، بر سه محور انگشت گذاشت؛
الف) دیکتاتوری پرویز مشرف رئیس‌جمهور پاکستان،
ب) تروریسم و به‌خصوص القاعده،
ج) بهبود روابط با هند.
بی‌نظیر توانست در این مدت کم، اقدماتی اساسی در مورد محور اول انجام دهد. تلاش‌های او برای تن دادن آقای مشرف به کنار گذاشتن لباس نظامی‌اش بالاخره نتیجه داد. حدود یک ماه پس از ورود بی‌نظیر به پاکستان، جناب ژنرال مقام خود را در ارتش به جانشین خود، ژنرال "اشفق پرویز کیانی"، تحویل داد. در واقع، مسئله خلع لباس نظامی رئیس‌جمهور پاکستان یکی از مراحلی بود که بی‌نظیر در جهت شعار خود مبنی بر احیای دموکراسی در پاکستان انجام داد.
مبارزه با وضعیت اضطراری اعلام‌شده از سوی مشرف و تلاش به بازگرداندن نواز شریف و آماده کردن شرایط برای انتخابات پارلمانی مراحل دیگری بود که بی‌نظیر بوتو در این مدت با جدیت دنبال می‌کرد. فعالیت‌های بی‌نظیر در این مدت یک موضوع را روشن کرده بود و آن این‌که در انتخابات هشتم ژانویه برنده اصلی، او و حزبش خواهند بود. به این دلیل، همه انتظار پیروزی وی در انتخابات را داشتند و این به‌معنای نخست‌وزیری وی برای بار سوم بود.
در مورد محور دوم، بی‌نظیر در تبلیغات انتخاباتی خود وعده داده‌بود در صورت به دست گرفتن قدرت، اختیارات ارتش پاکستان و به‌خصوص سازمان اطلاعات ارتش پاکستان -ISI - را محدود خواهد کرد. او به‌خوبی آگاه بود که مبارزه با تروریسم و گروه‌های جنگ‌طلب بدون کنترل ارتش پاکستان امکان‌پذیر نیست.
ده روز پیش از کشته‌ شدن خانم بوتو، یعنی روز دوشنبه ۲۶ آذر، وی در گفت‌وگویی که در «واشنگتن‌پست» و «نیوزویک» منتشر شد، گفت: «تاآن‌جاکه من می‌دانم، عده‌ای از اطرافیان پرویز مشرف با خشونت‌طلبان و پیکارجویان موافقند.» خانم بوتو به‌عنوان سیاستمداری واقف به تحولات چند دهه اخیر پاکستان که خود در آن‌ها دخالت مستقیم نیز داشته‌است، از عمق دخالت ارتش پاکستان در شکل‌گیری و قوام گروه‌های جهادی آگاه بود. او افزود: «طالبان اکنون دوباره سازماندهی شده‌اند و بی‌گمان جز با پشتیبانی بخش‌هایی از دولت یا سازمان اطلاعات نمی‌توانستند این کار را انجام دهند.»
خانم بوتو به‌عنوان سیاستمداری واقف به تحولات چند دهه اخیر پاکستان که خود در آن‌ها دخالت مستقیم نیز داشته‌است، از عمق دخالت ارتش پاکستان در شکل‌گیری و قوام گروه‌های جهادی آگاه بود. "جان چرین"، نویسنده مقاله «مأموریت تبلیغاتی بوتو» آورده‌است: «طالبان در دهه ۹۰ به ظهور رسیدند که بی‌نظیر بوتو نخست‌وزیر پاکستان بود. حتی بعدها معلوم شد "نصرالله بابر" یکی از وزرای دولت بوتو، از طراحان برنامه‌های طالبان و مربی و پرورش‌دهنده ملامحمدعمر بوده‌است.» طرح مبارزه با تروریسم که وی در سخنرانی‌اش در دهلی عنوان کرده‌بود یک جهت روشن داشت و آن کنترل قدرت آن بخشی از ارتش بود که خود در طی دوران نخست‌وزیری‌اش به آن کمک کرده‌بود تا طالبان را به وجود آورده و تقویت کند.
در محور سوم یا رابطه با هندوستان، خانم بوتو انگشت بر مخاطره‌انگیزترین مسئله پاکستان گذاشته بود. او در این سخنرانی، موضوع باز کردن مرزهای پاکستان و هندوستان، و گسترش همکاری‌های اقتصادی بین دو کشور را مطرح کرد. سخنان او به‌گونه‌ای بود که حتی هندیان حاضر در سخنرانی از شجاعت وی تعجب کردند. بهبود روابط هند و پاکستان، برای ارتش پاکستان، مسئله‌ای حساس و پاشنه‌ی آشیل سیاستمداران پاکستانی قلمداد می‌گردد. چنین امری به‌معنی تضعیف ارتش در کشمیر تحت سرپرستی پاکستان خواهد بود؛ جایی‌که ارتش از آن‌جا گروه‌های آزادیبخش کشمیر را هدایت می‌کند. به نظر می‌رسد این پرسش که بوتو را چه کسی کشت، پرسشی درست نباشد. گرچه بالاخره نیروی مشخصی در این کار دست داشته‌است. می‌توان در این‌باره که القاعده یا سازمان اطلاعات ارتش پاکستان و یا حتی پرویز مشرف در قتل بوتو دست داشته، گمانه‌زنی‌هایی داشت؛
درحقیقت، وضعیت "نه جنگ ـ نه صلح" در مرز بین هند و پاکستان به ارتش این اجازه را می‌دهد که دامنه فعالیت خود را از حوزه نظامی گسترش دهد و به‌عنوان تنها مدافع پاکستان دربرابر خطر تجاوز هندوستان، حتی در سیاست داخلی نیز وارد شود. بنابراین، وعده بهبود بخشیدن به روابط بین این دو کشور از سوی بوتو چیزی نبود که به مذاق امرای ارتش پاکستان خوش آید و به احتمال قوی، از نخست‌وزیری وی، بیمناک بودند.
به نظر می‌رسد این پرسش که بوتو را چه کسی کشت، پرسشی درست نباشد. گرچه بالاخره نیروی مشخصی در این کار دست داشته‌است. می‌توان در این‌باره که القاعده یا سازمان اطلاعات ارتش پاکستان و یا حتی پرویز مشرف در قتل بوتو دست داشته، گمانه‌زنی‌هایی داشت؛ اما چنین گمانه‌پردازی‌هایی بیش‌تر ناشی از یک‌سویه‌نگری است تا درک درست واقعیت.
پیچیدگی قتل بی‌نظیر بوتو را می‌توان از این زاویه هم نگریست که او قربانی فرایندی شد که دست‌کم، خود آن را تحمل کرده‌بود. در دوران نخست‌وزیری خانم بوتو، ارتش پاکستان با حمایت از طالبان، به قدرت یافتن خشونت مذهبی در افغانستان کمک شایانی کرد. خشونتی که به اسم مذهب، توسط طالبان به وجود آمد و کم‌کم در خود پاکستان رشد کرد و اکنون به شکل گروه‌های به اصطلاح "اسلامی مبارز" ظاهر شده‌است.
به یاد داشته باشیم که طالبان همان است که هیئت دیپلماتیک جمهوری اسلامی ایران را در افغانستان قتل‌عام کرد و رد پای گروه‌های اسلامی پاکستانی را در اقدامات تروریستی بلوچستان ایران نیز می‌توان مشاهده کرد.
قطعا خانم بی‌نظیر بوتو عواقب وخیم تحمل سیاست‌های ارتش و سازمان اطلاعات پاکستان را لمس کرده‌بود و می‌خواست تا به نام دموکراسی‌خواهی، علیه آن کاری کند، اما غافل از آن که دست‌پروردگان خشونت شیطانی، امانش نمی‌دهند.

سیدرحیم لاری

منبع : پایگاه خبری ـ تحلیلی فرارو