نسل سوم

بمب گذاری در سینا و دو انفجار در قاهره در اماكنی تاریخی و یك حمله انتحاری كه دو دختر جوان در میدانی در قاهره انجام دادند، نمونه ای از اقدامات این نسل جدید از تروریست ها است.عملكرد این تروریست ها با دو نسل گذشته قدری متفاوت است چرا كه دستگاه امنیتی مصر برای اولین بار با عملیات انتحاری دست و پنجه نرم می كند، همچنین برای اولین بار زنان به صف مبارزان انتحاری می پیوندند. همان گونه كه دختر جوانی اتوبوس حامل جهانگردان در قاهره را با سلاح گرم مورد هدف قرار داد و قبل از اینكه به چنگ نیروهای امنیتی بیفتد، خودكشی كرد.یك مقام بلندپایه امنیتی مصری كه خواست نامش فاش نشود، در تفسیر این رویدادها می گوید: دستگاه امنیتی مصر طی دهه های هفتاد و هشتاد هیچ گاه با این نوع عملكرد اسلامگرایان مواجه نبود، چرا كه اطلاعات كاملی در مورد خاستگاه فكری آنها كه معمولاً به اخوان المسلمین یا گروهك جهاد و تكفیر منتهی می شود، داشت. در پایان رویارویی با این گروه ها همواره پیروزی با دستگاه امنیتی بود، به طوری كه بعد از دستگیری رهبران و وابستگان آنها و كشته شدن بعضی از عناصرشان حكومت مصر كاملاً مطمئن بود كه دوره اسلامگرایان خشونت طلب سپری شده است و حتی رهبران این تشكل ها در ندامت نامه های خود كه در زندان می نگاشتند از عملكرد خود كه منجر به كشت و كشتار شده بود، اظهار پشیمانی كردند و ترور «انور سادات» را اشتباهی بزرگ تلقی كردند.اما نسل سوم تروریست ها سال گذشته از هتل طابا در جنوب مصر سر درآوردند كه در جریان بمب گذاری در این هتل ۳۴ نفر كشته شدند.این رویداد یك بار دیگر سال های غلیان و مبارزه بین نیروهای امنیتی و گروهك های اسلامگرا در دهه ۹۰ را در اذهان زنده كرد و نوعی ناامیدی و ترس از بازگشت به نقطه صفر را به وجود آورد ولی موضع گیری رهبران گروهك های اسلامگرا این شك و تردید را از میان برداشت چرا كه آنها هرگونه ارتباط با این انفجارها را رد كردند. از طرفی دیگر روش ناشیانه و ابتدایی انجام این عملیات بیشتر این گمان را تقویت می كند كه این اقدامات فردی است و نه جمعی و تشكیلاتی.بعضی از كارشناسان اعتقاد دارند كه مصر آبستن مرحله ای جدید از اقدامات تروریستی است و یك نسل از تروریست ها موتور ترور را به راه انداخته اند كه در تشكل هایی زنجیره ای فعالیت می كنند و هیچ كدامشان سابقه ای در آرشیوهای دستگاه های امنیتی ندارند و عملیات خود را در جاهایی بسیار دورتر از محل سكونت خود انجام می دهند. از آن گذشته اقدامات ناشیانه آنها نشانگر استقلال آنها در تصمیم گیری برای انجام عملیات تروریستی است.این اتفاقات ما را ناچار می سازد كه پرونده گروهك های اسلامگرا را بشكافیم و موقعیت كنونی و قبلی آنها را مرور كنیم چرا كه بعضی از آنها با نام هایی جدید چون «پیروان محمد» و «جندالله» ظاهر شدند.
• آرامش بعد از توفان
ضیاء رشوان پژوهشگر امور مربوط به اسلامگرایان اعتقاد دارد كه گروه های مبارز و خشونت طلب در مصر وجود خارجی ندارند زیرا این تشكل ها قبلاً وارد فاز سیاست مسالمت آمیز شده اند. به طوری كه بعد از فروپاشی گروه «جهاد اسلامی» عده كمی از آنها به الظواهری و القاعده پیوستند و اغلب آنها در مصر ماندند و طرفدار اسلام سیاسی شدند. بنابراین در حال حاضر در مصر گروهك های جهادی بزرگ وجود خارجی ندارند و صرفاً هرازچندگاهی گروهك های كوچكی كه رویكرد جهادی و خشونت آمیز دارند، دستگیر می شوند.كتاب هایی كه تشكل های اسلامگرا اخیراً منتشر كرده اند، بیشتر جنبه فكری و فلسفی داشته و بعضی از آنها نیز مسائل روز از جمله سازمان القاعده و انفجارهایی كه در نقاط مختلف جهان رخ داده را بررسی كرده اند. این كتاب ها معمولاً از دستمایه اسلام سیاسی مسالمت آمیز نشأت گرفته و جوانان را به روی آوردن به گفتمان های فكری سوق داده و در نهایت ارتباط جوانان با اسلام سیاسی را تشویق می كنند و جریان های جهادی و خشونت طلب را نقد می كنند.در نتیجه رهبران و اعضای این گروه های اسلامگرا به فعالیت سیاسی قانونی و علنی روی آوردند و برای فعالیت تشكیلاتی خود در چارچوب قوانین مصر مجوز درخواست كردند، هر چند كه حكومت مصر همه درخواست های آنان را رد كرد.جهان اسلام از سال های پایانی دهه ۹۰ شاهد تغییر و تحولات مهمی بود و اشغال نظامی افغانستان و عراق به این تحولات سرعت بخشید. به طوری كه جوانان اسلامگرا از جهاد داخلی به جهاد خارجی روی آوردند و موج خشونت سراسر جهان از اندونزی و اسپانیا گرفته تا تركیه، مراكش، عربستان و مصر را دربرگرفت.
• تشكلات جدید
اقدامات خشونت آمیز سابق جنبه دینی داشت و گروهك های اسلامگرا آن را جهاد می نامیدند كه معمولاً از قرائت شخصی از متون اسلامی نشأت می گرفت. به نظر می رسد كه تاثیر حوادث اخیر مقطعی باشد و بعد از مدتی اوضاع طبیعی خواهد شد، هر چند كه این حوادث بر افزایش میانگین ترس در گروهك های اسلامگرا تاثیر خواهد گذاشت. آنچه كه رسانه های جمعی به عنوان تعصب دینی به بمب گذاران در میدان عائشه در قاهره نسبت می دهند، چیزی جز اهانت به اسلام نیست و نباید اقدام به بزرگنمایی این مسئله بكنیم.روی هم رفته این تشكلات در حال بازنگری دیدگاه های خود هستند چرا كه اسلامگرایان كه برای سال های طولانی رویكردی خشونت آمیز داشتند، در حال نوزایی هستند و رهبران آنها بر تصمیمات و دیدگاه های این گروهك ها تاثیر شگرفی دارند. تشكلات خارج از مصر نیز با گروه های داخل این كشور زیاد تفاوت ندارند و همه بر اعلام انزجار از خشونت و اقدامات مسلحانه تاكید دارند.به طور كلی گروهك های اسلامگرا در مصر در دایره منابع فكری و فلسفی خود محصور بوده و تاكنون عملاً امكان فعالیت سیاسی و تشكیلاتی كسب نكرده اند و فعالیت آنها در بیان دیدگاه های شخصی خود و حوادث روزمره منحصر می شود. گروه جهاد اسلامی كه خشونت طلب بود، از سال های دور منحل شد و شكست های پی درپی و دستگیری رهبران آن توسط حكومت باعث انشعاب و تقسیم آنها به گروه های كوچكتر شد. به طوری كه رهبران و چهره های بارز آنها در حال حاضر در زندان هستند یا در تبعید و در مصر هیچ گونه فعالیتی ندارند.به نظر می رسد انفجارهای مصر جنبه فردی و شخصی داشته و نه تشكیلاتی و گروهی. چرا كه تا این لحظه در مصر گروه های جدیدی به جای تشكلات سابق اعلام موجودیت نكرده اند و در واقع این تحولات منطقه ای و جهانی بود كه باعث رشد گروهك های مبتدی و غیرتشكیلاتی شد. گروه هایی كه رویكرد جهادی به خود گرفته و علیه منافع آمریكا و اسرائیل عمل می كنند، همان گونه كه ۳۰ جوان مصری در سال ۲۰۰۰ قصد داشتند به طور همزمان دو سفارت آمریكا و اسرائیل در مصر را منفجر كنند كه با واكنش سریع نیروهای امنیتی عملیات آنها خنثی شد. این جوانان هیچ گاه عضو گروه های جهادی نبوده اند و هیچ گونه سابقه زندان نداشتند بلكه تحولات فلسطین آنها را به جنب و جوش واداشته بود. آنها گروه ابتدایی خود را «جندالله» نامیده بودند.قبل از آن گروه مشابهی با نام «الوعد» نیز تلاش می كرد از طریق كمك های مالی و تسلیحاتی به یاری فلسطینیان بشتابد.ممدوح اسماعیل رئیس كانون وكلای مصر و صاحب نظر در زمینه امور مربوط به اسلام گرایان اعتقاد دارد كه روی كار آمدن گروه های جهادی به تغییر و تحولات بنیادی در اندیشه های اسلام گرایان بازمی گردد و تاكید می كند كه اندیشه های جدید آنها با عملكرد سابقشان تناقض دارد و در واقع آنها برای ظهوری دوباره می بایست عملكردی نو داشته باشند چرا كه گام برداشتن در راه گذشته در مصر محال است.او می گوید وضعیت گروهك جهاد اسلامی با سایر گروه های مبارز اسلام گرا قدری متفاوت است چرا كه اغلب اعضای این گروه كشته شدند و یا زندانی و آنها كه مصون ماندند از مصر گریختند و در مصر هیچ كس نمی تواند در مورد آینده این گروه ها تصمیم بگیرد.در این میان وضعیت ایمن الظواهری نیز به شكلی خاص قابل ارزیابی است چرا كه او به القاعده پیوست و شخصیت او بعد جهانی پیدا كرد و نقش داخلی و منطقه ای او كمرنگ شد و از آن گذشته او در سال ۱۹۹۵ هنگامی كه رئیس این تشكل جهادی بود دستور توقف عملیات مسلحانه در مصر را داده بود.اما در مورد ظهور نسل سوم تروریست ها ممدوح اسماعیل می گوید: گروه های اسلام گرا گفتمان خویش را تغییر داده و متذكر می شود كه نمی توان از اندیشه های جهادی به سادگی گذشت چون كه برخی رهبران جهادگران در زندان ها به سر می برند و گروهی در خارج و همچنین دیگر گروه های افراطی هیچ نشانی از آنها نیست.
• ترور جهانگردان
محمدمختار المقری یكی از رهبران جماعت اسلامی در لندن كتابی تحت عنوان «حكم كشتار غیرنظامیان» منتشر ساخت. جماعت اسلامی نویسنده را به عنوان جانشین دكتر عمر عبدالرحمن در زمینه علوم دینی تلقی می كنند.نویسنده در كتابش مسائل مهمی در زمینه قتل غیرنظامیان و از آن جمله جهانگردان خارجی را بررسی كرده و این امر را از لحاظ شرعی نقد كرده است.از آنجا كه این كتاب در لندن منتشر شده است هرگونه شبهه ای را در زمینه تهدید و یا تحت فشار قراردادن نویسنده رد می كند.این كتاب به یك منبع مهم برای گروه های اسلام گرای مسلح تبدیل شد كه در نقاط مختلف جهان اقدام به كشتن غیرنظامیان می كردند.تفسیر منطقی كه می توان در مورد شكل گیری تروریسم جدید در مصر بیان كرد این است كه بعد از متلاشی شدن سازمان های بزرگی چون جهاد اسلامی و جماعت اسلامی شكافی پیش آمد كه هیچ كدام از نیروهای اجتماعی و سیاسی موجود در مصر نتوانستند آن شكاف را پركنند. بدین ترتیب طرفداران پشیمان این سازمان ها جذب مراكز دیگری نشدند و امكاناتی در اختیار آنها قرار نگرفت تا از افكار جهادی خشونت آمیز فاصله بگیرند و به سیاست مسالمت آمیز روی آورند.این اتفاق در مصر هرگز پیش نیامد و دولت سیاست مشت آهنین را در برابر طرفداران این سازمان ها در پیش گرفت و بدین ترتیب شرایط برای رشد سرطانی این نیروها و افكار مهیا شد.در این زمینه دكتر عمر الشویبكی استاد علوم سیاسی اعتقاد دارد كه تروریسم جدید كه از طابا سر درآورد نشانه هایی از تغییر در استراتژی این نیروها را به همراه دارد چرا كه عملكرد اسلام گرایان جنبه فردی به خود گرفت و در عدم تحمل هرگونه اندیشه مخالف متجلی شد.عملیات خشونت آمیز آنها اهداف مختلفی را دنبال می كند از جمله واكنش در برابر اسرائیل (مانند آنچه كه در طابا رخ داد) و یا نابودكردن اقتصاد مصر و رویارویی با نظام حاكم.الشویبكی حمایت مالی خارجی از این عملیات را رد نمی كند ولی در عین حال اعتقاد دارد كه شبكه هایی كه از این عملیات حمایت می كنند به شكل خوشه ای و بدون ارتباط با یكدیگر فعالیت می كنند و در این زمینه از مدل القاعده پیروی می كنند.الشویبكی تاكید می كند كه در آینده امكان وقوع عملیات تروریستی وجود دارد و نیروهای امنیتی مصر نمی توانند آنها را خنثی كنند چرا كه این عملیات سازماندهی شده نیست و جنبه فردی دارد.
منبع: المجله
ترجمه: عبدالهادی طرفی

منبع : روزنامه شرق