دانشجوی سیاسی

حاکمیت قانون در تمامی ارکان نظام و سطوح مختلف جامعه ، از اهداف و آرمان های مهم دانشجوی سیاسی است ؛ بر این اساس ، یکی دیگر از ویژگی های دانشجوی سیاسی ، آگاه بودن از چارچوب های قانونی و حقوقی فعالیت های سیاسی و رعایت این ضوابط در کلیه فعالیت های خویش است . بدیهی است التزام به رفتار قانونی از یک سو ، نمایانگر مشروع پنداشتن نظام ها و از سویی نشان از عقلانیت رفتارکنندگان است و هر نوع حرکتی خارج از ضوابط پذیرفته شده و قانونی ، نظیر خشونت و عدم تحمل سیاسی و ... ، نه تنها با واکنش لایه ها و سطوح مختلف جامعه مواجه خواهد شد ، بلکه آثار زیان باری را نیز برای دانشگاه ، مجموعه های دانشجویی و نظام اسلامی به دنبال خواهد داشت
مشارکت سیاسی از مهم ترین و اساسی ترین مطالبات دانشجویی کشور است و نظام اسلامی نیز همواره بر ضرورت فعالیت سیاسی دانشجویان و مشارکت فعال و مثبت آنان در مباحث سیاسی تأکید دارد . بر این اساس " تبیین دقیق سیاسی بودن دانشجو ، ضرورت و ویژگی ها و حدود آن در نظام اسلامی " موضوع اصلی نوشته حاضر است که در این زمینه تلاش می شود ، از مباحثی پیرامون چیستی مشارکت سیاسی و عوامل و سطوح مختلف آن ، زندگی سیاسی دانشجویان و عوامل و زمینه های مؤثر بر آن ، کارکردها و نقش دانشگاه و دانشجو ، آموزه های اسلامی پیرامون ضرورت و چگونگی مشارکت سیاسی و ... استفاده شود.
● تبیین سیاسی بودن دانشجو
دانشجوی سیاسی مطلوب در نظام اسلامی ، به کسی گفته می شود که در دانشگاه ، به درجه بالایی از بینش و درک سیاسی رسیده ، در قبال سرنوشت خود ، جامعه و مسائل سیاسی حساسیت لازم را نشان دهد . سیاسی بودن دانشجو بدین معناست که یک دانشجوی متعهد ، تنها نباید در محور مسائل فردی و شخصی خود متمرکز باشد و از رویدادهای جامعه و جهان غافل گردیده ، نسبت به آن بی تفاوت باشد ، بلکه باید با اصول و مبانی منطقی و معقول ، به تحلیل حوادث و رویدادهای جهانی و داخلی بپردازد و موضع مناسب و قاطع اتخاذ کرده و حساسیت لازم را دارا باشد . آن گونه که حضرت امام (ره) ، همواره از دانشجویان و دانشگاهیان انتظار داشتند که همچون ناظری بصیر و آگاه ، هوشمندانه و متعهدانه ، عملکردها و تصمیم گیری ها را مدنظر گیرند و با نقادی دلسوزانه ، خطا و لغزش احتمالی را گوشزد کنند و همچون مشاوران و کارشناسانی امین ، مساعدت خویش را از دست اندرکاران و مجریان امور دریغ نکنند .
همچنین در رخدادها و مراحل حساس و تعیین کننده ای چون انتخابات ، همراه با دیگر بازوان فکری جامعه ، با ارائه ملاک ها و معیارهای صحیح ، مردم را برای مشارکت و حضور مؤثر در سرنوشت خویش مدد رسانند و در جهت گیری ها و خلق بسترهای اجتماعی – فرهنگی ، تسهیل کننده راه تحکیم مقاومت ملی و انقلابی در برابر جهان خواران ، امت اسلام را حامی و هادی باشند و به مدد قدرت فنی و دانش خویش ، در تشخیص و افشای ترفندهای دشمنان ، لحظه ای درنگ به خود راه ندهند . مقام معظم رهبری نیز تصریح می کنند که " مسئولیت بزرگ دانشجویان بسیجی ، تحلیل درست ، بررسی کارشناسانه و ریشه یابی مسائل اساسی کشور و جهان اسلام و حضور هوشیارانه ، با نشاط و فعال در صحنه است " .
● مشارکت سیاسی
مهم ترین و اساسی ترین خواست دانشجوی سیاسی ، " مشارکت سیاسی " است ؛ مشارکت سیاسی (Political Participation) ، در اصطلاح سیاسی ، به معنای تلاش شهروندان ، برای انتخاب رهبران خویش ، شرکت مؤثر در فعالیت ها و امور اجتماعی و سیاسی و تأثیر گذاشتن بر صورت بندی و هدایت سیاست دولت است .
در واقع مشارکت سیاسی ، مجموعه ای از فعالیت ها و اعمالی است که شهروندان به وسیله آن ، در جست و جوی نفوذ یا حمایت از حکومت و سیاست خاصی هستند .
افراد یک جامعه به سه گونه مختلف ، با نظام سیاسی رابطه دارند :
۱) بعضی تنها به سابقه حمایت و حفاظت از دولت عمل کرده رفتار خود را بر اساس نیازها و تقاضاهای حکومت تنظیم می کنند و در واقع مشارکت حمایتی (Support Participation ) دارند.
۲) برخی در تلاش برای اصلاح با تغییر نظام ، یا حداقل تصمیم و جهت نظام حکومتی هستند .
۳) برخی دیگر نیز ، بر خلاف دو گروه فوق ، مواضع انفعالی (Passive ) یا بی طرفانه دارند . بعضی نویسندگان ، سه نوع رفتار سیاسی یاد شده را به دو دسته عام مشارکت فعال و مشارکت انفعالی تقسیم کرده اند .
● سطوح مشارکت سیاسی
مشارکت سیاسی شهروندان ، مفهومی سلسله مراتبی است ؛ از سطوح متعددی تشکیل شده و تعیین کننده میزان شدت و ضعف مشارکت سیاسی افراد است . در یک جمع بندی ، مهم ترین این سطوح عبارت است از :
۱) رأی دادن و شرکت در گزینش و انتخاب مسئولان سیاسی و اجتماعی.
۲) آزادی بیان و شرکت در تشکل های فعال سیاسی و نقد و ارزیابی عملکرد نهادها ، مسئولان و ساختار حکومتی .
۳) نامزد شدن برای پست ها و کرسی های سیاسی و فعالیت آزاد انتخاباتی .
۴) دخالت و مشارکت در تغییرات و اصلاحات درون ساختاری
۵) اقدام و عمل برای تغییرات بنیادین نهادها و ساختارهای نظام حکومتی.
از آنجا که میزان تحقق سطح پنجم مشارکت سیاسی در مقایسه با سطوح دیگر ، بسیار اندک است و معمولا مشارکت سیاسی ، دخالت ها ، فعالیت ها و مشارکت های درون ساختار و نظام سیاسی است ؛ از این رو واژه " مشارکت سیاسی " غالبا در یکی از چهار سطح نخست مشارکت به کار می رود .
● عوامل مشارکت سیاسی
عوامل متفاوتی در میزان مشارکت سیاسی افراد و جوامع مختلف تأثیرگذار هستند . بر اساس مدارک و شواهد فراوان ، مشارکت سیاسی در تمام سطوح ، بر طبق پایگاه اجتماعی – اقتصادی ، تحصیلات ، شغل ، جنسیت ، سن ، مذهب ، قومیت ، ناحیه و محل سکونت ، شخصیت و محیط سیاسی یا زمینه ای که در آن مشارکت صورت می گیرد ، تفاوت دارد . این عوامل معمولا در محورهایی نظیر وضعیت اقتصادی ، سیستم و فرهنگ سیاسی و آداب و رسوم و باورهای دینی و مذهبی جمع بندی می گردد .
دانشجویان و سیاست
بررسی رابطه دانشجویان با سیاست و شناسایی عوامل و زمینه های مؤثر بر آن ، از ابعاد مختلف قابل تحلیل و ارزیابی است ؛ از دیدگاه مارکوزه ، هابرماس ، فوکو ، دانشجویان دارای سه ویژگی و خصیصه اصلی اند که می توانند پتانسیل و ظرفیت جنبش های اجتماعی
جدید باشند :
۱) خصیصه سنتی ؛
دانشجویان جوان هستند و جوانی برای خود ویژگی هایی دارد . عمده ترین ویژگی جوانی این است که سن هیجان ها و انرژی های متراکم است که می خواهند ، این انرژی متراکم و هیجان انباشته را در جایی تخلیه کنند ؛ از این رو سن دانشجویی سن مقتضی تحرک و حرکت های انقلابی است .
۲) ویژگی معرفتی ؛
چون دانشجو با معرفت ها و اطلاعات تازه سر و کار دارد و از لحاظ روشی نیز متد انتقادی و تحلیلی را دنبال
می کند ، به وضع موجود رضایت نمی دهد و با آن درگیر است . پرسش گر و انتقادگر است و این ویژگی موجب می شود که دانشجو به عنوان محور اصلی تحرکات اجتماعی شناخته شود .
۳) دانشجو محافظه کار نیست ؛
کسانی چون مارکوزه و دیگران می گفتند که طبقات اجتماعی ، به علت وابستگی به کار ، شغل و درآمد ، محافظه کاراند ، اما دانشجو چون کار و اشتغال ندارد ، محافظه کار نیست ؛ آرمان خواه است و در راه آرمانش هزینه می کند و به هزینه کردن ، راحت رو می آورد .
از نظر اقتصادی و اجتماعی ، دانشجویان در جوامع معاصر ، گروه های حاشیه نشینی هستند که در طی دوران دانشجویی ، جایگاهی در درون شیوه تولید و متن روابط اقتصادی جامعه ندارند و به عنوان نیروی کار فوق العاده آینده ، از منابع بخش عمومی یا بخش خصوصی ارتزاق می کنند .
از منظر اجتماعی ویژگی های زندگی دانشجویی عبارت است از : دورافتادگی از خانواده ، احساس گسیختگی و آزادی در انتخاب راه زندگی ، زندگی دسته جمعی در خوابگاه ها ، زندگی نامطلوب جنسی و تراکم انرژی جنسی – حیاتی ، دورافتادگی از متن واقعی زندگی اجتماعی .
چنین شرایطی در کنار بهره مندی از سن جوانی همراه با شور ، هیجان و تحرک ، وارد شدن در جرگه روشنفکری به دلیل آغاز به تحصیلات عالی و آشنایی نزدیک و نسبتا نظام مند با مسائل اجتماعی و سیاسی ، بهره مند بودن از فرصت تحلیل های دسته جمعی خوابگاهی پیرامون شرایط اجتماعی و سیاسی داخلی و جهانی و ... ، جنبش های دانشجویی را در وضعیتی قرار می دهد که اغلب خصلتی آرمانگرایانه می یابند .
اساسا نوع زیست دانشجویی به گونه ای است که زمینه ای مساعد برای پیدایش جنبش های اجتماعی ضد سنتی ، عدالت خواهانه و آرمانگرایانه پدید می آورد . در حقیقت تجمع بخشی از نیروهای آگاه جامعه که از سطح تحصیلی نسبتا بالا و روحیه کنکاش و بررسی علمی برخوردارند ، وضعیت سیاسی ، اقتصادی ، فرهنگی و روند مناسبات اجتماعی را در معرض نقادی دانشجو و دانشگاه قرار
می دهد. ذهن نقاد و حساس دانشجو ، وی را به تفکر و تأمل نسبت به مشکلات جامعه می کشاند ؛ به این معنی که میزان مشکلات موجود در جامعه ، بر میزان شدت یا کاهش انتقادها ، اعتراض ها و فعالیت سیاسی دانشجویان تأثیر دارد. هر چه مشکلات اقتصادی ، اجتماعی ، سیاسی و فرهنگی بیشتر باشد ، میزان اعتراض ها و انتقادهای دانشجویان نیز بیشتر و رادیکال تر خواهد بود و به عکس ، چنانچه میزان مشکلات بزرگ در جامعه کمتر باشد ، جنبش های دانشجویی نیز اصلاحات و انتقادهای محدودتری خواهند داشت .
از منظر فرهنگی و سیاسی نیز در جوامعی که نظام ارزشی ، اجتماعی و سیاسی آنان ، آمیختگی تنگاتنگی با دین و آموزه های دینی داشته باشد ، و دخالت در سیاست را از وظایف فردی و اجتماعی بداند و نظام حاکم نیز بر مشارکت و حساسیت دانشجویان در امور سیاسی تأکید داشته ، زمینه های مناسب را فراهم آورد ، دانشجویان انگیزه بیشتر و جدی تری در قبال تحولات سیاسی داشته ، بر ارتقای کمی و کیفی مشارکت سیاسی آنان به شدت تأثیرگذار است .
● ضرورت سیاسی بودن دانشجو
در مورد سیاسی بودن دانشجو و اینکه آیا لازم است ، دانشجو علاوه بر فعالیت های علمی و پژوهشی خویش ، مشارکت سیاسی داشته باشد ؛ سه تفکر وجود دارد:
۱) عده ای مخالف سیاسی بودن دانشجو و هر گونه فعالیت سیاسی او هستند و به فرموده مقام معظم رهبری ، " در محیط دانشگاه ، بعضی ها حوصله حرکت ندارند ؛ می گویند بگذار کارها را بکنیم ، درسمان را بخوانیم ، زودتر این ورق پاره را بگیریم و مثلا دنبال کاری برویم ... اینها مشمول ... بیداری ، خیزش و حرکتی که عنوان دانشجویی دارد ، نیستند .
۲) برخی دانشجوی سیاسی پیرو و کاملا فاقد درک و بینش سیاسی می خواهند تا به عنوان ابزاری ، افکار آنها را در سطح دانشگاه تبیلغ کند و به اصطلاح به عنوان " توپخانه و مهمات سیاسی " عمل کند . ترویج کنندگان چنین تفکری ، عموما جریان های سیاسی ، احزاب و باندهایی هستند که تنها در پی کسب قدرت ، به هر وسیله بوده ، با استفاده از جایگاه مهم دانشگاه و موقعیت حساس دانشجویان ، اهداف نامشروع و غیرقانونی خود را حتی با نادیده گرفتن امنیت و منافع ملی ، در جهت تضعیف نظام اسلامی و مردمی کشورمان تعقیب می کنند .
۳) دسته سوم با رویکردی واقع بینانه ، به جایگاه دانشگاه و دانشجو و نقش مهم آن در ساختارهای اساسی کشور ، بر ارتقای سطح بینش و تحلیل سیاسی دانشجویان ، حفظ استقلال و مشارکت سیاسی مناسب با نقش و کارکردهای دانشجویی ، تأکید و اهتمام دارند.
● مهم ترین دلایل
در یک جمع بندی ، مهم ترین دلایل ضرورت سیاسی بودن و لزوم مشارکت سیاسی دانشجو عبارت است از :
▪ آموزه های اسلامی
در نگاه دینی و با مراجعه به نصوص و مبانی اسلامی ، مشارکت سیاسی و حساسیت به امور جامعه ، به عنوان یک حق ، وظیفه و تکلیف همگانی ، مورد اهتمام آموزه های دینی مبین اسلام است که در
آموزه های متعددی نظیر مقام خلیفهٔ الهی انسان ، بیعت با حاکم ، امر به معروف و نهی از منکر ، عنصر مشورت ، پاسخ گویی والیان و حاکمان به مردم و نظارت بر قدرت سیاسی و ... ، تبیین گردیده است .
بر اساس جهان بینی اسلامی و آیه شریفه " انی جاعل فی الارض خلیفه " ؛ انسان ، جانشین خدا در زمین و موجودی آزاد و خودمختار است و این آزادی و اختیار ، آن گاه که با آگاهی و قدرت قرین گردد ، مسئولیت را به بار می آورد . از این منظر انسان در برابر خدا ، خود ، انسان های دیگر و طبیعت مسئول است . شهید صدر در تفسیر آیه فوق می نویسد : خلافت انسان در قرآن ، در حقیقت شالوده حکومت انسان بر هستی است و حکومت میان مردم ، همه از ریشه همان خلافت سرچشمه می گیرد : " حق حاکمیت ملی " نیز به عنوان خلیفهٔ الله بودن انسان ها می تواند مشروع و قانونی باشد .
این مسئولیت از سویی موجب می شود که انسان در قبال سرنوشت ، کمال و سعادت خویش احساس وظیفه کند و از سویی دیگر ، چون به تعامل و تأثیر و تأثر خود با اجتماع واقف است ، خود را نسبت به اجتماع مسئول بداند . پیامبر گرامی اسلام (ص) می فرماید : " الا کلکم راع و کلکم مسئول عن رعیته " ؛ شما همه ناظر و راهبر و نسبت به یکدیگر مسئول هستید . علامه محمدتقی جعفری ، آموزه دینی شورا و مشورت را نشانه جایگاه خاص مردم در تعیین سرنوشت شان
می داند. برخی مفسران نیز ، نقش اراده و اختیار انسان را در تعیین سرنوشت سیاسی خویش فراتر از بحث شورا ، به کلیه مباحث اجتماعی قرآن و فقه سیاسی تسری می دهند .
از سوی دیگر ، مشروعیت حکومت دینی امری الهی بوده ، به قبول و نفی مردم بستگی ندارد ؛ اما در عین حال ، مقبولیت حکومت که از رهگذر رضایت عمومی و مشارکت همگانی در قالب بیعت مردم با رهبر جامعه محقق می شود ، همواره مورد اهتمام پیشوایان دینی بوده و در فقه سیاسی اسلام مورد توجه و بحث قرار گرفته است . چنان که حضرت علی (ع) هنگام بیعت مردم با وی ، حق حاکمیت و تعیین حاکم را از حقوق اختصاصی و مسلم مردم عنوان کرده و می فرماید :
" ای مردم ! تعیین حاکم جزء حقوق شماست و کسی نمی تواند بر مسند حکومت بنشیند ، مگر آنکه شما او را انتخاب کنید . من به عنوان حاکم ، تنها امین و کلیددار شما هستم " . حضرت امام (ره) نیز تصریح می کند : " از حقوق اولیه هر ملتی است که باید سرنوشت و تعیین شکل و نوع حکومت خود را در دست داشته باشد " .
بالاخره اینکه از مهم ترین حقوق دولت بر مردم و از وظایف سیاسی افراد در جامعه ، مسئولیت نظارت و نصیحت زمامداران و حکومت اسلامی است .
بنابراین ، از منظر دینی و با مراجعه به نصوص و مبانی اسلامی ، مشارکت سیاسی فعال و حساسیت نسبت به سرنوشت خود و جامعه ، نه تنها یک حق ، بلکه یک تکلیف حتمی ، ضروری و " ارزشی مطلوب " برای دانشجویان و عموم جامعه است .
▪ حقوق اساسی
اصول متعدد قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران ، مشارکت سیاسی آحاد مردم را به رسمیت شناخته و راهکارهای تحقق آن در نظر گرفته شده است . چنان که در اصل پنجاه و ششم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران می خوانیم : " حاکمیت مطلق بر جهان و انسان از آن خداست و هم او ، انسان را بر سرنوشت اجتماعی خویش حاکم ساخته است . هیچ کس نمی تواند این حق الهی را از انسان سلب کند ، یا در خدمت منافع فرد یا گروهی خاص قرار دهد و ملت این حق خداداد را از طرقی که در اصول بعد می آید ، اعمال می کنند " . در اصل ششم نیز آمده است : " در جمهوری اسلامی ایران ، امور کشور باید ، به اتکای آرای عمومی اداره شود ؛ از راه انتخابات ، رئیس جمهور ، نمایندگان مجلس شورای اسلامی ، اعضای شوراها و نظایر اینها یا از راه
همه پرسی " اصل بیست و ششم قانون اساسی نیز این گونه مقرر
می دارد: " احزاب ، جمعیت ها ، انجمن های سیاسی و صنفی و انجمن های اسلامی یا اقلیت های دینی شناخته شده آزادند ، مشروط به اینکه اصول استقلال ، آزادی ، وحدت ملی ، موازین اسلامی و اساس جمهوری اسلامی را نقض نکنند . هیچ کس را نمی توان از شرکت در آنها منع کرد یا به شرکت در یکی از آنها مجبور ساخت " .
▪ کارکردهای اجتماعی
تبیین کارکردهای دانشگاه ، به عنوان یکی از مهم ترین بخشهای ساختار فرهنگی کشور و نقشی که دانشجو در این زمینه به عهده دارد ؛ به خوبی مبین ضرورت مشارکت سیاسی دانشجویان است ؛ از دیدگاه اندیشمندان علوم اجتماعی و سیاسی که به تبیین و بررسی ساختارهای نظام اجتماعی ، کارکرد و روابط آنها با یکدیگر پرداخته اند ، و به نظریه " ساختارگرا کارکردی " مشهور است ؛ دانشگاه کارکرد و نقش مؤثری بر سایر ساختارهای جامعه دارد . چنان که تالکوت پارسونز ، با ترسیم یک نظام سلسله مراتبی سیبرنتیک معتقد است که کار ویژه نظام فرهنگی ، کنترل و نظارت از طریق تولید دانش و اطلاعات است که با ایفای نقش فرهنگی مطلوب خویش ، نظام سیاسی را جهت دهی و هدایت کرده و برای نظام اقتصادی نیز قابلیت های لازم را تأمین و نیروی انسانی مورد لزوم را تربیت کند و ظرفیت انطباق نظام را با محیط افزایش دهد و برای نظام اجتماعی نیز الگو و راهنمای عمل خواهد بود ؛ به عبارت دیگر ، کارکرد نظام اجتماعی ، حفظ انسجام و ثبات یک جامعه است و کارکرد نظام سیاسی تحقق اهداف تعهدآور یک نظام است و نظام اقتصادی ، به دنبال انطباق نظام با محیط اطراف است و دانشگاه محلی است که ظرفیت انطباق با محیط ، اعم از فیزیکی و اجتماعی را افزایش داده ، موجبات تسلط و کنترل بر آن ، به منظور رفع نیازهای انسانی را فراهم می سازد . همچنین نقش مهمی در اهداف سیاسی و استراتژی نظام سیاسی و تأمین الگوی ثبات اجتماعی را بر عهده دارد .
بر این اساس ، دانشگاه جزیره ای مستقل از جامعه نیست و ضمن تأثیرپذیری از نظام سیاسی ، توانایی مهمی در تأثیرگذاری بخش های مختلف آن دارد . زمانی تحصیل کرده یک محیط علمی قادر خواهد بود ، برای سامان دادن به مدیریت نظام اجتماعی ، سیاسی ، اقتصادی و ... ، کارایی علمی مطلوب و مؤثری داشته باشد که همگام با کسب دانش های روز ، نسبت به موضوعات اساسی کشور و نحوه مدیریت آن ، حساسیت لازم را داشته باشد و از نزدیک با مشکلات و مسایل اجتماعی جامعه خود نیز آشنا شود و عملا مشکلات را شناسایی کند و راه رسیدن به این مقصود ، حضور و مشارکت فعال دانشجویان در دل اجتماع است و در صورت آگاهی از مناسبات فرهنگی ، اقتصادی ، اجتماعی و به تبع آن احساس مسئولیت برای هدایت جامعه و انسان است که در نهایت یافتن راه درمان دردها با استمداد از آموخته ها و تجربیات نظری و علمی برای دانشجو میسر می شود .
از سوی دیگر ، یکی از کارکردهای دانشجویان ، ایفای نقش الگو برای هم سن و سالان خویش بوده و از توانایی قابل توجهی در تأثیرگذاری بر اطرافیان و خانواده های خود برخور دارند ؛ مهم تر آنکه بسیاری دانش آموختگان دانشگاه ، وارد بازار کار ، عرصه اجرایی و مدیریتی کشور خواهند شد ؛ از این رو ، نوع رفتار و جهت گیری هیا آنان در قبال مسائل سیاسی کشور ، از اهمیت به سزایی برخوردار است .
▪ توسعه و کارآمدی نظام
امروزه مشارکت و همیاری در زمینه های گوناگون اجتماعی از
ملاک های توسعه ، پیشرفت و کارآمدی نظام محسوب می شود .
هر اندازه مردم به خصوص طبقات تحصیل کرده ، در تصمیم سازی ها ، و تصمیم گیری ها و به عهده گرفتن مسئولیت ها سهم بیشتری داشته باشند ، توسعه ، پیشرفت و کارآمدی بیشتر خواهد بود . ارتباط مشارکت سیاسی با بحث توسعه سیاسی به اندازه ای است که برخی متفکران ، پارامتر اصلی توسعه سیاسی را مشارکت سیاسی دانسته و بر این اساس نظام های سیاسی را تقسیم کرده اند .
سوم . ویژگی های دانشجوی سیاسی
دانشجوی سیاسی مطلوب ، در جهت انجام مشارکت سیاسی خود در سطح دانشگاه و جامعه اسلامی از خصوصیات ممتازی برخوردار است ؛ برخی از این ویژگی ها عبارت است از :
۱) کسب بینش و تحلیل سیاسی
مشارکت سیاسی و حساسیت نسبت به امور سیاسی ، نیازمند داشتن بینش و آگاهی های سیاسی دقیق ، تحلیل صحیح و منطقی قضایا و تفسیر و تأویل رفتار شخصیت ها ، دولت ها و جریانات ، شرایط داخلی و بین المللی است ، چنان که امام علی (ع) می فرماید: " من عرف الایام لم یغفل عن الاستعداد " ؛ کسانی که با شرایط و اوضاع زمانه آشنایی دارند ، از فراهم کردن و کسب آمادگی های لازم غافل نمی شوند . مقام معظم رهبری نیز در این زمینه می فرماید : " یک نکته اساسی ... که من همیشه در مواجهه با دانشجویان ، روی آن تکیه می کنم ؛ و آن ، " پیدا کردن قدرت تحلیل مسائل و جریان های مهم کشور " است . سیاست در دانشگاه ها – که بنده همیشه روی آن تأکید کرده ام – به این معناست . ما دو کار سیاسی داریم ؛ سیاست زدگی و سیاست بازی ؛ این یک جور کار است . این را من به هیچ وجه تأیید نمی کنم ؛ نه در دانشگاه و نه در بیرون دانشگاه ؛ به خصوص در دانشگاه . یکی هم سیاست گری است ؛ یعنی حقیقتا فهم و قدرت تحلیل سیاسی پیدا کردن که یکی از وظایف تشکل های دانشجویی این است . من تأکید می کنم ، تشکل های دانشجویی ... نوع برنامه ریزی و کار را به کیفیتی قرار دهید که دانشجو قدرت تحلیل سیاسی پیدا کند ؛ هر حرفی را به آسانی نپذیرد و هر احتمالی را به آسانی در ذهن خودش راه ندهد یا رد نکند ؛ این قدرت تحلیل سیاسی ، خیلی مهم است . ما غالبا چوب این را خورده ایم ؛ نه ما ، بلکه ملت های دیگر هم بر اثر خطاها و خبط هایی در فهم سیاسی شان ، گاهی مشکلات بزرگی را از سر گذرانده اند . این ، یک مسئله مهم است " .
بر این اساس ، داشتن قدرت تحلیل سیاسی و پیش از آن ، آگاهی صحیح و دقیق از پدیده های اجتماعی و اتخاذ موضع آگاهانه ، صحیح ، بجا ، مناسب و برخاسته از مبانی اسلامی ، و عدم تبعیت از هوای نفس ، از دیگر ویژگی های دانشجوی سیاسی است .
۲) ارتقای معرفت دینی و معنویت
دانشجوی سیاسی ، همواره در پی ارتقای سطح معرفت دینی و معنویت خویش ، محیط دانشگاه و جامعه است . از این دیدگاه یک دانشجوی سیاسی وظیفه دارد تا پس از شناخت مبانی فکری اسلام ، به خودسازی و تهذیب نفس خود که از مهم ترین زمینه های رشد و توسعه سیاسی فرد و جامعه است ، بپردازد ؛ بدین ترتیب می تواند به فرهنگ و جامعه خود خدمت کند . چنان که مقام معظم رهبری با تأکید بر " عمق بخشیدن به معرفت دینی " در میان دانشجویان می فرماید : " باید کار معرفتی عمیق انجام بگیرد ... برای اینکه ما بتوانیم ، به این آینده های مطلوب برسیم ؛ احتیاج به نسل جوان با همت پرانگیزه مؤمن تلاشگر کاردان راه بلد داریم . یکی از شرایط اصلی اش مؤمن بودن و متقی بودن است ؛ اینکه می گوییم تشکل های اسلامی و محیط های دانشجویی ، معارف و معرفت اسلامی را در خودشان عمق ببخشند ، برای این است که بتوانند این بار سنگین را بر دوش بگیرند و به منزل برسانند ؛ والا
نمی شود . این نکته و حرف اصلی ما با مجموعه های دانشجویی
است " .
۳) آرمانگرایی
دانشجوی سیاسی به واسطه بیداری ، آگاهی دینی و خصیصه آرمان خواه خود ، همواره در پی زنده کردن آرمان های مقدس انسانی و اسلامی است . گاهی به واسطه گذشت زمان و ظهور نسل جدید ، ارزش هایی چون عدالت خواهی ، آزادی خواهی ، مساوات طلبی ، برابری انسانی ، آزادی ، مبارزه با تبعیض ، انحصارطلبی و استکبار ، کم رنگ و بعضا فراموش می شوند . به این ترتیب دانشجوی سیاسی می تواند ، ارزش ها و آرمان های مقدس را یادآور شده و جامعه را از حرکت های واپس گرایانه رهایی بخشند .
بر این اساس ، رهبر معظم انقلاب ، دانشجویان و حرکت های دانشجویی را به آرمان گرایی رهنمون ساخته ، و چنین می فرماید : " طبیعت دانشجو ، آرمان گرایی است ؛ باید هم آرمان گرا باشد . اگر آرمان گرا نباشد ، این حرکت متوقف خواهد شد در زمینه علم هم باید آرمان گرا باشد . در زمینه جامعه و مسائل جاری خودش هم باید آرمان گرا باشد . اصلا آرمان گرایی جوان ، مایه پیشرفت است . اگر آرمان گرایی را در جوانان خفه کردند و کوبیدند و از بین بردند – یا زشت شمردند – اشکال بزرگی متوجه خواهد شد . این نباید باشد " . ایشان در جای دیگر یادآوری می کنند : " ممکن است دسترسی به یک آرمان میسر هم نباشد ؛ اما رها کردن آن آرمان هم جایز نباشد ؛ لذا نگاه آرمانی شما و توقعاتی که ناشی از این نگاه هست ، این برای ما مطلوب است ؛ این را می خواهیم و باید باشد " .
۴) پرسش گری و انتقاد
بی تردید ، پرسش گری و انتقاد سازنده ، لازمه تفکر ، پویایی و پیشرفت است . دانشجو در دانشگاه می آموزد که در برابر هر چه
می شنود و می بیند ، چون و چرا بگذارد ؛ اما واگر کند ؛ بپرسد و علت یابی کند . هر خواسته یا نکته ای را بی دلیل نپذیرد و با شک به امور بنگرد . دانشجو در دانشگاه فرا می گیرد که در مقابل هر رویدادی ، مکث و تأمل کند . در پس هر حادثه ، ریشه ها و علل آن را ارزیابی و هر اتفاقی را تجزیه و تحلیل کند . این روحیه که خصیصه ارزشمند اذهان زنده و فعال است ، به دانشجو هویت مستقل فکری می بخشد و او را در زمره قشر روشنفکر و منتقد جامعه قرار می دهد ؛ از این رو دانشجوی سیاسی ، به عنوان فعال ترین و حساس ترین عضو دانشگاه ، پرسش گر بوده و زبان انتقادی و طلبکارانه دارد و به فرموده مقام معظم رهبری " مبادا کسی تصور کند که اگر این زبان انتقادی ، حتی یک کمی تلخ هم باشد ، حالا بنده که اینجا نشسته ام ، ناراحت خواهم شد ، نه ؛ اتفاقا خود این زبان انتقادی هم برخاسته از همان نگاه و توقعات آرمانی است ؛ راضی نبودن به آنچه که داریم ، معنایش میل و گرایش رسیدن به آن چیزی است که نداریم و این درست همان چیزی است که ما می خواهیم " . بر این اساس ، دانشجویان باید انتقادات و نظرات انقلابی خود را به دور از هر گونه مصلحت اندیشی و با صداقت کامل مطرح کنند ، زیرا اگر دانشجو مصلحت اندیش باشد ، مسئولان جامعه نیز ، به طریق اولی ، در تصمیم گیری های خود مصلحت اندیش
می شوند .
۵) تولید علم ، نوآوری و خلاقیت
با توجه به اهمیت توسعه علمی که مبنای توسعه پایدار و همه جانبه در کشور است ، وظیفه نخست و حرفه ای دانشجوی سیاسی ، ارتقای سطح علمی ، تحقیقاتی و پژوهشی است . دانشجو باید در مقام شناسایی و برجسته کردن مطالبات خواسته ها و نیازهای واقعی جامعه بر آمده ، با استفاده از تحرک ، شادابی و پویایی دوران جوانی خویش ، در مسیر ارایه راه حل های علمی و خلق ایده های نو برای نیاز به مطالبات و خواسته های مردم گام بردارد.
مقام معظم رهبری در این باره می فرماید : " یکی از فرایض حتمی برای این نسل ، عبارت از تقویت بنیه علمی کشور است . اگر علم نداشته باشیم ، اقتصادمان ، صنعت مان ، حتی مدیریت و مسائل اجتماعی مان عقب خواهد ماند . برای مقابله با آنها ( دشمنان ) علم لازم است . اگر بخواهید از لحاظ علمی پیش بروید ، باید جرأت نوآوری داشته باشید ، استاد و دانشجو باید از قید و زنجیر ، جزم گیری
تعریف های علمی القا شده و دائمی دانستن آنها خلاص شوند ... آن وقتی که علم با هدایت ، ایمان وعواطف صحیح و معرفت روشن بینانه و آگاهانه همراه شود ، معجزه های بزرگی می کند و کشور ما می تواند در انتظار این معجزه ها بماند " . بر این اساس ، حرکت در مسیر نظریه پردازی و نظریه سازی علمی ضرورت می یابد ؛ برای نمونه لازم است تا بر موضوع عدالت اسلامی ، مفهوم ، مصداق و حوزه کاربردی آن نظریه پردازی و کار دقیق علمی انجام شود و در این زمینه ، دانشجویان ضمن دعوت از افراد و کارشناسان مختلف ، اعم از مخالف و موافق ، به دور از هر گونه جانبداری و تعصب ، به بحث و جدال علمی و استدلالی بپردازند .
۶) هوشیاری و حساسیت
از رسالت های دانشجویان ، دقت و کند و کاو پیرامون پدیده هایی است که در دانشگاه ها به صورت جریانی ، جناحی و غیرواقعی مطرح می شود . دانشجوی سیاسی با هوشیاری ، صفا ، صداقت و فراست خود ، هدف از طرح برخی مسایل سیاسی و جریان سازی های انحرافی را که به دنبال بی تفاوت کردن دانشجویان یا کشاندن آنان به صف مخالفان و معترضان و تبدیل دانشجو به عنوان پیاده نظام جریان های سیاسی هستند . به خوبی در می یابد و مواضع مناسب را اتخاذ می کند . رهبر فرزانه انقلاب در این زمینه می فرماید : " مجموعه های دانشجویی – که پایه اسلامی و پایه معرفتی دارند – در داخل دانشگاه ، کاری نکنند که رقابت های آنها یا معارضه هایی که به نام رقابت انجام می گیرد ، به تضعیف قوای این مجموعه های مؤمن بینجامد . این مجموعه ها همدیگر را حفظ کنند . من نمی گویم همه یک جور فکر کنند ، همه یک جور سلیقه داشته باشند ؛ نه ممکن است ، نه لازم ؛ لیکن معارضه و تضعیف یکدیگر جدا خودداری کنند . امروزه دشمن به طور ویژه ، بر روی جریان های دانشجویی
سرمایه گذاری می کند تا بتوانند در محیط های دانشجویی نفوذ و رخنه کنند و برای خودشان سربازانی را در آنجا تدارک ببینند .
این کار با نام های مختلف ، دارد انجام می گیرد . امروز سرویس های جاسوسی آمریکا و اسرائیل ، حتی حرفی ندارند که به تشکل هایی در دانشگاه های ایرانی کمک مالی بکنند که این تشکل به حسب ظاهر ، وابسته به توده ای های سابق اند ... ؛ یعنی برای معارضه با جریان دانشجویی اصیل و سالم – که همان جریان اسلامی و پای بند به معنویت و مفتخر به ایرانی بودن خود است – حاضرند ، زیر هر نامی ، دانشجو را فعال کنند ؛ زیر نام توده ای ، سلطنت طلب و نام های گوناگون . شماها باید متوجه باشید " .
۷) مستقل بودن
از آنجا که در مشارکت سیاسی ، مباحثی نظیر کسب قدرت ، اعمال نفوذ و ... مطرح است ، دانشجوی سیاسی بدون ملاحظه نفوذها و فشارهای بیرونی و خواست مراکز قدرت ، هدف و مسیر خود را به صورت مستقل و متناسب با نقش و جایگاه دانشگاه شناسایی و ترسیم کرده و به اتخاذ سیاست ها و خط مشی های خویش می پردازد و اجازه
نمی دهد که گروه ها و افراد فرصت طلب ، فرصت نفوذ در دانشگاه و تغییر اهداف جریان های اصیل دانشجویی را بیابند . جریان اصیل دانشجویی ، با تکیه بر عوامل سنجیده و خودآگاه ، تنها به جوشش و پویایی درونی دانشگاه و پیشرفت و کارآمدی نظام اسلامی فکر کرده و سخنگو و نماینده منافع عمومی مردم است ؛ نه ابزار گروه های سیاسی . بر این اساس ، دانشگاه به عنوان نهادی که به همه مردم تعلق دارد ، به هیج وجه قابل مصادره توسط هیچ یک از احزاب و گروه ها و جریانات سیاسی نیست ، چرا که در این صورت ،
دانشگاه ها به باشگاه های سیاسی تبدیل می شوند . جریان اصیل دانشجویی که برخاسته از واقعیات دانشگاه باشد ، به واسطه دارا بودن شجاعت ، صداقت و نجابت به هیچ وجه حاضر نخواهد بود که با گره خوردن با قدرت و ثروت ، منزلت ، اعتبار و نقش خود را تنزل دهد .
۸) رعایت اصول اخلاقی و ارزش های دینی
رفتارها ، نوع کنش و واکنش دانشجوی سیاسی ، بر اساس رعایت اصول اخلاقی ، ارزش های دینی ، احترام متقابل ، ادب سیاسی و عقلانیت مفاهمه ای است که لازمه فرهنگ سیاسی – مشارکتی دینی است . در واقع ، رعایت اصول اخلاقی و ارزش های دینی ، حفظ حریم کرامت وجودی همه افراد است ؛ از این رو لازم است تا رفتار سیاسی دانشجویان ، بر اساس نرم ها و هنجارهای اجتماعی و دینی
ضابطه مند انطباق یابد و از آنجا که قشر فرهیخته و دانشجوی ایرانی نیز برخاسته از متن چنین جامعه ای است ، می توان احترام به اصول اخلاقی ، ارزش ها و باورهای دینی و حرکت در این مسیر را از آنان در تمامی فعالیت های سیاسی و اجتماعی انتظار داشت .
۹) قانون مداری
حاکمیت قانون در تمامی ارکان نظام و سطوح مختلف جامعه ، از اهداف و آرمان های مهم دانشجوی سیاسی است ؛ بر این اساس ، یکی دیگر از ویژگی های دانشجوی سیاسی ، آگاه بودن از چارچوب های قانونی و حقوقی فعالیت های سیاسی و رعایت این ضوابط در کلیه فعالیت های خویش است . بدیهی است التزام به رفتار قانونی از یک سو ، نمایانگر مشروع پنداشتن نظام ها و از سویی نشان از عقلانیت رفتارکنندگان است و هر نوع حرکتی خارج از ضوابط پذیرفته شده و قانونی ، نظیر خشونت و عدم تحمل سیاسی و ... ، نه تنها با واکنش لایه ها و سطوح مختلف جامعه مواجه خواهد شد ، بلکه آثار زیان باری را نیز برای دانشگاه ، مجموعه های دانشجویی و نظام اسلامی به دنبال خواهد داشت .
بررسی حوادث تاریخی نیز به خوبی بیانگر این واقعیت است که بیشترین خطر و آفت برای نهضت های الهی و مردمی ، اقدامات غیرقانونی و افراط و تفریط هاست . از این رو نظام اسلامی ، همواره با حرکت های خودسرانه و غیرقانونی مخالف بوده است و رهبر معظم انقلاب نیز در این زمینه می فرمایند : " بارها گفته ام ، باز هم تکرار می کنم ، من معتقدم که جوان مملکت بایستی در همه میدان ها حضور و آمادگی داشته باشد ، منتها با انضباط ، این گونه حرکاتی که ملاحظه شد ، کسانی به دانشگاه حمله کنند ، ناشی از بی انضباطی است ؛ با هر نامی انجام بگیرد ، غلط و محکوم است . اگر با نام دفاع از دین هم انجام بگیرد ، غلط است ؛ اگر با نام دفاع از ولایت هم انجام بگیرد ، غلط است . مگر من بارها نگفته ام که در اجتماعات کسانی که مخالف اند هیچ کس نباید رفتار خشونت آمیز داشته باشد . چون این کار دشمن را خوشحال می کند ... "
● جمع بندی
سیاسی بودن دانشجو و مشارکت سیاسی دانشجویان ، با توجه به مؤلفه هایی چون جایگاه ، نقش و کارکردهای مهم دانشجو در سطح نظام سیاسی و جامعه از یک سو و توجه به آموزه های اسلامی درباره ضرورت و ضوابط مشارکت سیاسی و بالاخره حدود و مقررات قانونی ، تبیین و لزوم آن اثبات می گردد. حد لازم سیاسی بودن به معنای حساسیت در برابر سرنوشت خود و جامعه خویش ، داشتن بینش و تحلیل سیاسی پیرامون مسائل داخلی و خارجی و جریان های موجود و در مرحله بعد ، تلاش فکری و عملی برای بهبود و پیشرفت کشور از طریق فرایندهای مختلف علمی ، پژوهشی ، سیاسی ، فرهنگی و ... است . از این رو " افراط کاری سیاسی " یا " انفعال و بی تفاوتی سیاسی " مغایر حقوق ، وظایف و جایگاه دانشجو بوده ، با آموزه های اسلامی ، اصول نظام ، منافع و امنیت ملی ، استقلال ، توسعه و پیشرفت مادی و معنوی کشور در تضاد و ناسازگاری کامل است . این موضوع را با سخن مقام معظم رهبری در دیدار دانشجویان نمونه و نمایندگان تشکل های مختلف دانشجویی به پایان می رسانیم :
" مسئولیت شما سنگین است ؛ هم باید درس را بخوانید ، هم محیط سیاسی تان را بشناسید ، هم روی محیط سیاسی اثر بگذارید و هم خودتان را از لحاظ فکری و روحی آماده کنید . برای فردایی که بلاشک ، وزن این نظام متکی به معنویت – یعنی نظام جمهوری اسلامی – در معادلات جهانی بین المللی ، ده برابر امروز خواهد شد . مطمئن باشید که ماچنین روزی را در پیش داریم و شما جوان های امروز ، آن روز را خواهید دید. علی القاعده آن روز ماها نیستیم ؛ اما شماها هستید و خواهید دید آن روزی را که وزن و ثقل و اهمیت جمهوری اسلامی در معادلات جهانی – چه از لحاظ سیاسی ، چه از لحاظ علمی و چه از لحاظ بیان افکار سازنده – ده برابر امروز است .
باید خودتان را انشاءالله برای آن روز آماده کنید " .

پژوهشگر: علی رضا محمدی

منبع : مرکز اسناد انقلاب اسلامی