به دنبال نور منطقه البروجی

● نور منطقه البروجی چیست؟
گرد و غبارهایی که در منظومه شمسی و در فضای سیارات پراکنده هستند دچار تغییر و تحول بسیاری می شوند . بخشی از آنها به صورت شهاب ها به حیات خود پایان می دهند اما بسیاری از این ذرات در صفحه منظومه شمسی پخش می شوند.ذراتی که بسیار کوچک هستند یعنی ابعادی کمتر از میکرومتر دارند توسط تابش خورشیدی به خارج فضای سیارات هل داده می شوند.
ذرات بزرگتر نیز به تدریج در یک حرکت مارپیچ به داخل خورشید کشیده می شوند . مطالعات انجام شده نشان می دهد که چگالی این ذرات در فضای سیارات کم است که بیشترین مقدار آن در صفحه مدار زمین (دایره البروج ) و در فاصله سیاره زهره و مشتری قرار دارند. ابعاد این گرد و غبارها در حدود چند میکرومتر است .
بنابراین می تواند نور خورشید را پراکنده کند و ناظر زمینی آن را به صورت نوار ضعیفی از نور در امتداد صورفلکی منطقه البروجی مشاهده می کند که به این نور ضعیف اصطلاحا&#۶۴۶۰۷; نور منطقه البروجی ( Zodiacal Light ) گفته می شود. گفتن اینکه اولین بار چه کسی این نور را مشاهده کرده است کار مشکلی است. در قرن اول میلادی سنکا ، نویسنده رومی ، این نور را به « آتش های پراکنده » تشبیع کرده است . ارسطو اعتقاد داشت که نورمنطقه البروجی حاصل فورانات درونی زمین مانند آتشفشانها است که وقتی به آسمان می رسند باعث به وجود آمدن پدیده های مه آلودی مانند دنباله دارها ، نوار راه شیری و نور منطقه البروجی می شوند. در قرن هجدهم ، فیلسوف معروف « امانوئل کانت » این نور را مربوط به خورشید و بخارات اطراف آن دانست .
نور منطقه البروجی را می توان در آسمانی تاریک بعد از شفق در سمت غرب و یا قبل از فلق ( روشنایی صبحگاهی ) در سمت شرق مشاهده نمود. معمولا&#۶۴۶۰۷; شکل ظاهری آن به « گوه » تشبیه می شود که پایه درخشانتر آن در افق شرق قرار دارد. ما در رصد هایمان شکل نور منطقه البروجی را به « تیغ گل سرخ » تشبیه کردیم که پهنای قاعده آن حدود ۳۰ درجه بود و با ارتفاع گرفتن از افق شرق به سرعت از پهنای آن کاسته می شد به طوریکه در ارتفاع۶۰-۵۰ درجه در روشنایی زمینه آسمان محو می شد. در واقع شکل گوه ای نور منطقه البروجی از توزیع غیر یکنواخت مواد بین سیاره ای ناشی می شود.
بهترین زمان برای مشاهده نور منطقه البروجی شامگاهی اوایل بهار است در حالیکه برای مشاهده آن پیش از سپیده دم اوایل پاییز زمان مناسبی است. دلیل آن , وضعیت قرار گیری منطقه البروج نسبت به افق است که در این مواقع شیب دایره البروج بیشترین مقدار است و نور منطقه البروجی در ارتفاع بیشتری ازافق قرار دارد. برای مشاهده نور منطقه البروجی عرض های جغرافیایی میانی مکان های مناسبی هستند.
در تابستان و زمستان به دلیل ارتفاع کم دایره البروج از افق و نور راه کهکشان رصد و تشخیص نور منطقه البروجی کار مشکلی است.
در ادبیات و فرهنگ ما از نور منطقه البروجی به عنوان سپیده کاذب یاد شده است و معمولا&#۶۴۶۰۷; اشاره شده که پس از محو شدن سپیده کاذب می توان سپیده صادق را مشاهده نمود. اما مشاهدات ما نشان داد که حتی پس از سپیده صادق تا مدتی نور منطقه البروجی قابل مشاهده است البته با گسترش نور سپیده به تدریج نور منطقه البروجی محو می شود . نور سپیده به صورت توده کروی با رنگ « سفید شیری و مات » در افق شرق ظاهر می شود و قابل تفکیک با نوار سفید منطقه البروجی است .آسمان بهار فرصت خوبی برای مشاهده نور منطقه البروجی است , رصدی که چشمان تیزبین شما را به مبارزه می طلبد.

امیر حسن زاده

منبع : فصلنامه شباهنگ