تمیز، مثل حمام

● درباره طراحی صنعتی معاصر
سال ها پیش زمانی كه شركت سونی با نوآوری خود سیل متنوعی از محصولاتش را با نام Walkman روانه دستان جوانان آن روزگار كرد تا هیجان انگیز ترین سرگرمی خود یعنی موسیقی را همیشه به همراه داشته باشند، گمان نمی كرد كه در یك دوربرگردان زیركانه مغلوب شركت اپل شود. شركت سخت افزاری و نرم افزاری اپل در سال ۲۰۰۰ مانند بسیاری دیگر از كمپانی ها درصدد تولید پخش كننده موزیكی برآمد كه تنها برای كاربران كامپیوترهای مكینتاش قابل استفاده بود، امروز اما iPod نمونه كامل طراحی معاصر است كه جهان موسیقی را به گوش های تمام مردمان علاقه مند متصل می سازد. جدای از نقدهایی كه بر بخش های سخت افزاری این محصول می رود، نوشتار زیر می كوشد تا علل موفقیت این محصول را از دیدگاه شاخص های طراحی - از عناصر فیزیكی تا مجازی - بررسی كند.
طراحی در دنیای امروز وابستگی مستقیمی با بازار سرمایه، فرهنگ، سیاست و البته گرایشات انسان دوستانه دارد. اگرچه انبوه محصولات می كوشند تا حامل پیام هایی صحیح و خوشایند از فناوری پیشرفته باشند، آدمی اما روز به روز از محاصره اشیا سردرگم می شود و جهان سرمایه فارغ از این دغدغه، سیل نوآوری ها و سیاست های فروش را روانه زندگی مردم می كند. در این میان محصولاتی هستند كه رضایت مشتری را فراتر از یك عملكرد بهینه جلب می كنند و به دنبال راهی برای حضور معنا دارشان روی كره خاكی می گردند.
اگر به اطراف خود بنگریم و به حصاری از اشیایی كه گرداگردمان كشیده شده دقت كنیم، می توانیم معنای آنها را بیابیم. اگر خرید این محصولات از سر نیازی كاذب نبوده باشد. چند سال است كه مسائلی چون محیط زیست،۱ طراحی جهانشمول۲ و طراحی ارتباطات فراگیر۳ به عنوان سه ویژگی شاخص طراحی در آینده مورد توجه قرار گرفته اند. شكی در این نیست كه محصولات دنیا امروزه باید با توجه به مسائل زیست محیطی طراحی شوند، اما دو ویژگی دیگر هنوز به طور كامل برآورده نشده اند و طراحان در طرح های خویش در پی اجرای دو ویژگی دیگرند. این كه ما بسیاری از همین محصولات اطرافمان را دوست داریم یا از آنها متنفریم به ویژگی سوم یعنی نوع ارتباطی كه ما با محصول مصرفی برقرار می كنیم برمی گردد. به احساس و رابطه تنگاتنگی برمی گردد كه در مصرف هر روزه مان با اشیا برقرار می كنیم. این ارتباط در شاخص های زیر خلاصه می شود:
۱ - استایل و طراحی ظاهری۴ كه شامل عناصر و كیفیات بصری می شود.
۲ - مواد مصرفی شامل موادی كه به صورت بصری دیده می شوند.
۳ _ نرم افزار و یا سخت افزار مورد استفاده برای انجام عملیات.
حضور بسیاری از محصولات مدرن در زندگی ما با استفاده و كاركردی كه دارند معنا می یابد، اما هنگامی كه این فایده و كاركرد از بین رفت زمان خروجشان از زندگی فرا رسیده است. امروز طراحان می كوشند بعد دیگری را كه برخی با نام بعد چهارم از آن یاد می كنند در طراحی محصولات در نظر بگیرند، بعدی كه كاركرد نوستالژیك و احساسی را هدف قرار داده و تلاش خواهد كرد با یك مدیریت هوشمندانه حس عشق یا تنفر را به محصولات كنترل كند. این فرآیند اگر چه از اوایل دهه ۹۰ به طور ناخودآگاه توسط نسلی از طراحان آشكار شده است، اما از سال ۲۰۰۰ مدیریت های كلان طراحی در پی ایجاد این بعد به صورت خودآگاه در محصولات و نوآوری هایشان بوده اند. در واقع خلق این حقیقت مجازی كه از واقعیاتی فیزیكی سر بر می آورد پیكره طراحی پیشرو امروز را تشكیل می دهد.
iPod در نگاه اول با یك پیكره مستطیل شكل و دایره ای دقیق به لحاظ روابط هندسی می تواند هر ذهن شلوغ و درگیر امروزی را به خود جلب كند. رنگ سفید خنثی و انعكاس شفاف بدنه، حس اعتمادپذیری بالایی را به ارمغان آورده است. جاناتان ایو _ سرپرست تیم طراحی صنعتی شركت اپل - این نگاه خود به محصولات را از سال ۱۹۹۸ و با كامپیوتر های رنگی iMac كه به آبنبات های رنگی مشهور بودند آغاز كرده است. او پیشتر در لندن و در یك شركت طراحی با دامنه وسیعی از محصولات از ابزارهای برقی تا وان های حمام درگیر بوده و بسیاری از تجربیات خود را از آنجا وام گرفته است.
اگر به طراحی محصولات اپل از سال ۱۹۹۸ تا به امروز بنگریم می توان به هویتی یكسان دست یافت كه مدیون تفكر استیو جابز _ مدیر اجرایی خلاق اپل _ ایو و تیم طراحی او در این سال ها است كه iPod نمود برتر این نوع تفكر است. تفكری كه منتقدان از آن با عنوان طراحی شفاف و تمیز۵ یاد می كنند. این نوع از طراحی كه به تعبیر پروفسور اسكو هولت _ نظریه پرداز طراحی عناصر حبابی شكل و فرای آن۶ _ حس اعتماد را در مشتریان بارور می كند با شفاف سازی مواد مصرفی و نشان دادن درون و آنچه پیشتر توسط مصرف كنندگان قابل مشاهده نبود به طور غیررسمی یك اتفاق نظر میان طراحان پیشرو امروزی است.
بعد چهارمی كه از آن سخن رفت از راهبردی رفتارشناسانه و روانشناسانه به اهداف خود می رسد. برخی طراحان با طراحی محصولات براساس رفتارهای ارزشی جامعه و تشدید آن موفق شده اند مردم را به استفاده از محصولاتی كه رفتار خوشایند آنها را تكرار و تشدید می كند وادارند. برخی دیگر توانسته اند از سیستم عادات انسان ها و كاركرد سمبولیك به این بعد دست یابند. iPod از راه دوم ارتباطی تنگاتنگ برقرار كرده كه در نظر تمام مصرف كنندگان، آن را محصولی تمیز و شفاف جلوه داده است. صفحه پلاستیكی روی بدنه كه بیشتر شكل سرامیك را تداعی می كند به همراه صفحه كروم زیر بدنه، یادآور فضایی است كه همگی ما آن را هر روز تجربه می كنیم؛ فضای بهداشتی حمام و دستشویی. جایی كه بدنه های سرامیكی وان، توالت و... با سطوح كروم شیرآلات و ابزاری از این دست تلفیق شده است. عادت به برداشت از حس تمیزی و شفافیت در یك تصور از فضای حمام توانسته است این احساس ناخودآگاه را در مصرف كنندگان این محصول كوچك به وجود آورد كه آنچه در دستان ماست مفهومی است از تمیزی و بهداشت.
طراحی بر اساس سیستم های شناخت از محیط و عادت های روزمره یكی از ویژگی های برتر این محصول است. از طرف دیگر كروم شفاف و صیقلی زیر بدنه كه تصویر هر آن كس كه به آن نگاه كند را مانند آینه در خود منعكس می كند حسی از دوستی و رفاقت را به همراه دارد. iPod در كل با طراحی مینی مال و عناصر بصری فوق العاده ساده خود به دنبال راهی دوستانه برای حضوری معنادار در زندگی انسان است. اگر بپذیریم هر محصول مورد نیاز كه امروز طراحی می شود حامل یك پیام عملكرد فیزیكی است باید گفت كه پیام دیگر معنا و یا همان كد معناداری است كه حضور فیزیكی اش را خارج از محدوده عملكرد صحیح، توجیه می كند.
iPod نیز مانند بسیاری از محصولات طراحی برتر خود را مدیون گذشت پنج سال از حضور در دستان مردم است. نسل پنجم iPod جدای از انواع دیگر مانند iPod Mini iPod Nano ,iPod Shuffle كه در اكتبر ۲۰۰۵ روانه بازار شد تكمیل یافته ترین فرم iPod است كه با ورود استریوهای Hi-Fi مخصوص این محصول، شاید در آینده ای نه چندان دور به جای دستگاه های ضبط و پخش كنونی در منازل iPod بتواند كاركرد جمعی خود را نیز داشته باشد.
برتری دیگر iPod تعامل بالای نرم افزار محصول با كاربران است. طراحی Interface های محصولات كه امروزه یكی از شاخصه های فروش محصولات الكترونیكی است در نگاهی دیگر ابزاری قدرتمند برای شكست رقبا محسوب می شود. صفحه نرم افزاری كه شما با آن كار می كنید تا خواسته هایتان را در كمترین زمان و با حداقل خطا انجام دهد با تلاش گروهی از طراحان كه به طراحان صفحات تعامل كاربر یا Interface Designers خوانده می شوند به انجام رسیده است. iPod در آخرین نسل خود كه توانسته است با بیشتر فایل های نرم افزاری دست و پنجه نرم كند قابلیت دسترسی به موسیقی، فیلم یا عكس مورد علاقه تان را در كمترین زمان می دهد. استفاده چندكاركردی از ابزارهای فیزیكی روی بدنه، صفحه ساده و نشان های گرافیكی قابل درك از ویژگی های برتر این محصول است. زیبایی این دستگاه كوچك دوست داشتنی اما زمانی تشدید می شود كه با ورود یك تك رنگ نارنجی یا سبز و آن هم نه به صورت پیوسته بلكه هر گاه كه از سوئیچ Hold استفاده شود شما را غافلگیر خواهد كرد. استفاده مداوم از متریال ها و موادهایی یكدست، رنگ های خنثی و كاركردهای مكانیكی ساده اما عمیق iPod را به موجودی سرشار از روحیه لطافت، اعتماد و وفاداری تبدیل كرده است.
دنیای سرمایه اگر چه كه به تعبیر بسیاری از طراحان متعهد سبب پیدایش تناقض ها و تضادهایی در مفهوم انسانی طراحی شده است، اما تلاش برای خلق دنیایی شاداب، سالم و قابل درك برای تمام مردم از هر طیف و نژاد تلاشی است اخلاقی كه می تواند از درون دغدغه مذكور را حل كند.
دونالد نورمن نظریه پرداز طراحی احساس گرا۷ در یكی از كتاب های خود به همین نام دلیل عشق یا تنفر ما نسبت به محصولات روزمره را برمی شمارد و خاطر نشان می كند كه محصولات مصرفی روزمره باید مصرف كننده و محصول را در احساسی فراگیر قرار دهد. یك شیء جدای از نقش اصلی خود كه برطرف كردن نیاز با عملكرد مناسب به شكل خوب و بی نقص است، می بایست به عنوان حضوری در محیط انسانی مطرح شود كه مصرف كننده بتواند به راحتی با آن گفت وگو كند و دل بسته آن شود. امروز وجه معنایی یا سمانتیك محصول جدای از وجه نشانه شناسانه آن دیگر جزء جدایی ناپذیر راهبردهای طراحی در مدیریت های كلان طراحی دنیاست. iPod نمونه طراحی معاصر است كه می تواند الگوی مناسبی برای طراحی دلپذیر و خوشایند در دنیا باشد. طرحی فراگیر كه در دستان مردم دنیا جابه جا می شود و تنهایی فردی یا جمعی شان را با حضور معنادار خود پر می كند.

پی نوشت ها:
:Green Design / Eco Design-۱طراحی سبز یا اكولوژیك گرایشی است جهانی كه با تعاریف خاص خود می كوشد تا فرآیند تولید محصولات را از طراحی و تولید تا پس از مصرف با قوانین زیست محیطی تطبیق دهد.
:Universal Design-۲ طراحی جهانشمول گرایشی است كه در آن مصرف كنندگان از هر طیف و نژاد و با هر اندازه از توانایی جسمی بتوانند از محصولات استفاده كنند. این گرایش در واقع دامنه توانایی بهره وری از محصولات را گسترش می دهد.
:Interaction Design-۳كیفیتی در طراحی است كه بیشتر در طراحی ارتباطات به كار می رود و می كوشد تا با مصرف كنندگان رابطه ای بی عیب و نقص برقرار سازد تا فرآیند مصرف بدون اشتباه و كاملاً دلپذیر باشد.
۴ - Style & Appearance Design
۵ - Clear Design
۶ - Blobjects & Beyond Design
۷ - Emotional Design
محمود كشاورز

منبع : روزنامه شرق