مسایل حقوقی نام‌های دامنه

فردی با مراجعه به اینجانب اظهار داشت که با همکاری شخص دیگری با راه‌اندازی یک وب سایت اقدام به ارایه خدمات ثبت نام‌های دامنه ژنریک و خدمات میزبانی (Hosting) کرده‌اند و در طول یک سال بیش از ۲۰۰ نام دامنه را برای مشتریان‌شان به ثبت رسانده‌اند.
او می‌گفت: یک ماه پیش با دوستش اختلاف پیدا کرده و توافقنامه‌ای امضا کرده‌اند که مطابق آن، آن دوست موظف بوده است تعداد یکصد نام دامنه را به account وی در onlinic منتقل کند. اما به تعهدش عمل نکرده است و به خاطر ادامه اختلافات مالی هر روز با غیر فعال کردن NS، یکی از نام‌های دامنه وب سایت مشتریان را کار می‌اندازد و مشتریان بخت برگشته به او مراجعه می‌کنند. او می‌خواست بداند که چگونه می‌تواند همکارش را به ایفای تعهد وادار کند و از غیر فعال شدن وب سایت مشتریان جلوگیری نماید. از قضا چند نفر از مشتریان که وب سایت آنها غیر فعال شده بود نیز با من تماس گرفتند و اظهار داشتند که هزینه ثبت و تمدید نام دامنه خود را برای مدت زیادی پرداخت کرده‌اند و با غیر فعال شدن وب سایت‌شان به‌خاطر عدم دسترسی به محتویات پست الکترونیکی، با ضرر و زیان مادی و معنوی مواجه هستند. در مورد دیگر، فردی مراجعه و بیان داشت که نام دامنه وب سایت خود را توسط یکی از شرکت‌های ثبت کننده نام دامنه فعال در تهران به ثبت رسانده و وب سایت او به خاطر متنوع بودن محتوایش روزانه بیش از ۵ هزار نفر مراجعه کننده دارد و وی با چند شخص حقیقی و حقوقی قرارداد آگهی اینترنتی امضا کرده است. وی دو هفته مانده به خاتمه مهلت تمدید نام دامنه، به شرکت ثبت کننده مراجعه کرده تا مهلت را برای ۵ سال تمدید کند اما مدیر شرکت مدعی می‌شود که نام دامنه به نام شرکت ثبت شده و او برای خرید امتیاز استفاده از نام دامنه باید مبلغ زیادی را بپردازد. موارد مشابه دیگری نیز وجود دارد که ذکر تمامی آنها در این مقاله امکان پذیر نیست. بنابراین به منظور آگاهی هم وطنانی که قصد راه‌اندازی وب سایت‌های شخصی و به ویژه تجاری و ثبت نام‌های دامنه مورد نظرشان دارند و هم چنین، آگاهی شرکت‌های ثبت کننده و رعایت حقوق مردم، تصمیم به تهیه این مقاله گرفتم. قبل از پرداختن به مسایل حقوقی نام‌های دامنه، ذکر کلیاتی پیرامون موضوع ضروری به‌نظر می‌رسد. یک نام دامنه طریقی است که مردم می‌توانند شما را در اینترنت بشناسند و بیابند. به‌خاطر سپردن یک نام دامنه ساده‌تر از حفظ کردن یک عدد ۱۲ رقمی است. شما برای حضور موثر در اینترنت و بهره‌برداری از تجارت الکترونیکی باید یک نام دامنه انتخاب و ثبت کنید. قاعده طلایی حاکم بر ثبت دامنه این است: «هر که زودتر رسید». با این حال ممکن است شما حتی پس از ثبت یک نام دامنه و استفاده عملی از آن برای راه‌اندازی یک وب سایت، ناچار به واگذاری آن به دیگران شوید.
مثلا در سال ۱۹۹۳ شرکت مخابراتی Brook Field عنوان Movie Buff را به‌عنوان، «عنوان تجاری» ثبت و از آن بهره‌برداری کرد. مدتی بعد در سال ۱۹۹۶ شرکت west coast نام دامنه MovieBuff.com را به ثبت رساند و هر دو شرکت اقدام به راه‌اندازی پایگاه داده‌ای حاوی اطلاعات سرگرم کننده کردند. شرکت Brook Field از شرکت West coast به‌خاطر نقص عناوین تجاری شکایت کرد و نهایتا" دادگاه‌های صالح به نفع شاکی رای دادند و نام دامنه به شاکی منتقل شد.
● افزایش اختلافات مربوط به نام دامنه
در دسترس قرار گرفتن سریع نام‌های دامنه، به همراه کندی توجه بسیاری از شرکت‌ها به اهمیت اینترنت به عنوان یک رسانه تجاری با اهمیت در روز‌های اول، فضایی را به وجود آورد که در آن مهم‌ترین اختلافات و دعاوی در زمینه نام‌های دامنه می‌توانست صورت بگیرد. اولین اتفاقی که توجه عموم را جلب کرد، در سال رخ۱۹۹۴ داد زمانی که جاش‌کوتیز روزنامه‌نگار، دامنه «mcdonalds. com» را ثبت کرد و در مجله Wired راجع به آن نوشت.
همبرگر فروشی‌های زنجیره‌ای مک‌دونالدز، متوجه جنبه تفننی این عمل نشدند و به وکلای خود دستور دادند بر پایه ثبت علامت تجاری‌شان، طرح دعوی کنند. شرکت‌های دیگر هنگامی که متوجه شدند رقبایشان آنچه را که - از نظر آنها - باید نام دامنه خودشان می‌بود، برداشته بودند از تعلل خود برای در اختیار گرفتن اینترنت، تأسف خوردند. در اکتبر سال ۱۹۹۴، مقاله‌ای در مجله Wired انتشار یافت که نشان می‌داد نام‌های ۱۴ درصد از شرکت‌های ایالات متحده به‌وسیله دیگران به ثبت رسیده بود. از آن روز‌های اول نیاز به حفظ و پرورش نشان‌های یک شرکت دراینترنت، مورد توجه و استقبال قرار گرفت. و بدین ترتیب نام‌های دامنه به یک بحث داغ در مباحث استراتژیست‌های اموال معنوی شرکت‌ها، ارتقای مقام یافتند.
● اختلاف مربوط به نام دامنه- رویه قضایی انگلستان
مجموعه مطولی از دعاوی مربوط به نام‌های دامنه در دادگاه‌های انگلستان وجود داشته است. یکی از این دعاوی که به دادگاه تجدیدنظر راه یافت؛ پرونده One in a Million بود که در آن، دادگاه تجدیدنظر به طور محکم رأی به سرقت آشکار نام دامنه داد. همچنین اولین پرونده Cybersquatting که در دادگاه‌های انگلیسی مطرح شد، پرونده Harrods بود. این پرونده در دسامبر ۱۹۹۶ توسط دیوان عالی مورد رسیدگی قرار گرفت. در این پرونده، فروشگاه‌های زنجیره‌ای Harrods نه تنها علیه صاحب علامت تجاری (آقای لوری)، بلکه علیه NSI اظهاراتی مبنی بر اینکه منتظر رأی دادگاه انگلیسی خواهد ماند، بیان کرد. Harrods ادعای تحقق تعدی به علامت تجاری ثبت شده، Passing off و سرقت معنوی را کرد. دعوای سرقت معنوی بر مبنای این ادعا مطرح شده بود که هدف خواندگان از ثبت این نام دامنه، تنها می‌توانسته طلب پول از Harrods و یا ممانعت از استفاده خود Harrods از این نام باشد. باوجود اینکه خواندگان دفاع کردند، اغلب آنها در جلسه استماع لایحه Harrods در رسیدگی اختصاری دادگاه حضور نیافتند. در این پرونده جبران خسارت مورد درخواست خواهان؛ دستور توقیف موقت کاربرد علامت Harrods علیه خواندگان و دستوری مبنی بر این بود که خواندگان باید «تمام اقداماتی را که هر یک در حیطه قدرت خود می‌بایست برای آزادسازی و یا تسهیل آزادی نام دامنه «Harrods.com» انجام دهند.» به انجام رسانند. لایت فن جی، قاضی پرونده، هیچ اشکالی در این اظهارنظر که Passing off و تعدی به علامت تجاری ثبت شده صورت گرفته است، ندید و دستور مورد درخواست را صادر کرد و در غیبت خواندگان هیچ دلیلی نیز ارایه نشد.
در ماه ژوئیه سال ۱۹۹۸، دادگاه تجدیدنظر رأی خود در پرونده British Telecommunications plc and others علیه One in a Million Ltd and Others را مجدداً در خصوص پرونده دیگری اعمال کرد. خواهان‌ها Marks & Spencer plc ، Ladbroke Group plc و I Sainsbury plc. شرکت‌های با مسوولیت محدود Virgin و British Telecommunications plc بودند که همگی بسیار مشهور هستند. خواندگان، فروشندگان نام‌های دامنه اینترنتی بودند که برای مدت مدیدی به ثبت نام‌ها و علایم شرکت‌های تجاری یا غیر تجاری مشهور، بدون رضایت این شرکت‌ها می‌پرداختند. برخی نام‌های دامنه‌ای که به‌وسیله یک یا چند تن از خواندگان ثبت شده بود، عبارت بود؛
▪ «Jainburys. com »
▪ « j- sainsbury »
▪ «ladbrokes. com»
▪ «Marksand spencer. com»
▪ «marksandspencer»
▪ «vivgin. org»
▪ «bt. org»
و دیگر نام‌ها.
به استثنای یک مورد (که گفته می‌شد به سبب یک اشتباه اداری به وجود آمده است)، هیچ‌یک از نام‌های دامنه برای یک سایت فعال اینترنتی به کار گرفته نشده بود. این نام‌ها تنها به وسیله خواندگان ثبت شده و مهیای چنین استفاده‌ای بود. خواهان‌ها ادعای passing off و تجاوز به علایم تجاری ثبت شده تحت حمایت قانون علایم تجاری مصوب ۱۹۹۴ را مطرح کردند. آنها خواهان رسیدگی اختصاری بودند و در مرحله اول موفق به دستیابی به خواسته خود شدند. خواندگان از رای دادگاه تجدیدنظر خواهی کردند.
Aldous L,j. قضاوت دادگاه را بر عهده داشت و تجدیدنظرخواهی خواندگان رد شد. دادگاه تجدیدنظر چهار زمینه برای صدور رأی علیه خواندگان مطرح کرد؛ دو نوع passing off و دو نوع ایجاد کلاهبرداری. همچنین اظهار کرد که خواندگان علایم تجاری خواهان‌ها را مورد تعدی قرار داده‌اند.
● سیاست‌های مراکز ثبت‌نام دامنه در رابطه با اختلاف و دعاوی
پیدایش مشکلات بیش‌تر در زمینه نام‌های دامنه، مراکز ثبت‌نام دامنه، قوانینی تدوین کردند که در زمان ایجاد اختلاف چگونه عمل کنند و یا اینکه در چه زمانی از ثبت یک نام دامنه خودداری کنند. از درخواست‌کنندگان ثبت یک نام دامنه در مرکز ثبت مربوطه، نوعاً خواسته می‌شد که قراردادی را منعقد نمایند که مبین سیاست‌های مربوط به حل اختلاف بود؛ به نحوی که مرکز ثبت مربوطه می‌توانست آن شروط را از طریق حقوق قراردادها به اجرا بگذارد. همچنین از درخواست کنندگان خواسته می‌شد تعهدنامه‌ای مبنی بر اینکه برای مثال استفاده از آن نام دامنه موجب نقض حقوق اشخاص ثالث نمی‌شود، به مرکز ثبت ارایه کنند.
در نهایت سیاست‌های یکسان حل اختلاف ICANN (UDRP) ، که کلیه مسوولان مجاز ثبت‌نام‌های دامنه باید با آن موافقت می‌کردند، تدوین شد. مراکز ثبت‌نام‌های دامنه کشوری عموماً به استفاده از رویه‌ها و مقررات خود در این زمینه که چه نام‌هایی باید و چه نام‌هایی نباید ثبت شوند ادامه می‌دادند، ولی عده کمی از آنها به طور داوطلبانه ICANN UDRP را پذیرفتند. مرجع ثبت نام‌های ایران نیز مقررات مذکور را پذیرفته است.
● سیاست‌های یکسان حل اختلاف ICANN
سیاست‌های یکسان حل اختلاف در آگوست ۱۹۹۹ به وسیله ICANN اختیار شد. این سیاستها در فاصله دسامبر ۱۹۹۹ و ژانویه ۲۰۰۰ به‌وسیله مراکز ثبت در خصوص g TLD‌‌های (دامنه‌‌های سطح بالای جهانی) .org ,com و .net اعمال شد که جانشین خوبی برای طرح دعوی علیه اشخاص ثالث در دادگاه بود. مراکز ثبت‌ نام دامنه به واسطه قراردادی که با مسوولان ثبت‌نام دامنه منعقد می‌کنند، ملزم به قبول UDRP هستند. قرارداد از ثبت‌کننده می‌خواهد که در صورتی که شخص ثالثی یکی از سه مورد ذیل را ادعا کند، به رسیدگی اداری و حکمی ICANN تن در دهد؛
۱) ادعا کند که نام دامنه ثبت کننده، همانند یا به طور اشتباه‌برانگیزی شبیه یک علامت تجاری است که مدعی نسبت به آن حقوقی دارد؛
۲) ادعا کند که ثبت‌کننده هیچ حق یا منفعت مشروعی در خصوص نام دامنه ندارد؛
۳) ادعا کند که نام دامنه ثبت‌کننده از روی سوء نیت ثبت شده و مورد استفاده قرار می‌گیرد.
● نام‌های دامنه در ایران
▪ نام‌های دامنه عمومی (gTLds):
ثبت یک نام دامنه از این نوع در ایران به روش‌های مختلف امکانپذیر است:
الف) در صورتی که فردی قصد ثبت نام دامنه‌ای مثلا" با پسوند com. را داشته باشد، می‌تواند با مراجعه به وب سایت شرکت‌های ثبت کننده خارجی مثل onlinic یا enom و پرداخت online هزینه‌های مربوط با استفاده از ابزار‌های پرداخت الکترونیکی اقدام به ثبت دامنه مورد نظر خود کند.
ب) اشخاص حقیقی یا حقوقی ثبت شده یا نشده‌ای وجود دارند که در زمینه ثبت این قبیل نام‌های دامنه فعالیت می‌کنند و متقاضی ثبت دامنه می‌تواند با مراجعه به آنان نسبت به ثبت نام دامنه اقدام کند. فعالیت این قبیل اشخاص به دلیل فقدان ضوابط مشخص و بی‌توجهی متولیان دولتی فناوری اطلاعات به مبحث نام‌های دامنه در ایران، گاهی مواقع موجب ایجاد مشکلاتی می‌شود که در ابتدای مقاله به نمونه‌ای از آن اشاره شد. متقاضیان ثبت دامنه باید توجه داشته باشند که شرکت یا شخص ثبت کننده، نام دامنه را به نام آنان و نه به نام خودش ثبت کند و control panel اصلی نام دامنه ثبت شده را باید در اختیار متقاضی ثبت که اکنون مالک آن برای مدت زمان تعیین شده به شمار می‌رود، قرار دهد.
● نام‌های دامنه کشوری
خوشبختانه با هوشیاری مدیریت پژوهشگاه دانش‌های بنیادی وزارت علوم و تحقیقات و فناوری، امتیاز ثبت دامنه کشوری ایران با پسوند ir . از ICANN اخذ و کار ثبت نام‌های دامنه کشوری با تلاش فراوان آغاز شد و در حال حاضر نمایندگی‌های آن در سراسر کشور نسبت به ثبت نام دامنه مورد نظر متقاضیان اقدام می‌کنند.پژوهشگاه دانش‌های بنیادی دقیقا" از قواعد ICANN و WIPO در ثبت و حل و فصل اختلافات بهره می‌جوید و ارجاع حل و فصل دعاوی و اختلافات به نهاد داوری و میانجیگری WIPO یکی از نقایص کار این مرکز است. مفهوم چنین ارجاعی این است که اگر دو نفر ایرانی درباره یک نام دامنه با پسوند ir . اختلاف پیدا کنند باید حل اختلاف و داوری را به یک نهاد خارجی بسپارند و هزینه‌های گزافی متحمل شوند، در حالی که امر داوری در قوانین داخلی از اهمیت و اعتبار به مراتب بیش‌تری برخوردار است و حکم داور همانند حکم قاضی در اجرای احکام مدنی دادگاه‌ها به اجرا گذاشته می‌شود. با این حال پژوهشگاه مذکور فقط خود را ملزم به اجرای احکام نهاد داوری خارجی می‌داند.
● مقررات نام‌های دامنه در ایران
کشور‌های مختلف، روش‌های متفاوتی را در مدیریت نام‌های دامنه در پیش گرفته‌اند. برخی مانند فنلاند قانون خاصی در این خصوص وضع کرده‌اند و برخی مانند انگلستان یا هند دارای دستورالعمل‌هایی هستند که توسط شرکت صاحب امتیاز ثبت نام‌های دامنه با توجه به قواعد بین المللی تهیه شده و اجرا می‌شود. در کشور ما مقررات خاصی در این باره وجود نداشت و برای اولین بار در سال ۱۳۸۲ در قانون تجارت الکترونیکی و برای جلوگیری از سوء استفاده از علایم، عناوین و اسامی تجاری در بستر مبادلات الکترونیکی، یک ماده در نظر گرفته شد. وظیفه تدوین و پیشنهاد دستور العمل‌ها و ضوابط مربوط به نام‌های دامنه مطابق بند ب بخش ۸ ماده ۶ اساسنامه سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی به آن سازمان محول شد که تاکنون اقدامی برای انجام این وظیفه صورت نگرفته است.
در حال حاضر چنانچه دو یا چند شخص در خصوص یک نام دامنه حتی کشوری ir . اختلاف داشته باشند و موضوع اختلاف آنها در چارچوب جرم پیش بینی شده در قانون تجارت الکترونیکی نباشد، باید برای حل اختلاف خود به مراجع داوری مورد تایید سازمان جهانی مالکیت فکری ( WIPO ) مراجعه کنند. اما اگر عنوان، نام یا علامت تجاری متعلق به شخصی به صورت نام دامنه ثبت و مورد استفاده قرار گیرد، به نحوی که موجب فریب یا مشتبه شدن مشتری به اصالت کالا و خدمات شود، می‌توان با استناد به مواد ۶۶ و ۷۶ قانون تجارت الکترونیکی در تهران اقدام به طرح دعوای کیفری در دادسرای کارکنان دولت و در سایر شهر‌ها در دادسراها کرد و در صورت اثبات وقوع جرم توسط مرتکب، دادگاه وی را به تحمل ۱ تا ۳ سال حبس و پرداخت جزای نقدی از بیست میلیون تا یکصد میلیون ریال محکوم خواهد کرد.

منبع : مرکز توسعه و تبادل دانش فناوری اطلاعات