نقش بی‌بدیل آیت‌ا... مصطفی خمینی در پیروزی ملت ایران

اول آبان امسال مصادف با سی‌امین سال ارتحال شهادت‌گونه فقیه مجاهد آیت‌ا... حاج‌سیدمصطفی خمینی است. شاید بسیاری از نسل امروز ندانند که هیچ حادثه‌ای به اندازه رحلت آن عالم ربانی در پیروزی انقلا‌ب اسلا‌می موثر نبود و گویی همه چیز از روز یکشنبه اول آبان ۱۳۵۶ آغاز شد. زیرا فضای سنگین خفقان و وحشتی که از قبل از آبان ۵۶ بر کشور حکمفرما بود برای هیچکس کوچک‌ترین تردیدی باقی نمی‌گذاشت که اگر قرار باشد انقلا‌بی به وقوع بپیوندد حداقل یک دهه باید بگذرد.
در چنان فضای ظلمت و سکوتی به ذهن احدی خطور نمی‌کرد که یک سال بعد - در سال ۱۳۵۷- رژیم ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی ساقط شده و به جای آن نظام جمهوری اسلا‌می مستقر خواهد شد. اما برخلا‌ف انتظار چنین شد و معجزه قرن پدید آمد.
برای فهم دقیق‌تر این واقعیت تاریخی کافی است که خواننده گرامی فضای سیاسی ایران را در زمان رحلت مرحوم حاج‌آقا مصطفی یک بار مرور کند؛ روزگاری را که گفتن کلمه <خمینی> جرم بود و مجازات آن زندان. ترکیب پنج حرف - خ، م، ی، ن، ی - و نوشتن آن به شکل <خمینی> در تمام کتاب‌ها و روزنامه‌ها ممنوع بود. تنها کتابی که نام امام در آن نوشته شده بود توضیح‌المسائل محشّای آیت‌ا...العظمی بروجردی بود که در کنار نام دیگر مراجع تقلید، اسم امام خمینی به صورت <خـ....> نوشته می‌شد. قبل از ارتحال حاج‌آقا مصطفی هیچ واعظی اجازه نداشت حتی برای بیان مسائل شرعی نام امام را بر زبان جاری کند. به خوبی به یاد دارم شبی در یک مجلس روضه‡ خانگی، شیخ مساله‌گو در بیان احکام وضو نظر چند مرجع را ذکر کرد، نظر امام‌خمینی را هم با این تعبیر بیان کرد: <آن آقایی که نامش بر وزن <کلینی> صاحب اصول کافی است چنین می‌فرماید...> فردای آن روز ایشان را دستگیر کردند. در آن سال‌ها خفقان حاکم بر کشور به حدی بود که نویسنده توانا استاد محمدرضا حکیمی وقتی آرزوهای بزرگ هنرمندان و متفکران و مصلحان نام‌‌آور جهان را در کتاب <آوای روزها> ترسیم می‌نمود، پس از ذکر آرزوهای حضرت امام‌خمینی - البته بدون ذکر نام و با گذاشتن چند نقطه به جای کلمه <خمینی- > مظلومیت و تنهایی او را با این عبارت زیبا و ماندگار بیان کرده بود: <به هر حال روح خدا تنها ماند و فریاد <من انصاری الی‌الله> او را <نحن انصاراللهی> برنیامد.>
اینگونه سخن گفتن بدان جهت بود که اگر احیانا از سوی رژیم ستمشاهی دستگیر شود و مورد بازخواست قرار گیرد با این توجیه که منظور داستان حضرت عیسی و حواریون او در قرآن کریم است، خود را از شکنجه و زندان برهاند. سختی‌های نفس کشیدن و دشواری‌های آزادزیستن در آن سال‌های سیاه را با هیچ قلم و بیانی نمی‌توان به تصویر کشید. و باز به یاد دارم در دومین مجلس ختمی که از سوی مراجع تقلید قم به مناسبت شهادت مرحوم حاج‌آقا مصطفی برگزار شده بود، مرحوم سیدمرتضی برقعی، واعظ مشهور نزدیک به یک ساعت سخنرانی کرد.
در طول سخنرانی حتی یک بار هم نام متوفایی را که مجلس برای درگذشت او برگزار شده بر زبان جاری نکرد و نتوانست نام حاج‌آقا مصطفی و حضرت امام را ذکر کند، گرچه با هنرمندی تمام، مطلب را به مخاطبان رساند و با طرح آیه شریفه <لا‌ اقسم بهذاالبلد و انت حلّ بهذا البلد و والد و ما ولد> به عنوان موضوع بحث به تفصیل پیرامون آن سخن گفت. وقتی به کلمه <هذا البلد> رسید از عظمت و شرافت شهر نجف و حوزه علمیه آن شهر سخن به میان آورد و چون به آیه <و والد و ما ولد> رسید، گفت: <قسم به آن پدر و آن پسر که در آن شهرند. آن دو به قدری بزرگوار و شریف‌اند که باید به جانشان سوگند خورد.> و در پایان که خواست به امام‌خمینی تسلیت بگوید بدون ذکر نام امام گفت: <رحلت آن ولد را به آن والد تسلیت می‌گوییم> و همین!خواستم با ذکر چند نمونه، وضعیت موجود در آن سال‌ها را برای نسل امروز ترسیم کنم تا تاثیر شگرف شهادت حاج‌آقا مصطفی در شکستن آن جو سنگین و آزاد شدن نام امام‌خمینی پس از ۱۳ سال روشن شود. از همان روزهای نخستین آبان ۵۶ بعد از مراسم ترحیم حاج‌آقا مصطفی شعار <درود بر خمینی> از میان جمعیت برخاست و به تدریج گویندگان و سخنرانان نیز به عنوان اینکه مجلس برای فوت حاج‌آقا مصطفی برگزار شده به پدر بزرگوارشان آیت‌ا... العظمی خمینی تسلیت می‌گفتند و حضار بعد از شنیدن نام امام از باب احترام صلوات می‌فرستادند.
این شیوه در تمام شهرهای بزرگ شایع گردید به ویژه در مراسم اربعین ایشان در روز یازدهم آذرماه علنا نام امام‌خمینی در تمامی محافل و مجالس برده شد و بدین‌سان سد پولا‌دینی که رژیم بین مردم و امام ایجاد کرده بود شکست. ‌
رژیم سفاک پهلوی که از این وضعیت به شدت عصبانی بود، دست به کار احمقانه‌ای زد که موجب تحریک احساسات جامعه و مبدا پیدایش اربعین‌ها و در نهایت سقوط و نابودی خود شد. دستگاه امنیتی شاه به بهانه روز هفدهم دی‌ماه، روز کشف حجاب، مقاله‌‌ای توهین‌آمیز با نام مستعار <احمد رشیدی مطلق> در یکی از روزنامه‌ها منتشر کرد و با اهانت به ساحت مقدس خمینی کبیر خواست تا به زعم خود تجلیل‌ها و تکریم‌هایی را که طی دو ماه گذشته در مراسم ترحیم فرزند امام از امام به عمل آمده بود، پاسخ دهد و مجددا مقدمه حاکمیت فضای اختناق را فراهم آورد اما دیگر دیر شده بود و ارتحال حاج‌آقا مصطفی کار خود را کرده بود و نام <خمینی> همراه با تعظیم و تجلیل، همه جا بر سر زبان‌ها افتاده بود، نامی که هرچند یک کلمه پنج حرفی بیش نبود اما بار گسترده‌ای از مفاهیم: شکوه، استقامت، حقیقت‌جویی، ظلم‌ستیزی، آزادی و آزادگی را در پی داشت. آن روز درک کلا‌م امام که فرمود: <فوت مصطفی از الطاف خفیه الهی بود>، بسیار دشوار می‌نمود، زیرا مرگ عزیزترین عزیزان انسان مصیبتی جانکاه است. چگونه می‌توان از آن به لطف الهی تعبیر کرد؟ ولی اینک با گذشت زمان و رفع خفا از آن لطف خفیه، حقیقت امر آشکار شده و ملت ایران با پیروزی انقلا‌ب اسلا‌می تحقق کلا‌م شگفت‌انگیز آن پیر فرزانه را به نظاره نشسته‌اند. ‌ از ذکر نکته‌ای مهم نباید غفلت کرد که حادثه‌ای چنین عظیم و اثرگذار چرا باید کمتر مورد توجه قرار گیرد. آیا اندیشه‌ها، افکار و خدمات فراوان آیت‌ا... حاج‌آقا مصطفی چنانکه باید برای نسل امروز تبیین شده است؟ چرا کسی که بیشترین سهم را در به ثمر رسیدن انقلا‌ب اسلا‌می داشته کم‌ترین سهم را در مراسم و بزرگداشت‌های پس از انقلا‌ب به خود اختصاص داده است. کم‌توجهی کارگزاران فرهنگی کشور به تبیین درست وقایع تاریخ‌ساز و موج‌آفرین انقلا‌ب چه‌بسا موجب فراموشی و کم‌رنگ شدن اصالت‌ها و واقعیت‌ها می‌شود و در نتیجه زمینه ظهور و بروز اندیشه‌های سخیف و وقایع کاذب و به تدریج جایگزینی آنها را به جای حقایق قطعی و مسلم تاریخی فراهم می‌کند. مبادا در اثر غفلت دستگاه‌های فرهنگی کار به جایی برسد که صاحبان تفکر باطلی که یک روز ظرف آبی را که حاج‌آقا مصطفی از آن نوشیده بود - به جرم اینکه فرزند امام‌خمینی است - تطهیر نموده و آب می‌کشیدند، امروز در سایه نظام و انقلا‌بی که حاج آقا مصطفی بیشترین نقش را در ایجاد آن داشته است، داعیه‌دار حرکت فکری انقلا‌ب و صاحب نفوذ در ارکان آن شوند و خدای ناخواسته در اثر بی‌اطلا‌عی نسل جدید کار به جایی برسد که زجرکشیدگان و دلسوزان انقلا‌ب و همراهان آن شهید بزرگوار منزوی شوند و احیانا یک روز به دست آن مدعیان همیشه طلبکار مورد بازخواست هم قرار گیرند - که هرگز چنین مباد- به هر حال روشنگری و آگاهی‌بخشی، اصلی‌ترین وظیفه قلم به دستان متعهد و صاحبان خطابه و بیان است و بدون تردید راه بهره‌وری از ثمرات انقلا‌ب و رشد و بالندگی شاخ و برگ این درخت پربار، حفاظت از اصول و ریشه‌های آن است. ‌ آشنایی با زندگی علمی، سیاسی و مبارزاتی مرحوم حاج آقا مصطفی و نقش ایشان چه در واقعه پانزدهم خرداد ۴۲ و پس از دستگیری امام و چه همراه حضرت امام در ترکیه و چه در مقام تدریس فقه و فلسفه در حوزه نجف و چه مرگ اسرارآمیز ایشان که انفجار بغض در گلومانده میلیون‌ها انسان آزاده را به دنبال داشت هر کدام به نوبه خود نقش بسزایی در تحقق اهداف اساسی و پی‌ریزی دوباره گرایش‌های حق‌طلبانه و پویایی جامعه امروز ما خواهد داشت.

محمدعلی خسروی‌

منبع : روزنامه اعتماد ملی