کنکاشی در سرودهای انقلاب اسلامی

زمانی که اولین جرقه‌های انقلاب اسلامی زده شد و به دنبال آن سیل عظیم مردم خسته از جور ستم، خودشان را به صفوف به هم پیوسته انقلابیون رساندند بسیاری از مسائل دچار تغییر وتحول شد که از آن جمله می‌توان به تحول عظیم در شعر و پدید آمدن ادبیات انقلاب اسلامی اشاره کرد؛ آن طور که شاعران جوان و حتی شناخته شده‌ای با سرودن اشعار مختلف انقلابی و در قالب‌های گوناگون در بیدار ساختن مردم نقش مهم و بسزایی داشتند.
بی‌شک یکی از مسائل به وجود آمده در انقلاب اسلامی که در کنار آن رشد فزاینده‌ای پیدا کرد، بحث سرودهای انقلابی و اسلامی است؛ به طوری که سرودهای آن دوره که برخاسته از دل مردم بود در بیداری و نیز قوت و نیرو دادن آحاد ملت از بسیاری هنرهای دیگر پیش افتاد.
از آنچه در خاطرات خوانندگان، آهنگسازان و شاعران سرود‌های انقلابی روزهای بهمن سال ۵۷ و بعد از آن بر می‌آید، این نکته را می‌توان استنباط کرد که این سرودها اغلب به صورت بداهه سروده شده و در همان روز با آهنگسازی و یکی، دو بار تمرین کردن ضبط می‌شده و فردای آن روز در اختیار مردم قرار می‌گرفته است. پس به همین خاطر از تازگی و طراوت همراه با نوآوری و خلاقیت‌ خاص برخوردار بوده و چون از عمق جان و دل شاعر و هنرمند بر می‌آمده، بی‌تردید بر عمق جان و دل مخاطبان می‌نشسته و در ایشان شور و هیجان انقلابی ایجاد می‌کرده است.
حال باتوجه به آنچه بیان شد، قصد داریم در یک نگاه و نگرش کلی سرودهای آن روزهای پرحماسه را مورد بررسی قرار دهیم، باشد که توانسته باشیم حق مطلب را ادا کنیم؛
بی‌تردید یکی از حوادث مهم قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، حادثه شهادت عده‌ای از مردم بی‌گناه در هفدهم شهریور سال ۵۷ بود که به نوعی می‌توان آن حادثه را سرآغاز کلی حضور میلیونی مردم در خیابان‌ها دانست. پس از این حادثه غم‌انگیز بود که آن سرود با این ابیات زبانزد همگان شد که:
“درود، درود، درود
به روان پاک شهید راه خدا
درود، درود، درود
به جوان که کشته شد به میدان شهدا
ای که پرپر می‌کنی جوانه‌ها
می‌زنی آتشی به خانه‌ها
هفده شهریور روز ننگ تو
هفده شهریور افتخار ما”
پس به همین خاطر است که سرودهای انقلاب اسلامی حس و حال خاصی دارد؛ یعنی در آن سرودها شهدا جایگاه خاص و ویژه‌ای دارند، سرودهایی چون:
“برخیزید، ای شهیدان راه خدا
ای کرده، بهر احیای حق، جان فدا
کز قطره، قطره خون پاک شما
می‌روید تا ابد در وطن لاله‌ها
برخیزید، برخیزید
برخیزید رهبر آمد کنون در کنارتان
تا سازد، غرق در بوسه خاک مزارتان
تا گیرد خون بهای شهیدان ز اهرمن
بازآمد، رهبر ما پی یاری وطن”
و گاهی هم با استفاده از آرایه‌های ادبی چون استعاره، از شهدا این چنین یاد می‌شود:
“به لاله‌ی در خون خفته
شهید دست از جان شسته
قسم به فریاد آخر
به اشک لرزان مادر”
و نیز در برخی سرودها هم واژه مقدس شهید با واژه‌های بهار و آزادی گره می‌خورد؛
“شهید، شهید، شهید، راه تو افتخار، نام تو ماندگار
عزتت پایدار، مرگ سرخت، خروش روزگار
ای غمت جاودان، در دل عاشقان
خون تو در جهان، می‌کند گل‌فشان
هر بهار، هربهار”
و در برخی موارد شهید و شهادت همراه با داستانی کودکانه بوده است، چون:
“بابا آب داد دیگه شعار ما نیست
بابا خون داد
تو کتابا دیگه، نمی‌خونیم بابا
بابا نون داد
بابا فریاد کشید، بابا جنگید تاشب
بابا جون داد”
یقینا محور انقلاب اسلامی و پیروزی آن، حضرت امام(ره) بوده است. پس ایشان و شخصیت والای آن بزرگوار در سرودهای انقلاب اسلامی نقش و جایگاه خاصی داشته و به همین دلیل است که بسیاری از سرودهای مطرح و ماندگار آن زمان، پیرامون امام خمینی(ره) و جایگاه والای ایشان است، سرودهایی چون:
“خمینی ای امام، خمینی ای امام؛
ای مجاهد،‌ ای مظهر شرف
ای گذشته ز جان در ره هدف
چون نجات انسان شعار توست
مرگ در راه حق، افتخار توست
این تویی، این تویی پاسدار حق
خصم اهریمنان، دوستدار حق
بود شعار تو، به راه حق قیام
ز ما تو را درود، ز ما تو را سلام”
آنچه برای همگان مسلم است روز بزرگ پیروزی می‌باشد و آن روز، روزی نیست جز بیست و دوم بهمن سال ۵۷ که نقطه عطف انقلاب و رهایی ملت از چنگ طاغوت زمان بوده است. این روز در اغلب سرودها دیده شده و حتی در برخی سرودها هم به صورت مستقل به آن پرداخته شده است؛ سرودی چون:
“بیست و دوی بهمن، بیست و دوی بهمن
روز از خود گذشتن
روز پیروزی ما
روز نجات میهن”
این یک امر مسلم و قطعی است که هر انقلاب برخاسته از دل مردم باشد و همراه با آرمان‌های الهی و ناب حرکت کند، سرانجامی جز پیروزی نخواهد داشت و این پیروزی خود دلگرم کننده مردم و گردانندگان انقلاب است تا هرچه بهتر و سریع‌تر به هدف نهایی خود نایل شوند. این امر در روند پیروزی انقلاب اسلامی کاملا مشهود است؛ یعنی از همان آغازین روزهای انقلاب و به تبع آن در اوج روزهای به یاد ماندی انقلاب اسلامی سخن از ظفر و پیروزی است و این نوید پیروزی در اغلب سرودها موج می‌زند؛ سرودهایی که با آمدن حضرت امام(ره) پیروزی و سربلندی انقلاب اسلامی را نوید و مژده می‌داد ؛
“بوی گل سوسن و یاسمن آید
عطر بهاران کنون از وطن آید
جان ز تن رفته باز، سوی تن آید
رهبر محبوب خلق از سفر آید
دیو چو بیرون رود فرشته درآید
بگذرد این روزگار تلخ‌تر از زهر
بار دگر روزگار چون شکر آید”
البته ناگفته نماند که این پیروزی و ظفر با همت مردم، رهبری امام خمینی(ره) و ریخته شدن خون شهدای بسیاری به دست آمد و برگ زرینی در تاریخ چندین هزار ساله این مرز و بوم به یادگار گذاشت؛
“آمده موسم فتح ایمان
شعله سر زد افق، نور ایمان
در دل بهمن سرد تاریخ
لاله سر زد ، ز خون شهیدان
لاله‌ها قامت سرخ عشقند
سرنوشت تو با خون نوشتند
پیکر پاکت ای جان به کف را
از ازل با شهادت سرشتند
بهمن خونین جاویدان
تا ابد زنده بادا قرآن
بهمن خونین جاویدان
تا ابد زنده یاد شهیدان”
در ادامه این مقال باید یادآور شد که قالب اغلب اشعار مورد استفاده به صورت مثنوی، مستزاد، شعر نیمایی و یا قصیده و دو بیتی‌های پیوسته بوده و از وزن و آهنگ‌ چکشی یا همان حماسی برخوردار بوده و چون اغلب به شکل گروه کر خوانده می‌شده مناسب برای استفاده از راهپیمایی‌ها بوده است.
به هر حال روزها و ساعات دهه مبارک فجر، یادآور حماسه‌سازی مردان و زنان و حتی کودکان و سالخوردگانی است که برای نجات دین و میهن و برافراشته ساختن پرچم آزادی و استقلال دست به کاری بزرگ زدند، کاری که بهت و حیرت همگان را برانگیخت و به تبع آن حماسه‌ای بزرگ را رقم زد. باشد با تداعی خاطرات باشکوه آن دوره و نیز عمل کردن به رهنمودهای حضرت امام(ره) و مقام معظم رهبری همواره پیرو خط شهدا و آرمان‌های والای انقلاب اسلامی‌مان باشیم.

اکبر خوردچشم

منبع : روزنامه رسالت