ببخش تا آرامش بیابی!

«کیفر بدی ، مجازاتی همانند آن است و هرکس عفو و اصلاح کند اجر و پاداشش با خداست، که خداوند ظالمان را دوست نمی دارد.» (سوره شوری، آیه ۴۰)
رسول اکرم(ص) فرموده اند: بر شما باد گذشت، زیرا گذشت نیفزاید برای بنده جز عزت. از هم بگذرید تا خدا به شما عزت دهد.
امیرالمؤمنین(ع) می فرماید: گذشت و عفو تاج کارهای نیک و جوانمردانه است. همچنین ایشان می فرماید: بهترین عفو آن است که در حال توانایی باشد.
امام باقر(ع) می فرماید: پشیمانی بر گذشت بهتر و آسان تر است از پشیمانی بر کیفر.
امام صادق(ع) می فرماید: ۳ مکارم از دنیا و آخرتند. درگذری از کسی که به تو ستم کرده و پیوند کنی با کسی که از تو بریده و بردباری کنی هنگامی که با تو نادانی کنند.
افراد با ایمان و پرهیزکار در برابر انواع آزارها، تحت تأثیر قرار نمی گیرند و خویشتن را نمی بازند، بلکه آنها را با عفو و احسان، مبادله می کنند و از مرحله انتقامجویی به پایگاه رفیع فرونشاندن خشم و صبر و خویشتنداری در برابر تجاوز تعالی یافته و سپس به مقام عفو در مقابل بدی دیگران نائل می شوند. سرانجام قلب شان به صورت چراغی تابان و نوری عاری از ظلمت و تاریکی و مملو از آرامشی رهیده از اضطراب و پریشانی درمی آید.
در قرآن کریم و روایات پیشوایان معصوم، آثار و برکات زیادی برای عفو بیان شده است.
قرآن کریم عفو و گذشت بندگان خدا از یکدیگر را زمینه ساز عفو خداوند می داند.
والیعفوا والیصفحوا الا تحبون ان یغفرالله لکم
«و باید عفو کنند و درگذرند، آیا دوست نمی دارید که خداوند بر شما ببخشاید.»
امام علی(ع) پاداش انسان با گذشت را غیرقابل سنجش می داند و می فرماید: پاداش دو چیز را نمی توان سنجید، عفو و عدل.
● بخشش و خشم
بخشش می تواند نخستین قدم در کنترل و مدیریت خشم باشد و بیشتر اوقات قوی ترین تکنیک برای بازیابی کنترل بر زندگی است. بخشش به معنای چشم پوشی از اتفاقی که برای شما افتاده، نیست. بلکه بدین معناست که شما به نوعی نمی گذارید کنترل شما به دست خشم و هیجان منفی بیفتد. از سوی دیگر بخشش به معنای ضعف شما نیست. این که سرچشمه زندگی را به دست بگیرید و اجازه ندهید که «گذشته» کنترل شما را به دست بگیرد، نشان کاملی از قدرت است. دیگر این که بخشش به این معنا نیست که شما در همان سطحی هستید که شما را آزرده خاطر کرده است.
بخشش و اطمینان به یک معنا نیست. زمانی که فردی موجب آزار شما می شود، شاید مدت زمانی لازم باشد که دوباره شما به سطح قبلی اطمینان دست یابید.
در واقع اگر به فردی خسارت وارد آید، آسیب و صدمه حادث شده است. قصد نداریم چیز اشتباهی را صحیح نشان دهیم بلکه نمی خواهیم به وسیله حوادث و رخدادها کنترل شویم. بخشش یعنی گذشته را رها کردن تا بدین ترتیب بتوانیم به دنبال زندگی خود برویم.
● دیگران را ببخشیم تا سالم بمانیم
کینه بخشی از طبیعت انسان است اما این حالت نه تنها سلامت روان، بلکه سلامت جسمی را نیز تحت تأثیر قرار می دهد. دکتر دین اورنیش (dean ornish) پزشک و محقق معروف آمریکایی، بخشش را جایگزین بسیار مناسبی برای خشم و انتقام می داند، او می گوید: خودخواهانه ترین کار برای خودتان، بخشیدن دیگران است. نتایج تحقیقات حاکی از آن است که بخشش حداقل می تواند از ۲طریق تأثیرات مطلوبی به جای بگذارد. یکی کاهش استرس ناشی از نبخشیدن (کینه توزی) است که آمیزه ای از ترشرویی، عبوسی، خشم، خصومت، نفرت و ترس را ایجاد می کند. این حالات تأثیرات فیزیولوژیک خاصی مانند بالا بردن فشارخون و اختلالاتی همچون بیماری های قلبی ـ عروقی، اختلال در سیستم ایمنی بدن و احتمالاً اختلال در کارکردهای سیستم عصبی و حافظه را از خود برجای می گذارد. ورتینگتون (worthington)، محقق می گوید: هر گاه کینه را به دل خود راه بدهید خود را در معرض یک مسأله حاد جسمی قرار داده اید. براساس تحقیقات انجام شده معلوم شده افرادی که با دوستان، آشنایان و بستگان خود ارتباط بهتر، بیشتر و مطلوبتری دارند، نسبت به دیگر افراد از سلامت بیشتری برخوردارند و این فایده دوم بخشایش است.
▪ شارلوت ون اوین ویتولیت
(char lotte van oyen witvliet) محقق برجسته کالج هوپ، در میشیگان می گوید: بخشش باید جزئی از زندگی انسان ها باشد و نه فقط پاسخی نسبت به شرایط یا اهانت های خاصی در زندگی آنان. ورتینگتون میان بخشش و بخشش عاطفی تمایز قائل شده است. از نظر او بخشش عقلی، آشتی و مصالحه با فردی مقصر است اما بخشش احساسی یا عاطفی یک پذیرش درونی است. به یاد داشته باشیم که بخشش، ما را ملزم نمی کند که عدالت را نادیده بگیریم یا حق تحقیر و اهانت را به دیگران دهیم. خشم نیز جزئی از احساسات انسان است اما نباید عنصری ثابت و پایدار در زندگی یک فرد باشد. بدین مفهوم وقتی از بخشش صحبت می شود، منظور تأیید رفتار دیگران نیست، بلکه منظور این است که رنج و درد را از درون خود بیرون بریزیم. دکتر ادوارد هالوول ( Dr.Edvard Hallowell) پزشک هاروارد و نویسنده کتاب «جرأت بخشش» می گوید: «بخشش یک فرآیند است، نه یک عمل لحظه ای؛ این فرآیند باید در مقابل حس کینه جویی، به تدریج پرورش پیدا کند» او کمک دوستان و افراد کارشناس را در پرورش این حس مفید می داند. پیام نهایی این صحبت ها چنین است. اگر به دنبال گرفتن انتقام از دیگران هستید، ابتدا دو قبر آماده کنید.
فواید بهداشتی جسمی و روانی بسیاری شامل حال کسانی می شود که گذشت می کنند. این فواید بهداشتی براساس سن افراد و نیز تمایل به بخشیدن دیگران و خود و احساس مورد عفو الهی قرار گرفتن، متفاوت است. بخشش خود و دیگران با کاهش ناراحتی های روحی از جمله احساس بی حوصلگی، ناامیدی و عصبانیت مرتبط است.
«فرید من» در تز دکترای خود چنین نوشته که بیشتر مردم نیاز دارند درباره بخشش آموزش و یادگیری داشته باشند تا بتوانند همدیگر را ببخشند. بسیاری از تحقیقات نشان می دهد که بخشش به طور مستقیم بر هیجان عصبانیت به وسیله کاهش شدت آن در قلب وفکر اثر می گذارد. همچنین هر وقت بخشش نسبت به یک نارضایتی یا تجربه آسیب زای زندگی کسی به طور موفقت آمیز به کار برده شود، از عصبانیت آن رنجش می کاهد.
● بخشش و روان درمانی
بخشش افزون بر این که یکی از عناصر کلیدی مراقبت مذهبی است، به عنوان یکی از عناصر روان درمانی هم مطرح شده است. اما مدل های ارائه شده، تأثیر اندکی بر درمانگری داشته اند. می توان گفت که یکی از محدودیت های عمده روش های مشاوره و روان درمانی غیرمذهبی، به تشخیص ندادن نقش کلیدی بخشش در شفای روان شناختی مربوط می شود. در حقیقت، انتقادهای به عمل آمده از درمان گران غیرمذهبی، تردیدهایی را درباره تمایل آنها به برانگیختن سرزنش والدین یا سرزنش همسر یا شریک مطرح ساخته است. با این همه، ترغیب به بخشش، یکی از پررواج ترین مداخله های معنوی است که روان درمانگران از آن استفاده می کنند. باید گفت برای این که بخشش اثربخش و شفادهنده باشد، باید در وقت مناسب صورت بگیرد، هر چند که با این وجود نیز، گاه رنجیدگی و آسیب وارده آنچنان عظیم است که بخشش امکانپذیر نیست.
● محدودیت بخشش
«فیتز گیبانز» محقق، معتقد است که با توجه به تجربه کلینیکی او، بخشش نمی تواند یک راه حل واحد برای همه دردهای احساسی که از وقایع آسیب زای زندگی منتج شده است باشد، بلکه می تواند کمک کند تا درجه غم حاصل از آسیب های احساسی کاهش یابد. به نظر نمی آید که بخشش، ناامیدی و یأس و درد عمیقی را که شماری از مردم از خیانت، تجربه می کنند التیام ببخشد. همچنین بخشش نمی تواند به طور مستقیم عصبانیت یک شخص را که حاصل از ضعف شخصیت اوست مانند بی قراری اعتقاد نداشتن به ارزش های اخلاقی را اداره کند. بخشش، هر چند یک وسیله درمانی قدرتمند است اما به تنهایی نمی تواند راه حل کاملی برای تنفر شدید، خصومت شدید و کینه شدید باشد.
● بخشش، بجا- نابجا
اگر کسی به افراد بد کند او طبق دستور اولیای اسلام او را می بخشد، ولی این دستور در جایی قابل اجراست که بد کننده لایق عفو و اغماض باشد، اما اگر چشم پوشی از بدی او موجب گستاخی می شود و زیان های تازه ای به بار می آورد، باید مورد تأدیبش قرار داد، این مطلب در رساله حقوق امام سجاد(ع) تصریح شده است. حق کسی که به شما بد کرده این است که او را ببخشی و عفو کنی، اما اگر دانستی که عفو او زیانبار است با استنصار از قانون و قاضی و مردم، مجازاتش می کنی. عفو در مواردی که موجب تشویق و جری شدن ستمگر و نابخردی است، پسندیده نیست.

منابع:
۱- ویلیام وست، روان درمانی و معنویت، مترجمان؛ دکتر شهریار شهیدی و سلطان علی شیر افکن، تهران، انتشارات، رشد، ،۱۳۸۳ ص۶۶
۲- اینترنت
به نقل از روزنامه ایران
صابر محمدی

منبع : وزارت آموزش و پرورش ایران