ضرورت صنایع تبدیلی و تکمیلی در بخش کشاورزی

ظهور انقلاب عمومی كشاورزی ایران به عنوان ضرورت گذار كشاورزی سنتی به صنعتی و مدرن درحالی مطرح است كه تجربه وقوع چنین انقلابی همزمان با افزایش پتانسیل‌های كشاورزی در كشورهای اروپایی اتفاق افتاد.
در جهان امروز تولید بیشتر محصولات كشاورزی به معنای افزایش توانمندی كشاورزی محسوب می‌شود، بدیهی است تولید بیشتر مساوی است با درآمد بیشتر، اما همیشه این معادله برقرار نخواهد شد، زیرا افزایش تولید به خودی خود نیازمند دو عامل افزایش سطح زیر كشت و افزایش عملكرد در واحد سطح است.
درمورد افزایش سطح زیر كشت، می‌توان گفت: تقریباً در سراسر دنیا زمین‌های مرغوب و مناسب، تاكنون به زیر كشت رفته‌اند و سرعت افزایش سطح اراضی كشاورزی نیز بسیار كم و نامحسوس است.
افزایش عملكرد در واحد سطح نیز با مشكلات فراوانی ازجمله كمبود تكنولوژی و انرژی مصرفی، توجه به كشاورزی سنتی و عدم یكپارچگی اراضی كشاورزی مواجه است.
همچنین زمانی تولید بیشتر منجر به درآمد بیشتر خواهد شد كه این تولید مزرعه‌ای به تولید صنعتی تبدیل شود اما از ریسك و خطرات نوسان‌های قیمت در بازار محصولات كشاورزی نباید غافل شد.
●ضرورت ایجاد صنایع تبدیلی و تكمیلی در بخش كشاورزی:
آمارها نشان می‌دهد كه پس از ورود هر نوع تكنولوژی جدید در عرصه كشاورزی، تعداد زیادی از كارگران شغل خود را از دست می‌دهند، اما صنایع فرادست و فرودست كشاورزی نیز با همان سرعت افزایش تولید در كشاورزی بلكه بسیار سریع‌تر از آن شكل می‌گیرند و زمینه اشتغال را جهت نیروی كار انسانی از كارگران ساده صنایع گرفته تا مهندسان، بازرگانان، فروشندگان و واسطه‌گران ایجاد می‌كنند. با چنین الگویی از توسعه نقش صنایع تبدیلی و فرآوری تولیدات كشاورزی روز به روز پررنگ‌تر و جدی‌تر می‌شود.
بنابراین كشاورزی علمی با اتكاء به دانش و علم روز، بدون ایجاد زمینه سرمایه‌گذاری مناسب در صنایع تبدیلی كاری از پیش نخواهد برد و هرگونه تولیدی بدون پشتوانه بازارهای دائمی، خالی از خطر نخواهند بود. این درحالی است كه بسیاری از كشاورزان مجبورند عمده سرمایه‌گذاری خود را صرف دارایی‌های ثابتی كنند و با این عمل سرمایه در گردش كشاورز كه می‌تواند پشتوانه ریسك بازار در قیمت محصولات باشد به مقادیر نسبتاً اندكی تقلیل می‌یابد. اما لازم است هر كشاورز بخشی از سرمایه خود را به امور تبدیل، بسته‌بندی و سایر اعمال پس از برداشت اختصاص دهد.
● صنایع تبدیلی و تكمیلی كشاورزی دارای چهار سطح است:
▪اول: مربوط به شست و شو و ذخیره‌سازی محصولات كشاورزی است،
▪دوم: شامل پاك‌كردن، آردكردن، خوردكردن و مخلوط‌كردن می‌شود كه محصولاتی مانند آرد، الوار، پنبه، ابریشم، خوراك دام، گوشت و... را دربر می‌گیرد.
▪سوم: از فرآیندهای شیمیایی با میكانیكی مانند كنسروكردن، خشك‌كردن، عصاره‌گیری، پاستوریزه‌كردن و... استفاده می‌شود كه شامل محصولاتی چون شیر، میوه و سبزی كنسروشده، كنسرو گوشت و ورغن نباتی می‌شود. چهارم نیز از فناورهای بالا و پیشرفته صورت می‌گیرد و غذاهای آماده و فوری را دربر می‌گیرد.
●مزایای ایجاد صنایع تبدیلی و تكمیلی در بخش كشاورزی:
الف: تسهیل‌كننده و ارتقاءدهنده فعالیت‌های بخش كشاورزی و توان صنعت منطقه‌ای و ملی را افزایش می‌دهد
ب: با افزایش بهره‌وری تولید باعث ارتقاء درآمد خانوارهای كم‌درآمد روستایی می‌شود.
ج: از طریق ایجاد فرصت‌های تكمیلی در كنار فعالیت‌های «درون مزرعه» زمینه‌ساز اشتغال نوین در مناطق روستایی می‌شود.
د: به كاهش ریسك و ایجاد توازن در چرخه درآمد خانوارهای روستایی كمك نموده و به درآمدهای آنان تنوع و پایداری می‌بخشد.
ه: با تمركزهایی از ایجاد صنایع در حوالی مناطق مركزی و شهری به كاهش تخریب محیط‌زیست كمك قابل ملاحظه‌ای می‌كند.
توسعه صنایع تبدیلی و تكمیلی در كنار امنیت غذایی در سند چشم‌انداز بیست ساله كشور نیز مدنظر قرار گرفته است. به‌طوری كه براساس یكی از بندهای تبصره (۲) قانون بودجه سال ۱۳۸۵، مقرر شده است مبلغ ۲ هزار و ۵۰۰ میلیارد ریال برای توسعه، اصلاح و بهبود باغ‌ها، دامپروری، مرغداری و صنایع تبدیلی و تكمیلی و تولیدات گلخانه‌ای درجهت اشتغال‌زایی دانش‌آموختگان كشاورزی در اختیار وزارت جهاد كشاورزی قرار گیرد تا به باغداران، دامداران، مرغداران و صاحبان صنایع تبدیلی و تكمیلی با اولویت دانش‌آموختگان بخش كشاورزی پرداخت شود.
از طرف دیگر ظرفیت واحدهای صنایع تبدیلی و تكمیلی كشاورزی كشور در سال گذشته ۳۴ میلیون تن اعلام شده است كه از این میزان ۹/۲ میلیون تن مربوط به صنایع تبدیلی محصولات دامی، ۲۸۸ هزار تن شیلات، ۳۰ میلیون تن زراعی و ۲/۱ میلیون تن باغی بوده است. همچنین با سرمایه‌گذاری ۲۷۰۰ میلیارد ریال، ۲۸۰۰ واحد تولیدی در این صنایع ایجاد شده است. براساس اطلاعات مركز آمار در سال ۱۳۸۰، ۴۸/۳۸ درصد از تعداد كارگاه‌های صنعتی كشور به صنایع تبدیلی كشاورزی اختصاص یافته است، به‌طوری كه صنایع تبدیلی بخش كشاورزی ۷/۳۳ درصد تعداد شاغلان و ۲۶/۱۷ درصد ارزش افزوده، ۹/۲۰ درصد ارزش تولیدات، ۴/۲۳ درصد ارزش سرمایه‌گذاری بخش صنعت را به خود اختصاص داده است.
سالانه ۸۵ میلیون تن انواع محصولات كشاورزی در كشور تولید می‌شود كه ۱۷/۸ درصد آن به صورت ضایعات ازبین می‌رود، اگر میانگین ارزش هر كیلوگرم محصول كشاورزی را ۱۰۰ تومان درنظر بگیریم، سالانه ۲ تریلیون و ۳۴ میلیارد تومان به علت ضایعات محصولات كشاورزی به اقتصاد كشور خسارت وارد می‌شود كه با گسترش صنایع تبدیلی و تكمیلی و ایجاد انبارها و سردخانه‌های جدید می‌توان از ضایعات محصولات كشاورزی جلوگیری كرد.
آمارها نشان می‌دهد به بخش باغبانی با ۱/۲۸ درصد بالاترین و صنعت دام و طیور با ۱/۶ درصد كمترین میزان ضایعات در كشور را به خود اختصاص داده‌اند. در زیربخش زراعت نیز محصولاتی چون سیب‌زمینی، گوجه فرنگی، سبزی و صیفی‌جات با حدود ۳۰ درصد ضایعات بالاترین و حبوبات با ۵ درصد كمترین میزان ضایعات را داراست. در زیربخش باغبانی، انگور و انجیر با حدود ۳۵ درصد بالاترین و گردو، بادام و فندق با ۸ درصد كمترین ضایعات را به خود اختصاص داده‌اند.
اصلاح ساختار عملیات پس از برداشت، راه‌اندازی نظام تضمین كیفیت محصولات، ترویج دانش فنی كاهش ضایعات، ترویج الگویی صحیح مصرف و تقویت و توسعه مراكز كارآمد جمع‌آوری اطلاعات به واحدهای عملیات پس از برداشت باید مدنظر قرار گیرد.
همچنین ظرفیت صنایع موجود بالغ بر ۱۴ میلیون تن است كه مقرر شده، این رقم در پایان برنامه چهارم توسعه به ۲۳ میلیون تن برسد تا زمینه فرآوری ۴۲ میلیون تن محصول كشاورزی فراهم شود.به‌طور خلاصه از آنجایی كه كاهش ضایعات محصولات كشاورزی به میزان ۵۰ درصد تا پایان برنامه چهارم توسعه پیش‌بینی شده است، بنابراین فعالیت‌های صنعتی اشتغالزا موسوم به فعالیت‌های «خارج از مزرعه» به عنوان فرصت‌های تكمیلی اشتغال، تولید و افزایش درآمد خانوارهای روستای همواره باید موردتوجه سیاستگزاران و برنامه‌ریزان توسعه قرار گیرد.

امیر ابراهیمی ، سرباز سازندگی مدیریت جهاد كشاورزی فریدن استان اصفهان
منبع: خبرگزاری كشاورزی ایران

منبع : سایت خبری صنایع غذایی ایران