فقط نفس بکشید

از کنار مغازه‌های خیاطی و به قول خودشان دوزندگی، خیابان ملک که عبور می‌کنید، به بیمارستان آجر سرخ لقمان حکیم می‌رسید که در ذهنتان اسمش با بیمارستان مسمومی گره خورده است. سراغ بخش اکسیژن پرفشار را که می‌گیرید انتظار دارید که با یک جای تر و تمیز و شیک روبه‌رو شوید اما هیچ‌وقت انتظارتان واقعیت پیدا نمی‌کند شما را به زمین ساختمان پنجم راهنمائی می‌کنند. از این زیرزمین‌هائی که از بالای اتاق‌هایشان لوله‌های بزرگ آب و گاز عبور می‌کند در یکی از این اتاق‌ها دکتری نشسته که با چهره‌ای گشاده و ادبیاتی که با شوخی گره خورده است. سؤال هیچ کسی را بی‌جواب نمی‌گذارد. دکتر کلوبانی ما را هم به همان گرمی بیمارانش می‌پذیرد و به چیزی نزدیک به دو ساعت گفت‌وگو دعوتمان می‌کند. گله می‌کند که خیلی‌ها به‌جای این‌که به فکر مردم و درمان بیماران باشند، به جیب خودشان فکر می‌کنند و از ما خواهش می‌کند تا درباره شخص او چیزی ننویسیم. شاید به همین دلیل بود که وقتی از او خواستیم درباره بیوگرافی خودش برایمان بگوید، بیوگرافی مرکز درمان اکسیژن هیپربار را برایمان گفت:
ضمن تشکر از شما چون اولین نشریه علمی است که به کند و کاو علمی در مقوله طب اکسیژن در ایران پرداخته است. مرکز هیپربار مستقر در بیمارستان لقمان حکیم و وابسته به دانشگاه شهید بهشتی است. در تاریخ ۳۰ بهمن ۱۳۸۵ هجری شمسی پس از ده سال تلاش مستمر در زمینه طب اکسیژن، با همیاری شرکت دورتا چکاوک (نماینده رسمی طب اکسیژن هیپربار از شرکت هیپوکس HYOX انگلیس) و رهنمودهای استادان بیهوشی دانشگاه شهید بهشتی و رئیس محترم کمیسیون پزشکی مجلس و رایزنی‌های متعدد با مسئولین وقت دانشگاه شهید بهشتی شروع به‌کار کرد. رسالت این مرکز به‌عنوان اولین مرکز طبی اکسیژن هیپربار عرضه خدمات مرتبط با این تخصص به بیماران نیازمند ایران بوده است.
مانند سایر مراکز اکسیژن هیپربار، یک متخصص طب اکسیژن موسوم به (هیپرباریسیت Hyperbaricist) همراه با سه پزشک عامل یا (Operant) و چهار تکسین آموزش دیده تا به امروز مسئولیت خطیر درمان بیماری‌های فهرست شده در متون طبی مرتبط با طب اکسیژن پرفشار را به عهده گرفته‌اند. هیپرباریسیت بر اساس پروتکل‌های درمانی مورد تأیید انجمن طبی تحت اقیانوسیه هیپرباریک آمریکا و انجمن هیپربار اروپا، در مورد هر بیمار بررسی اولیه را انجام داده و طرح درمانی را در مورد هر بیمار به‌نحو جداگانه معین می‌کند و تیم درمان با رعایت اصول طب اکسیژن بر فشار به اجرای برنامه درمانی در این زمینه می‌پردازند.
ـ ایران از چه زمانی با تجهیزات طب اکسیژن آشنا شده است؟
قبل از انقلاب اسلامی نیروی درمانی در زمینه طب غواصی یا diving medicine و بیماری‌های مرتبط با غواصی، تجهیزات طب اکسیژن پرفشار را در بنادر مهم ایران و در بیمارستان گلستان تهران مستقر کرده بود اما تجهیزات مرتبط با درمان بیماران از بهمن سال ۱۳۸۵ در بیمارستان لقمان مستقر شد. تجهیزات طب اکسیژن می‌تواند به‌صورت اطاق‌های چند نفره یا به‌صورت تجهیزات تک نفره به ارائه خدمت به هم‌وطنان بپردازد. بیمارستان لقمان تا اسفند ۸۵ با تجهیزات پیشرفته تک نقره (به‌صورت اختصاصی برای هر بیمار) به درمان بیماران پرداخته است.
ـ نقش دولت در ورود این تکنولوژی چه بوده است؟
طب اکسیژن سه بخش دارد: بخش استفاده از هوای رقیق، به‌صورت متناوب با هوای عادی، که ۷ سال است. در پخش طب ورزش به‌طور پراکنده به اهرائه سرویس به هم‌وطنان اشتغال داشته و به‌نام طب ارتفاع شناخته می‌شود و بخش ازن‌تراپی و پخش اکسیژن پرفشار.
در مورد ورود این تکنولوژی در بعضی از مسئولین اشتیاق واضحی دیده می‌شود و وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی با دقت فراوان در حال تنظیم آئین‌نامه‌ای است که حدود عملیاتی این طب در آن مشخص شود ولی متأسفانه هنوز از این جانب در تنظیم آئین‌نامه که مطمئناً باید جنبه‌های مختلف طب اکسیژن را دربربگیرد دعوت به‌عمل نیامده است.
ـ هزینه‌های هر جلسه درمان چه‌گونه است؟
اکسیژن هیپربار به‌علت تجهیزات گران‌قیمت و ویژگی‌های خاص، یک درمان حساس است و به‌کارگیری نیروی تخصصی آموزش دیده و جریان بالای اکسیژن ۱۰۰ درصد در هر جلسه درمان در خارج از ایران از جلسه‌ای ۲۵۰ دلار تا جلسه‌ای ۱۵۰۰ دلار هزینه درمانی در بر دارد ولی در ایران جلسه‌ای ۶۵ هزار تومان برای درمان بیماران مقرر شده که معادل تقریبی ۷۰ دلار است و بیمه‌ها به‌علت تأخیر تنظیم آئین‌نامه اجرائی وزارت بهداشت پوششی برای این طب در نظر نگرفته‌اند.
ـ مهم‌ترین زمان استفاده از این طب در زنجیره درمان چیست؟
روش‌های درمانی و گاهی به‌صورت تنها درمان جان بیماران نجات می‌دهد و با کاهش مرگ و میر و بیماری زائی و کاهش طول مدت بستری در بیمارستان‌ها در آینده نزدیک با کاهش بار بیمه‌های درمانی، کمک فراوانی به جامعه خوب ایرانی خواهد کرد.
ورود بیمار به این زنجیره درمانی باید در ابتدای بیماری گاهی در ساعات اولیه بیماری باشد بنابراین ارجاع سریع و به موقع بیمار به مراکز درمانی هیپربار ضروری است.
برای مثال نوزادانی که دچار کمبود اکسیژن می‌شوند ضایعات شدید عصبی و اسارت خانواده‌ها در مراقبت با این کودکان را بر دارد؛ تنها با دو یا چند جلسه درمان قابل درمان هستند یا سکته مغزی حاد در چند ساعت اول درمان استفاده از اکسیژن پرفشار از ظهور سکته کامل و صدمه مغزی به‌راحتی جلوگیری می‌کند و در صورت بروز سکته، اندازه آن را کوچک‌تر می‌نماید.
در موارد سکته در حال پیشرفت هم که به‌طور معمول تا یک سال بعد از سکته اولیه ادامه پیدا می‌کند به‌راحتی جان بیماران را نجات می‌دهد.
در مورد سکته قلبی حاد نیز انجمن قلب آمریکا از سال ۱۹۹۲ از اکسیژن هیپربار به‌عنوان مهم‌ترین درمان شروع‌کننده یاد می‌کند که به‌راحتی به کنترل بیماری و کاهش عوارض ناخواسته سکته و اقدام‌های طبی دیگر می‌پردازد و مانع مرگ بیماران می‌شود. باید درمان در چند ساعت اولیه شروع شود و شایسته است تمام بیمارستان‌ها در جوار واحد آی سی یو به تجهیزات طب اکسیژن مجهز شوند. اما در مواردی که بیماری مستقر شده باشد، به‌عنوان ابراز درمانی در زنجیره بار توانی به کمک بیماران می‌آید. بر اساس مطالعات کنترل شده در آمریکا، به‌طور مثال استفاده از اکسیژن پرفشار در سکته مزمن مغزی متعدد به بهبود واضح در عوارض مغزی و توانائی‌های حرکتی و کلامی و شناختی منجر می‌شود.
یا در مورد رادیوتراپی بیماران مبتلا به سرطان، استفاده هم‌زمان از این طب با پرتودرمانی میزان پرتو داده شده مؤثر کاهش یافته و بیماران صدمه کمتری از پرتو درمانی می‌بینند.
از طرفی در درمان عوارض مزمن ناشی از رادیوترابی مانند تورم مثانه و روده و پوست و مغز، اکسیژن پر فشار باید به عنوان مهم‌ترین ابزار درمانی به سرعت به‌وسیله تیم درمان به‌کار گرفته شود.
در مورد مسمومیت با گاز مونوکسیدکربن یا به‌اصطلاح گاز گرفتگی درمان اورژانس جان بیماران را نجات می‌دهد در بسیاری از مسمومیت‌ها نیز درمان فوری با اکسیژن پرفشار شفا بخش خواهد بود.
در مورد بیماران صعب‌العلاج و مقاوم به درمان مانند بیماری روده کرون و بیماران فلج مغزی و بیماری‌های تحلیل برنده یافت سفید مغز باید به‌عنوان درمان همراه در اوایل تشخیص بیماری به زنجیره درمان وارد شود.
یا در مورد فلج عصب هفت صورتی، ورود سریع بیمار به اطاقک‌های اکسیژن پرفشار به بهبود کامل بیماری منجر می‌شود. در موارد سوختگی حرارتی، استفاده از اکسیژن پرفشار در صورت استفاده در چند ساعت اولیه به‌راحتی و سرعت درد بیماران را کاهش می‌دهد و از عوارض ناخواسته سوختگی و مرگ و میر و جراحی ناخواسته می‌کاهد و جان بیماران را نجات می‌دهد. به‌طور عمده در مورد بیماران به اغما رفته، به‌علت نرسیدن خون و اکسیژن به مغز، اکسیژن پرفشار کمک شایان توجهی به بیماران می‌نماید و روزنه امید را در دل طبیب و تیم درمان و بیماران باز می‌کند.
در مورد تشنج‌های مقام به درمان و بیماری پارکینسون و بیماران مبتلا به نوروپاتی نیز اکسیژن پرفشار در صورت ورود سریع به زنجیره درمانی به نحو چشمگیر کمک‌کننده خواهد بود و در مورد بیماران مبتلا به دیابت، ورود به موقع بیماران مبتلا به زخم اندام دیابتیک مانع از قطع اندام و پیشرفت عفونت در پا می‌شود. در بیماران قانقاریائی گازی و عفونت نسج هم پند و غلاف عضلات، استفاده سریع از این سیستم باعث کنترل سریع عفونت می‌شود. در بیمارانی که شرائین یا ورید چشمشان بسته می‌شود، استفاده اوژانس از اکسیژن پرفشار مانند از بین رفتن دید چشم‌ها می‌شود.
یا در موارد کری حاد و وزوز گوش استفاده سریع از اکسیژن پرفشار منجر به بازگشت شنوائی و از بین رفتی وزوز گوش یا Tinitus می‌شود. در مورد آبسه مغز در نواحی عمیق مغز که دسترسی به آن غیرممکن است یا تعداد آبسه‌ها متعدد است نیز استفاده از اکسیژن پرفشار در صورت استفاده سریع، کمک شایسته‌ای به تیم جراحی می‌کند.
در مورد بیماران فلج مغزی استفاده زود هنگام بیمار منجر به بهبود وضعیت سوخت و سازی مغز و ترمیم بافت سفید و تسریع بهبود روند مهارت‌های حرکتی و توانائی‌های ذهنی می‌شود. در نهایت ورود به موقع در زنجیره درمان و بازتوانی مانع از بسیاری از پیامدهای ناخواسته در بیماران می‌شود.
ـ نقش بیمه در کاهش بار مالی و امکان شروع درمان با اکسیژن هیپربار چیست؟
به‌علت حساسیت نوع خدمات ارائه شده به بیماران و ابزار تخصصی ویژه و ظرافت درمان با اکسیژن پرفشار ورود پوشش بیمه به تسریع و تکمیل زنجیره سلامت بیماران یک امر اجباری است. تا به امروز اکثر بیمه‌های دولتی و غیردولتی ایران از ماهیت درمان با اکسیژن پرفشار مطلع شده‌اند ولی عکس‌العمل به‌خصوصی نشان نداده‌اند. بیماران سرگردان در واحدهای بیمه‌گری منتظر ارائه خدمات بیمه به مقوله طب اکسیژن هستند. طب اکسیژن پرفشار، به‌عنوان یک طب فوق‌تخصصی در رشته پیشگیری و اورژانس در آمریکا است و در ایران نیاز به پوشش بیمه به‌وسیله بیمه‌گر خصوصی و دولتی دارد. ادارات بیمه باید مطلع شوند که اکسیژن پرفشار بر اساس مطالعات متعدد ثبت شده منجر به کاهش مرگ و میر و معلولیت و بیماری‌زائی و کاهش روزهای قامت در بیمارستان‌ها و کاهش اعمال جراحی ناخواسته و کاهش بار و هزینه درمانی به بیمار و بیمه‌گر می‌شود.
ـ روش پذیرش بیمار در مرکز هیپر بار مستقر در بیمارستان لقمان چگونه‌ است؟
تماس با مرکز شبانه‌روز هیپربار مستقر در بیمارستان لقمان به آدرس تهران خیابان کارگر جنوبی، خیابان مخصوص بیمارستان لقمان و شماره تماس [phone] جهت تعیین وقت ملاقات با متخصص طب اکسیژن و تیم درمان مقدور است و پس از بررسی‌های ضروری اولیه با صلاحدید تیم درمان بیماران انتخاب شده از مزایای طب اکسیژن پرفشار بهره‌مند می‌شوند.
ـ آیا مراکز درمانی دیگری در ایران راه‌اندازی شده است یا خیر؟
چندین مرکز در تهران در حال شکل‌گیری و گرفتن مجوز ویژه هستند ولی فعالیت خود را شروع نکرده‌اند.
ـ اکسیژن پرفشار در چه مواردی مؤثر است؟
در متون طبی موارد استفاده مجاز ثبت شده در مورد اکسیژن پرفشار متعدد است:
از جمله در زمینه بیماری‌های عفونی، اکسیژن پرفشار به اختصار قادر به کنترل عفونت مقاوم به درمان و قارچ‌های عمقی و عفونت بافت هم بند از جمله سلولیت‌ها و قانقاریای گازی و آبسه‌های مغز و عفونت بدخیم مجرای خارجی گوش و عفونت استخوان یا استئومبلیت و تورم عفونی پرده صفاق و عفونت در زمینه اختلال دفاع عمومی همراه با سایر روش‌های درمانی است.
در زمینه بیماری‌های اعصاب در تمام ضایعات حاد و مزمن ناشی از نرسیدن خون و اکسیژن به سیستم عصبی اکسیژن پرفشار راه‌گشا خواهد بود.
از جمله در سکته حاد و مزمن مغزی و اشکال خونرسانی به‌علت درگیری رگ‌های ریز مغز ورود هوا به داخل سیستم عروقی سیستم عصبی یا آمبولی هوا و موارد ضربه مغزی و ورم خوش‌خیم و بدخیم مغزی و موارد انتخاب شده بیماری‌های تحلیل برنده یافت سفید مغز، از جمله بیماری ام اس و فلج اعصاب جمجمه‌ای از جمله فلج عصب هفت ورم عصب چشم و کری ناگهانی به دنبال درگیری عصب شنوائی و سرگیجه و وزوز گوش و سردردهای میگرنی و سردردهای خوشه‌ای و صدمات نخاعی و حالت‌های پس از وقوع فلج اطفال و فلج مغزی یا بیماری (C.P) یا تمامی ضایعه‌های مغزی دوران کودکی از جمله اوتیسم و بیش فعالی کودکان و برق‌گرفتگی و صدمه‌های مغزی ناشی از دار آویختگی و اغما و تشنج مقاوم به درمان و صدمات ناشی از پرتو درمانی و نرمی مغز و شسته شدن یافت سفید در ساقه مغز و اطراف بطن‌های مغزی و عفونت‌های مغزی و ضایعه‌های اعصاب محیطی به‌نام نوروپاتی محیطی اکسیژن پرفشار به‌صورت کیدی در زنجیره درمان قرار می‌گیرد.در زمینه‌ بیماری جراحی اعصاب، در درمان بیماران ضربه مغزی و ضایعات حاد و مزمن نخاعی و جراحی عروق مغز و اعمال جراحی تعویض و بالون پلاستی رگ‌های مغزی و سکته‌های همورازیک یا خونریزی‌دهنده مغز و پارگی انوریزم‌های مغزی و پایین آوردن فشار مغز قبل از اعمال جراحی و موارد متعدد دیگر از جمله آبسه مغزی اکسیژن پرفشار کمک‌کننده خواهد بود.
در زمینه بیماری‌های قلب و عروقی در درمان سکته حاد قلبی و بیماری‌های مزمن عروق کرونر قلبی و نارسائی پمپ قلب بعد از اعمال متعدد رگ‌های قلبی و انسداد شرائین اندام‌ها و بیماری برگر در سیگاری‌ها و نارسائی مغزی به دنبال اعمال جراحی قلب استفاده از اکسیژن بر فشار از میزان مرگ و میر و بیماری‌زائی کمک خواهد کرد.
در زمینه بیماری‌های چشم استفاده از اکسیژن پرفشار موفقیت بارز در انسداد شریان مرکزی شبکیه و انسداد ورید مرکزی چشم پارگی شبکیه و رتینوپائی دیابت و تحلیل ماکولا و شب کوری ناشی از رتینیت رنگی و گلوکوم و عفونت حدقه چشم و ضایعات چشمی ناشی از پرتودرمانی و موارد متعدد دیگر مشاهده می‌شود. در زمینه بیماری‌های مرتبط با رشته ارتوپدی اکسیژن پرفشار در له‌شدگی اندام‌ها در اثر تصادف و عفونت‌های استخوان و شکستگی‌ها و نارسائی عروقی اندام‌ها و یخ‌زدگی اندام‌ها و جلوگیری از قطع اندام‌ها و (osteonecrosis) سر، گردن ران و ضایعات پای بیماران مبتلا به مرض قند مؤثر واقع می‌شود.
در زمینه بیماری‌های زنان در موارد تهدید به سقط مادر و بیماری‌های همراه با حاملگی از جمله دیابت و بیماری‌های قلبی مادر و گاز گرفتگی مادر حامله و تشنج و حاملگی و در نوزادان امکان جراحی و مشکلات اکسیژن‌رسانی حین و قبل و بعد از وضع حمل اکسیژن پرفشار منشاء خدمات بارز است. در رشته کودکان، اکسیژن پرفشار در انسداد روده و بیماری دستگاه گوارش نوزادان و بیماری التهابی کرون روده و اختلالات خونریزی‌دهنده همراه با عفونت‌ها و شوک و صدمه‌های عضوی به دنبال تصادفات و مگاکولون و ضایعه‌های ناشی از نرسیدن خون و اکسیژن به مغز و عفونت محوطه شکم کمک‌کننده است.
در رشته بیماری‌های پوست و جراحی پلاستیک نیز اکسیژن پرفشار در مواردی سودمند است. از جمله سوختگی حرارتی و اکتریکی و زخم‌ها مقاوم به درمان التهاب نسج‌ چربی در دیابت و پیودرماگانگرنوزوم و زخم‌های ناشی از اشعه و اسکلرودرمی و پسوربازیس و اریترودرمی و جذام و همراهی جهت پرتودرمانی در سرطان پوست آثار اکسیژن هیپربار بارز است.
در رشته بیماری‌های گوش و حلق و بینی در بیماری‌های گوش داخلی و کری حاد و بیماری منیر با سرگیجه حاد و فلج اعصاب جمجمه‌ای و اوتیت خارجی بدخیم مجرای گوش و عفونت و تخریب استخوان‌ها گوش و مجاور گوش اکسیژن پرفشار کمک‌کننده خواهد بود.
در زمینه طب ورزشی نیز اکسیژن پرفشار آثار مثبت در صدمه‌های نخاعی و ورزشی و بازگرداندن سریع‌تر مصدومین ورزشی به صحنه رقابت‌ها دارد.
ـ چه کسانی نمی‌توانند از اکسیژن پرفشار استفاده کنند؟
موارد منع، محدود به مصرف چند داروی شیمی‌درمانی و استفروسیتوز و سینوزیت درمان نشده و پارگی ریه است.
ـ عوارض این درمان چیست؟
عوارض درمان محدود به آثار فشاری بر روی گوش و ریه و دندان‌ها و مسمومیت با اکسیژن تجمع‌یافته در جلسات طولانی است که همگی با تمهیدات طبی قابل پیشگیری است و در صورت بروز تیم درمان اکسیژن هیپر مستقر در بیمارستان لقمان آمادگی درمان آن را داشته و بیماران را راهنمائی خواهند نمود.

منبع : نشریه پزشکی طبیب مردم