دانستنی‌های دیابت در دوران بارداری

دیابت بارداری به حالتی گفته می‌شود که در آن بدن نسبت به گلوکز عدم تحمل پیدا می‌کند و این حالت همیشه اولین بار در زمان بارداری خود را نشان می‌دهد. در افراد مبتلا به دیابت بارداری احتمال ابتلا به دیابت نوع دو بیشتر از بقیه خانم‌هاست. این خانم‌ها معمولا نوزاد بزرگ‌تری دارند و اغلب گفته می‌شود وزن بالای جنین هنگام تولد احتمال دیابت بارداری کشف نشده را مطرح می‌کند. برای آشنایی بیشتر با این بیماری خطرناک دوران بارداری با دکتر ایرج خسرونیا، رییس جامعه متخصصان داخلی ایران گفتگویی ترتیب داده‌ایم که اینک پیش روی شماست...
▪ یکی از مهم‌ترین آزمایش‌هایی که اوایل بارداری از خانم‌های باردار صورت می‌گیرد آزمایش قندخون است. چرا قند خون در این دوران این‌قدر مهم است؟
ـ به نکته بسیار مهمی اشاره کردید. کلید حاملگی سالم برای خانم‌های مبتلا به دیابت، کنترل دقیق قندخون است. کنترل قندخون باید پیش از دوران بارداری و در طول دوران بارداری انجام شود. کنترل دقیق قندخون به معنی نگهداری غلظت خون نزدیک حد طبیعی است. برای رسیدن به این کنترل لازم است تعادل درستی میان مصرف مواد غذایی، ورزش و تزریق انسولین برقرار شود. از این رو لازم است قندخون به طور مرتب بررسی شود. با کنترل قندخون و مراقبت‌های مناسب پزشکی، احتمال حاملگی بدون مشکل و تولد نوزاد سالم‌ همانند یک مادر غیردیابتی خواهد بود.
▪ اگر قند خون زنان باردار در دوران بارداری کنترل نشود چه اتفاقی می‌افتد؟
ـ قندخون و کتون‌ها که در خون مادر با غلظت بیش از حد طبیعی وجود دارند، از جفت می‌گذرند و وارد بدن جنین می‌شوند و احتمال تولد نوزاد با نقایص مادرزادی را افزایش می‌دهند. بنابراین کنترل درست قندخون بیش از دوران بارداری بسیار مهم است. در طول شش هفته اول بارداری ارگان‌های جنین شکل می‌گیرند. قندخون بالا در طول این هفته ‌ها بر رشد اندام‌های جنین اثر می‌گذارد و می‌تواند سبب ایجاد نقایص مادرزادی ‌شود. به دلیل افزایش میزان قندخون جنینی، لوزالمعده جنین انسولین بیشتری می‌سازد ولی بعد از تولد برای نوزاد توقف ترشح انسولین مشکل است بنابراین ممکن است سطح قندخون پایین بیفتد. بنابراین توصیه می‌شود نخست پزشک معالج زنان مبتلا به دیابت و بعد از آن متخصصان زنان، متخصصان داخلی، متخصصان غدد و تغذیه برنامه غذایی صحیح را برای رسیدن به کنترل مطلوب قندخون طراحی نمایند.
▪ درباره فردای زایمان این بیماران هم بگویید.
ـ افراد مبتلا به دیابت نوع یک یا همان دیابت وابسته به انسولین در دوران بارداری، نیاز بدنشان به انسولین زیاد می‌شود. این افزایش نیاز به ویژه در سه ماه آخر بارداری دیده می‌شود که به علت وجود هورمون جفت است. هورمون جفت به رشد جنین کمک می‌کند اما در همان زمان جلوی فعالیت انسولین بدن مادر را می‌گیرد در نتیجه نیاز به انسولین افزایش می‌یابد.
▪ اگر پزشکان برای خانم‌های باردار تشخیص دیابت نوع دو گذاشتند چه کار کنیم؟
ـ اگر زنان باردار به دیابت نوع ۲ مبتلا هستند، برنامه درمانی عوض می‌شود. اگر برای کنترل دیابت قرص‌های خوراکی پایین آورنده قندخون مصرف می‌کنید، این قرص‌ها را به علت احتمال مطرح شده برای ایجاد نقایص جنینی نباید در دوران بارداری استفاده کنید. پزشک شما قبل از باردار شدن ممکن است درمان با انسولین را برای کنترل قندخون شروع کند.
▪ چه پیشنهادی برای تغذیه دوران بارداری برای مبتلایان به دیابت دارید؟
ـ اصولا افراد مبتلا به دیابت، برنامه‌غذایی مرتبی دارند. در طول حاملگی برای پیشگیری از افزایش یا کاهش زیاد غلظت قندخون لازم است با متخصص تغذیه و پزشک معالج خود مشورت و با این کار به کنترل قندخون خود کمک کنید. اگر وزن شما در شروع حاملگی بیش از حد معمول بود نباید سعی کنید وزن خود را کم کنید. پزشک و متخصص تغذیه درباره شیوه افزایش وزن در طول دوران بارداری شما را راهنمایی خواهند کرد. اگر در شروع حاملگی وزن مطلوب داشته باشید، انتظار می‌رود تا پایان بارداری ۷ تا ۱۱ کیلوگرم اضافه وزن پیدا کنید. خانم‌های لاغر لازم است افزایش وزن بیشتری در طول بارداری داشته باشند.
▪ تحرک فیزیکی و نرمش در کنترل دیابت مادران باردار چه‌قدر موثر است؟
ـ تحرک بدنی یا ورزش به ویژه در دیابتی‌های نوع ۲ یکی از اصول اساسی درمان است. همان‌طور که می‌دانید، ورزش همراه با برنامه غذایی صحیح در کنترل قندخون نقش اساسی دارد. درباره ورزش کردن در دوران بارداری نیز سوالاتی برایتان مطرح می‌شود که دراین‌باره باید با متخصصان آموزش دیابت مشورت کنید. ورزش در دوران بارداری به وضعیت سلامت شما کمک می‌کند.
▪ آیا همه مادران دیابتی و بادار می‌توانند ورزش کنند؟
ـ پرفشاری خون، مشکلات چشمی، کلیوی یا قلبی، آسیب‌های عروقی دیگر و آسیب اعصاب از مواردی هستند که لازم است درباره خطرهای ورزش در دوران بارداری با پزشک خود مشورت کنید. به‌طور کلی در دوران بارداری نباید ورزش‌های کششی اندام یا به اصطلاح ورزش‌های کششی سنگین انجام دهید. بهترین ورزش‌ها برای دوران بارداری، پیاده‌روی و شنا است.
▪ از بین سزارین و زایمان طبیعی چه روشی را برای مادران دیابتی و باردار توصیه می‌کنید؟
ـ نزدیک زمان زایمان، پزشک جنین را از نظر میزان رشد و وضعیت سلامت بررسی می‌کند و سپس درباره شیوه زایمان تصمیم می‌گیرد. ممکن است به طور طبیعی زایمان انجام شود یا بنا به نظر پزشک، زایمان به شیوه سزارین انجام شود. شیوه زایمان اثری بر نوزاد ندارد. پزشک تلاش می‌کند در طول زایمان و تولد نوزاد، قندخون شما را کنترل کند. در شروع زایمان نیاز به انسولین کم می‌شود، به گونه‌ای که گاهی اوقات در طول زایمان یا حتی ۲۴ ساعت پس از تولد نوزاد نیز به تزریق انسولین احتیاج نیست.
▪ وپس از تولد نوزاد، چه؟
ـ پس از تولد نوزاد بدن زائو به علت فعالیت زیاد در دوران بارداری، به استراحت نیاز دارد. برخی مادران در طول چند هفته اول پس از تولد، میزان قندخون‌شان بهتر می‌شود و بعضی دیگر قندخون‌شان به سرعت بالا می‌رود. بنابراین وضعیت کنترل قندخون در این مدت قابل پیش‌بینی نیست. تغذیه نوزاد با شیرمادر برای مادران دیابتی بسیار مناسب است اما ممکن است غلظت قندخون قابل پیش‌بینی نباشد. همچنین ممکن است تغییر در الگوی خواب و غذا سبب افت قندخون شما ‌شود. از این‌رو همانند دوران پیش از بارداری در کنترل قندخون جانب احتیاط را رها نکنید.
▪ حرف آخر؟
ـ در دوران شیردهی یا پیش از آن، یک میان‌وعده حاوی پروتئین و کربوهیدرات (ساندویچ، نان و گوشت) مصرف کنید. همچنین به مقدار کافی مایعات بنوشید. برنامه‌ریزی کنید که در حین شیردهی آب یا چای بدون شیرینی مصرف کنید و اگر در دوران شیردهی دچار کاهش قندخون شدید، شیردهی را متوقف سازید و برای برطرف کردن حالت افت قندخون، ماده‌ای غذایی مصرف کنید.

دکتر مجتبی جوان‌بختی

منبع : روزنامه سلامت