خطرات مواد زائد جامد بر سلامت

مواد زائد جامد در چندین مرحله از چرخه زباله به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم در تماس با انسان قرار دارد.
بنابراین گروه‌های در معرض خطر وسیع و متعدد هستند. این گروه‌ها شامل موارد زیر می‌شوند:
▪ مردم مناطقی که تحت پوشش سیستم جمع آوری و دفع بهداشتی زباله نیستند خصوصا کودکان زیر ۶ سال
▪ کارگرانی که با زباله‌ها سروکار دارند
▪ کارگران شاغل در تاسیسات و محل‌هایی که مواد سمی و عفونی در آنها تولید می‌شود
▪ افرادی که در حوالی تاسیسات دفع مواد زائد جامد زندگی می‌کنند
▪ مردمی که آب شرب آنها به علت تخلیه کردن زباله یا نشت محل دفن زباله، آلوده شده است
علاوه بر مواردی که در بالا ذکر شد تخلیه زباله‌های خطرناک صنعتی که با زباله‌های خانگی مخلوط شده‌اند مردم را در معرض خطرات ناشی از مواد شیمیایی و رادیواکتیو قرار می‌دهد.
یقینا خطرات ناشی از مواد زائد جامد جمع‌آوری نشده سلامت کسانی که در مناطق فاقد خدمات دفع بهداشتی زباله زندگی می‌کنند را به‌شدت تهدید می‌کند.
قابل ذکر است که کودکان زیر ۶ سال در معرض آسیب دیدگی مسمومیت یا عفونت ناشی از تماس با مواد زائد جمع آوری نشده و نقاط تخلیه غیر بهداشتی زباله‌ها قرار دارند. در این بین مواد زائد آلی خانگی جمع آوری نشده به‌طور جدی سلامت مردم را به خطر می‌اندازند چون به صورت خمیر درمی‌آیند که در نهایت محیط مساعدی را برای زندگی و تکثیر عوامل میکروبی فراهم می‌کند. خصوصا اگر این زباله‌ها با فضولات انسانی به‌علت عدم بهسازی مناسب محیط مخلوط شوند.
همچنین زباله‌های آلی یک منبع غذایی و محیط طبیعی برای حشرات، جوندگان و دیگر جانوران هستند که به‌طور بالقوه حامل میکروب‌های روده‌ای محسوب می‌شوند. مواد زائد جامد جمع‌آوری نشده نیز باعث مسدود شدن جریان آب‌های سطحی می‌شوند که به سیلاب یا ایجاد توده آب راکد منتهی می‌شود و بستر مناسبی را برای زندگی و تکثیر ناقلین بیماری‌های گرمسیری منتقله از آب فراهم می‌آورد اما حتی اگر مواد زائد جامد جمع آوری شوند باز ممکن است سلامت بسیاری از مردم به دلیل دفع نامناسب این زباله‌ها به خطر افتد. برای مثال اگر زباله‌ها در نزدیکی منابع آب دفع شوند سفره‌های آب زیرزمینی (که برای مصارف آب آشامیدنی مورد استفاده قرار می‌گیرند) ممکن است از نظر شیمیایی یا میکروبیولوژی آلوده شود.
تخلیه مستقیم مواد زائد جامد تصفیه نشده در رودخانه‌ها، دریاچه‌ها یا دریاها می‌تواند منجر به انباشته شدن مواد سمی در چرخه غذایی به دلیل جذب آنها به‌وسیله گیاهان و حیوانات شود.
به‌طور یقین سلامت افرادی که با مواد زائد جامد سروکار دارند به مخاطره می‌افتد که به‌طور بالقوه منجر به بروز بیماری‌های عفونی و مزمن و حوادث مختلف خواهد شد.
● مخاطرات شغلی ناشی از نقل و انتقال زباله
▪ عفونت‌ها
ـ عفونت‌های پوستی و خونی ناشی از تماس مستقیم با زباله و زخم‌های عفونی
ـ عفونت‌های چشمی و تنفسی ناشی از تماس با گردوغبار عفونی بخصوص در طول مدت دفن زباله
ـ زونوزیس (بیماری‌های مشترک بین انسان و حیوان) ناشی از گازگرفتن توسط حیوانات وحشی یا آواره که از زباله‌ها تغذیه می‌کنند
ـ عفونت‌های روده‌ای منتقل شده توسط مگس‌ها که از زباله‌ها تغذیه می‌کنند
▪ بیماری‌های مزمن
ـ آنهایی که با زباله سوز سروکار دارند در معرض خطر بیماری‌های مزمن تنفسی هستند که شامل سرطان‌های ناشی از تماس با گردوغبار و ترکیبات خطرناک است .
▪ حوادث
ـ اختلالات ناشی از نقل و انتقال کانتینرهای سنگین
ـ جراحت عفونی اغلب مواقع ناشی از سروکارداشتن با اشیا تیز و برنده
ـ مسمومیت و سوختگی شیمیایی ناشی از تماس با مقادیر کم زباله‌های خطرناک شیمیایی مخلوط شده با زباله‌های معمولی
ـ سوختگی و دیگر صدمات ناشی از حوادث شغلی در نقاط تخلیه زباله یا ناشی از انفجار گاز متان در مناطق دفن زباله
دفع و تخلیه زباله‌های بیمارستانی توجه خاصی را می‌طلبد زیرا عدم رعایت موارد ضروری به‌طور عمده سلامت افراد را به خطر می‌اندازد. بهترین گواه این موضوع ابتلا به عفونت‌های ویروسی نظیر هپاتیت B و C از طریق جراحت‌های ناشی از سوزن‌های سرنگ دور ریخته شده است. اغلب اوقات زباله‌های عفونی بیمارستان‌ها و سایر مراکز بهداشتی و درمانی و آزمایشگاه‌های پزشکی و مراکز تحقیقاتی و مراکز کوچک پراکنده (نظیر درمانگاه‌ها و خانوارهایی که امر مراقبت بهداشتی درمانی اعضای خانواده در آنجا انجام می‌شود) به همراه زباله‌های معمولی تخلیه می‌شوند.
مردمی که در معرض بیشترین میزان خطر در این زمینه هستند عبارتند از: افرادی که در مراکز بهداشتی درمانی کار می‌کنند کسانی که با زباله‌ها سروکار دارند و اشخاصی که مسوولیت حفظ و اداره امور مربوط به خدمات بیمارستان را به عهده دارند.
فرآیند تصفیه مواد زائد جامد و محل‌های تخلیه به‌طور بالقوه سلامت جمعیت‌هایی را که در حوالی آن زندگی می‌کنند، مورد تهدید قرار می‌دهد. محل‌های دفن در زمین، منبع آتش‌سوزی، گردوغبار دود، سروصدا و وجود ناقلین بیماری مانند حشرات جوندگان و حیوانات ولگرد هستند و زباله سوزها موجب آلودگی هوا از طریق خروج ذرات معلق مواد شیمیایی و فلزات سنگین مانند کادمیم، سرب، جیوه و روی می‌شوند.
به‌طور ایده‌آل فرآیند تصفیه مواد زائد جامد و محل‌های تخلیه باید کنترل شود و در جایی قرار گیرد که در فاصله‌ای مناسب با محل سکونت مردم باشد. محدوده محل‌های دفن زباله باید بسته و محصور باشد تا منابع آب آشامیدنی از نفوذ یا نشت جریان آب حفظ شود.
بازیافت اگرچه یک رویکرد خوب در مدیریت مواد زائد جامد است اما در صورتی که اقدامات احتیاطی مناسب انجام نشود سلامت مردم و محیط را به مخاطره می‌افکند‌. کارگرانی که با بازیافت مواد زائد جامد با محتوی فلزی یا شیمیایی سروکار دارند ممکن است در معرض آلودگی به مواد سمی قرار بگیرند در حالیکه در کشورهای در حال توسعه زباله گردهایی که در نقاط تجمع زباله در جست‌وجوی اشیا به‌دردبخور توده زباله را زیرورو می‌کنند ممکن است دچار آسیب دیدگی دائم شوند و در معرض مستقیم گردوغبار عفونی و ناقلین بیماری مانند موش و مگس قرار بگیرند. زباله گردها و خانواده‌های آنها در معرض خطر قرار دارند زیرا آنها اغلب خانه‌های خودشان را خیلی نزدیک به نقاط انباشته شدن زباله یا در نقاط دفن زباله انتخاب می‌کنند. آنها همچنانکه در معرض انواع و اقسام مخاطرات بهداشتی ناشی از آلودگی زباله قرار دارند همچنین به دفعات مورد سوءاستفاده اجتماعی و فرهنگی از سوی سوداگران بازیافت مواد زائد جامد قرار می‌گیرند. تحقیقات بهداشتی نشان می‌دهد که وضعیت سلامت آنان خیلی نامناسب است و امید زندگی آنها از متوسط کشوری بسیار پایین‌تر است.
حمیدرضا عزیزی

منبع : روزنامه تهران امروز