مشکل گردشگری کجاست

صنعت توریسم و گردشگری در ایران كه از نظر تنوع اقلیمی، فرهنگ و تاریخ كهن، وجود آثار باستانی فراوان و جاذبه‌های طبیعی و دیدنی نادر و وجود اغلب زمینه های گردشگری جزو دهمین و یا به روایتی پنجمین كشور دنیاست ولی در میان ۱۵۰ كشور عضو سازمان جهانی توریسم WTO در امر توریست‌پذیری در مقام هفتاد و پنجم قرار دارد و در حالی كه طی سال‌ها هزینه فراوانی در جهت رونق این صنعت و جذب گردشگر و توریست به كار گرفته شده و می‌شود پس از گذشت چند دهه هنوز در خم كوچه اول قرار دارد و باز، در حالی كه براساس داده‌های آماری، حجم پولی كه از راه گردشگری در طول یك سال در جهان جابجا می‌شود حدود ۵/۲ برابر درآمد سالانه كشورهای عضو اوپك از محل فروش نفت است سهم ایران حدود یك دهم درصد است.
به منظور بررسی مشكلات فراروی این صنعت در كشور و دلایل عقب‌ماندگی آن از قافله پیشرفت گردشگری و توریسم در جهان مصاحبه‌هایی داشتیم با تنی چند از صاحبنظران و كارشناسان و دست‌اندركاران این صنعت و صنایع وابسته كه طی آن با شمه‌ای از مشكلات گردشگری و راههای مقابله با آن آشنا شدیم.
در این مقاله این بحث را در دو قسمت پی می‌گیریم كه قسمت اول آن مربوط به مشكل گردشگری و توریسم در خراسان است و در گفتگویی كه در این زمینه با جعفر عطار رئیس جامعه هتلداران ایران داشتیم وی در پاسخ به این سوال كه مشكل گردشگری در خراسان چیست و در كجا قرار دارد اظهار می‌داشت گردشگری و عدم موفقیت ما در حل این معضل یك بحث قدیمی و دیرینه است و سابقه‌ای بس طولانی دارد مشكل گردشگری در خراسان هم جدا از حلقه زنجیر مشكلات این صنعت در سطح كشور نیست.
اما آن چه در خراسان نمود بیشتری پیدا می‌كند عدم هماهنگی در دستگاه‌های ذیربط است و هركس براساس شرایط مورد نظرش قوانین را اجرا می‌كند و طبعاً ناهماهنگی‌های ناشی از آن ضربات جبران‌ناپذیری بر پیكره این صنعت وارد می‌سازد و دیگر شرایط خاص ایام زیارتی و پیك سیاحتی و مسافرتی آن است.
در پیك مسافرتی و زیارتی مشهد كه كلاً چند ماه از سال را تشكیل می‌دهد هتل‌ها و مراكز اسكان از درصد معقول اشغال برخوردارند ولی در دیگر ایام، در حالی كه مخارج و هزینه‌ها همچنان پابرجاست میانگین اسكان كاهش می‌یابد و به سی و چهل درصد و گاه كمتر می‌رسد در نتیجه مشكلات مالی فراوان ببار می‌آورد و این در حالی است كه زائرسراهای دولتی قارچ گونه از هر گوشه شهر سر برآورده و هر روز تعداد آنها افزایش می‌یابد چنان كه در حال حاضر ۱۷۵ زایرسرای با تابلو و حدود ۱۰۰ زایرسرای بدون تابلوی دولتی در مشهد وجود دارد.
میهمان‌پذیری حسینیه‌ها نیز از پدیده‌های جدید و نوظهوری است كه هر روز با ایجاد اتاق و امكانات اسكان توسعه بیشتری می‌یابند. حسینیه‌ها در حالی زایر و میهمان می‌پذیرند و كرایه دریافت می‌كنند كه هیچ مجوز قانونی برای پذیرش ندارند و طبق قانون از پرداخت بعضی از هزینه‌ها مثل آب و برق و گاز معاف می‌باشند. مالیات و عوارض هم نمی‌دهند. همچنین در طول سال خانه‌های شخصی هم بدون هیچ بازدید فنی و بهداشتی و امنیتی مسافر قبول می‌كنند كه آن هم حرف و حدیث خاص خود دارد.
ساخت هتل آپارتمان هم كه مدت‌هاست مد روز شده و در هر كوی و برزنی آثارش مشهود است.
در خیابان‌های اطراف حرم مطهر و معابر منشعب از آن زمینی نیست كه تابلوی احداث هتل آپارتمان بر آن نصب نشده باشد و با كمال تاسف شهرداری راساً پروانه هتل آپارتمان صادر می‌كند و در اینجا سازمان میراث فرهنگی و گردشگری كه متولی امر صدور مجوز هتل‌ها و مراكز اقامتی است فقط نظاره‌گر است.
معضل دیگر مسافران و مراكز اقامتی معضل مسافركش‌ها و آثار سوء آن است كه در فرودگاه، راه‌آهن، ترمینال و مبادی ورودی و به طور كلی در همه جای شهر و در همه ایام به چشم می‌خورد. و در هر لباسی دیده می‌شوند و بعضی برای كسب درآمد، از توسل به هیچ نیرنگی برای اغوای مسافران و زوار و حتی مدیران و صاحبان مراكز اقامتی فروگذار نمی‌كنند.
رئیس جامعه هتلداران كشور سپس با اشاره به فجایعی كه ریشه در فعالیت زواركش‌ها دارد افزود: اگر در مشهد سیستمی وجود داشته باشد كه فقط در فكر زائر حضرت رضا (ع) و میهمانان گردشگر باشد مطمئناً مشكلات صنعت گردشگری در این شهر پیوسته به جای كاهش افزایش نمی‌یابد.
عطار سپس با اشاره به لزوم آموزش و توسعه فرهنگ سفر و مسافرت در صنعت گردشگری گفت یكی از مسایل مهمی كه طی سال‌ها در امر گردشگری و مسافرت به دست فراموشی سپرده شده و در دنیا خصوصاً كشورهای موفق در امر گردشگری و توریست مورد توجه قرار گرفته آموزش است.
برنامه‌ریزی سفر و پیش‌بینی‌های لازم، چگونگی اسكان در هتل و مراكز اقامتی و … در خیلی از كشورها چه از طریق كتب درسی و نشریات و مطبوعات و چه از طریق رسانه‌های صوتی و تصویری آموزش داده می‌شود.
ما نه تنها خود برای سفر برنامه‌ریزی درستی نداریم و آموزش كافی نداریم بلكه در مورد مواجه با توریست و گردشگر خارجی نیز اطلاعات و فرهنگ لازمه را كسب نكرده‌ایم.
به علاوه در حالی كه بسیاری از كشورها در جهت رفاه مردم با برنامه‌ریزی معقول و عالمانه مسایل و مشكلات سفر حل شده است برای ما روز به روز سخت‌تر و پیچیده‌تر گردیده است.
امروز در بسیاری از كشورها كافی است به مراكز فروش بلیت زنگ بزنی و تقاضای بلیت كنی حتی نمی‌گویند بیا بلیت را بگیر و برایت پست می‌كنند حال آنكه اینجا نه تنها برای تهیه بلیت باید شخصاً مراجعه كنی. در ایام پیك مسافرتی، مدتی را نیز صرف مراجعه به مراكز مختلف و قرار گرفتن در صف‌های طولانی بكنی حتی برای كنسلی بلیت هم باید خود شخص با مدارك شناسایی حضور پیدا كند.
این كه چرا ما با زمان پیش نمی‌رویم و نرفته‌ایم سوال بی‌جوابی است.
نه تنها همگام با دنیا و در جهت كاهش مشكلات سفر و گردشگری تلاش نمی‌شود به طرق مختلف حركت دیگران هم با مشكل مواجه می‌گردد و ما تجربه‌های متعددی كه در این زمینه داریم زیرا همیشه سعی كرده‌ایم از تجربه‌های موفق دیگران در دنیا استفاده كرده آنها را در جهت رفاه و آسایش مسافران به مرحله اجرا بگذاریم ولی در عمل با برنامه‌های بازدارنده‌ای مواجه شده‌ایم كه راهی جز صرفنظر كردن از آن نبوده است.
برای نمونه ما حدود ۱۵ سال پیش با مسوولین فرودگاه صحبت كردیم كه همان گونه كه در فرودگاه‌های كشورهای بزرگ و كوچك دنیا محلی وجود دارد كه نام و نشان هتل‌ها و مجموعه اطلاعات لازم را در اختیار مسافران قرار می‌دهد و نسبت به رزرو جا اقدام می‌كنند و در بدو ورود میهمان و مسافر بدون صرف هزینه و سرگردانی محل اسكان خود را تهیه می‌كند در اینجا نیز محلی برای این منظور در اختیار هتل‌ها قرار گیرد و این برنامه مفید در اینجا نیز به مرحله اجرا گذارده شود.
این پیشنهاد مورد استقبال قرار گرفت اما اجاره‌ای طلب شد كه هرگز امكان پرداخت آن وجود نداشت.
این پیشنهاد برای تعیین محلی در سالن راه‌آهن نیز مطرح گردید و پاسخ آنها نیز موید این امر بود كه سازمان‌های دولتی به تجارت و كسب درآمد بیشتر توجه دارند تا رفاه مردم.
در تمام فرودگاه‌های دنیا محلی برای پاركینگ هتل‌ها اختصاص داده شده است و ما مدت ده سال است كه درخواست كرده و حتی این مسئله در كمیته گردشگری هم مطرح گردید ولی هنوز در انتظار جواب مثبت هستیم.
در اكثر هتل‌های دولتی ضوابط و مقررات معمول در بخش خصوصی اعمال نمی‌گردد و نظارتی هم وجود ندارد در ایام پیك مانند دیگر هتل‌ها مسافر می‌پذیرند و در ایام غیر پیك كه مسافر كم می‌شود چون از تسهیلات دولتی برخوردارند و قسمتی از هزینه‌شان از جاهای دیگر تامین می‌شود برایشان صرف می‌كند كه میهمان را به هر قیمتی پذیرا باشند و در نتیجه دوگانگی و مشكلات زیادی را ایجاد می‌كنند.
در زمان آقای خاتمی ما پیشنهاد كردیم كه حاضریم با هزینه‌ای كه این اماكن برای دولت دارند میهمانان آنها را پذیرا باشیم و اگر میزان سرمایه‌گذاری‌هایی كه سازمان‌های دولتی برای احداث این اماكن به كار گرفته‌اند و هزینه‌هایی كه طی سال برای دولت دارد بررسی و محاسبه شود نفع و ضرر این هتل‌ها و زایرسراها مشخص خواهد شد.
با بررسی‌های كارشناسانه كه انجام گرفت مصوبه‌ای گذرانیده شد كه باید میهمانسراهای بخش دولتی به بخش خصوصی واگذار شود ولی این مصوبه به سادگی به دست فراموشی سپرده شد.
مدت‌ها پیش از طرف میراث فرهنگی نامه‌ای به شهرداری مشهد نوشته شد و طی آن اعلام گردید در حالی كه مسوول صدور مجوز به هتل‌ها براساس ضوابط موجود گردشگری و میراث فرهنگی است چه دلیلی بر دخالت شهرداری در این زمینه وجود دارد و ظاهراً مكاتباتی نیز در این زمینه انجام گرفته ولی باز نتیجه كم و بیش ادامه وضع گذاشته است.
اینها نمونه‌هایی از مشكلات موجود در امر گردشگری در این شهر است. ثابت شده است مدیریت ۵۰ درصد نهادینه فردی و ۵۰ درصد علم و تجربه است.
اگر مدیر فاقد خلاقیت فردی و نبوغ ذاتی باشد ۵۰ درصد علم و تجربه به تنهایی نمی‌تواند كارساز باشد.
مدیری موفق است كه هم خلاقیت فردی داشته باشد و هم علم و تجربه. هر درصدی كه كسر داشته باشند در میزان مدیریت آنها موثر خواهد بود.
در خراسان با توجه به حجم بالای زائر و مسافری كه سالیانه پذیرا می‌باشد و طبق آمارهای ارایه شده حدود ۱۲ تا ۱۸ میلیون نفر است به یك مدیر آگاه و مطلع و فعال در امر گردشگری نیاز مبرمی وجود دارد و تا وقتی مدیریت خود آگاه و فعال نباشد زیرمجموعه‌اش آنگونه كه باید نمی‌تواند سازنده و گره‌گشای مشكلات باشد.
بعضی از مدیران گردشگری در گذشته به راههای ناصواب مدیریت بیشتر گرایش داشتند و مدیریت فعلی خوشبختانه از این گرایش مبرا است اما باید در راه رفع مشكلات و اعتلای این صنعت تلاش بیشتری مبذول دارد.

منبع : مسافران