تکنولوژی اطلاعات (IT)

تكنولوژی اطلاعات (Information technology) به پیشرفتهایی گفته می‌شود كه بشر در تمام تلاشهایش برای حل مسائل در حوزه‌های طراحی، توسعه و بكارگیری سیستم‌ها و فرآیندهای منطقی داشته است.
تكنولوژی اطلاعات تركیبی از سخت‌افزار و نرم‌افزاری است كه اطلاعات را دریافت، ذخیره، نمایش و انتقال می‌دهند. موفقیت در تكنولوژی اطلاعات، به توان كارایی و بهره‌وری كه محصول معماری كلی سیستم و ارتباط آن با سازمانها، انسانها و محیطهای خارجی است، بستگی دارد.
● تاریخچه تكنولوژی اطلاعات
در تاریخ تمدن بشری انسان در ابتدا با تلاش و نیروی كار خود توسعه و پیشرفت را رقم زد. توانمندی انسان در استفاده از منابع طبیعی، زمین را تبدیل به یك منبع عظیم اقتصادی كرد كه بر تمامی دیگر منابع شناخته شده طبیعی و فیزیكی برتری داشت. در طول انقلاب صنعتی، دسترسی به سرمایه‌های ملی باعث توسعه شركتهای بزرگ شد و این دوران با تمركز گرایی و تولید انبوه همراه بود. در سالهای پایانی انقلاب صنعتی، الكتریسیته كشف شد و پس از آن ابررساناها پابه مرحله ظهور گذاردند.
این پدیده به عصر اطلاعات یا عصر تكنولوژی اطلاعات انجامید. براساس این تكنولوژی تجهیزات بسیاری بوجود آمدند از جمله: ماشینهای ضبط اطلاعات، كامپیوترهای شخصی (PC)، الگوریتم‌های پردازشی موازی، نرم‌افزارهای پردازشگر بسته‌های نرم‌افزاری پردازشگر و محاسبه‌گر، پست الكترونیكی، دستگاههای نمابر، زبانهای برنامه‌نویسی نسل چهارم، شبكه‌های دیجیتالی خدمات بهم پیوسته (ISDN)، دستگاههای ذخیره دیسك‌نوری (cd-Rom) و ...
دسترسی آسان تكنولوژی به دریافت، ذخیره و پردازش اطلاعات باعث شد كه اطلاعات به عنوان چهارمین منبع بنیادی اقتصاد در جهت توسعه مطرح شود.
و این موضوع شروع مباحث مدیریت كیفیت، متناسب شدن محصولات و خدمات، مهندسی مجدد در روند تولید، تمركز‌زدایی و افقی شدن ساختار سازمانی و مدیریت سیستم‌ها شد.
به علت اهمیت اطلاعات و دانش در یك سازمان دو حوزه اطلاعاتی مطرح شد كه عبارت است از:
۱) حوزه‌ای كه در آن، تكنولوژی‌ها با دریافت موثر با انتقال و استفاده از اطلاعات یا تكنولوژی اطلاعاتی سروكار دارند و چنانچه با كاربری سازمانی نیز همراه شوند از آن به عنوان خرد سازمانی یا انفورماتیك سازمانی یاد می‌شود.
۲) این حوزه به مدیریت دانش مشهور است یعنی توان سازمان در جمع‌آوری اطلاعات یا ایجاد دانش و اقدام موثر و خلاق برپایه همین دانش اطلاعاتی است.
خدمات اقتصادی بیش از پیش به اطلاعات و دانش وابسته است و به همان نسبت نیز رقابتی‌تر شده است.
امروزه نگرانی مربوط به فاصله جغرافیایی میان تولید‌كنندگان و مصرف‌كنندگان، خریداران و فروشندگان كاهش یافته است. در نتیجه سازمانها می‌توانند با وجود پراكندگی مناطق مختلف در ارایه تولیدات و خدمات با هم رقابت كنند و مصرف‌كنندگان نیز از اقتصاد فراملی سود برند.
تكنولوژی اطلاعات و ارتباطات بطور ریشه‌ای توانایی تغییر تولید و توزیع محصولات و خدمات را دارد و بدین سبب موجب تحولات بنیادین اجتماعی و اقتصادی می شود.
● چالشهای تكنولوژی اطلاعات
برای سازمانها سه عنصر كلیدی و اساسی وجود دارد تا در فضای تكنولوژی اطلاعاتی حركت كنند و به موفقیت دست یابند.
۱) سرعت
۲) انعطاف‌پذیری
۳) بصیرت
سرعت به معنای درك موفقیت (مثل وضعیت بازار)، ترسیم طرح و برنامه جهت پیگیری فرصت (مثل سرمایه‌گذاری مشترك برای محصول جدید)، اجرای طرح (مثل محصول موجود در مغازه‌ها) است. انعطاف‌پذیری نقش مهمی در پیكر‌بندی و طراحی مجدد سازمانها و در نتیجه در تخصیص منابع دارد.
بصیرت نیز به راحتی انعطاف‌پذیری را به سرعت تبدیل می سازد.
تمامی این موارد در صورتی حاصل می شوند كه شركتها به لحاظ عمل و اقدام آزاد باشند. اصلی‌ترین مولفه‌ای كه توانمندی‌های یك سازمان را بیان می‌كند میزان توانمندی فكری و سرمایه‌ دانش سازمان است زیرا همیشه فكر و ایده خلاق، نتایج سود‌آور را به بار می‌آورد.
طبق نظریه اوریك (Ulrick) سرمایه فكری عبارت است از:
سرمایه فكری = شجاعت × همكاری × ارتباطات × تعهد × استعداد
در حال حاضر موضوع مهمی كه مطرح است، این است كه چگونه سیستم‌های مهندسی و مدیریتی می‌توانند از تجارت و دولت حمایت كنند؟ خصوصاً اینكه این حوزه‌ها با بكارگیری تكنولوژی اطلاعات می‌توانند ابداعات سودآور و موفق داشته باشند.
به همین منظور دنیای امروز با ۱۰ چالش زیر روبرو است كه نیاز به تلاشهای مستمر دارد:
۱) تعیین مدل سیستم
۲) پدیده فوری و پیچیده
۳) عدم اطمینان و نظارت
۴) دسترسی و سودمندی اطلاعات و دانش
۵) نیازهای اطلاعاتی و دانش
۶) سیستم‌های حمایتی اطلاعاتی و دانش
۷) استدلال قیاسی
۸) سازمانهای یادگیرنده
۹) برنامه‌ریزی
۱۰) برآورد و ارزشیابی
● تعیین مدل سیستم
در روش تعیین مدل سیستم، بهینه‌سازی و كنترل سیستم تا حدود زیادی بستگی به كشف ساختار مساله دارد. برای سیستم‌هایی كه ساختار نااستوار دارند دیده نشده است كه رفتاری از نوع رفتارهای ساختار ثابت را بروز دهند و بالعكس ساختار همواره از میان رفتارهای جمعی فاعلان ظاهر شده است.
در سازمانهای توزیع، همكار گونه و مجازی، تكنولوژی اطلاعات توانسته عناصر سیستم را بصورت سیال درآورد. تمایز میان اینكه در دورن و بیرون از سیستم چه می‌گذرد بستگی به رفتارها و پیامدهایی دارد كه در طول زمان اتفاق می‌افتد و معمولاً اینها با یكدیگر متفاوتند.
● پدیده‌های فوری و پیچیده
همه پدیده‌های حساس را نمی‌توان بواسطه تجزیه و تحلیل عناصر كل سیستم درك و حتی پیش‌بینی كرد. پیچیدگی فقط ناشی از وجود عناصر بسیار در یك سیستم ایجاد نمی‌شود بلكه می‌تواند ناشی از احتمال رفتار جمعی‌ای باشد كه حتی توسط شركت‌كنندگان در سیستم نیز پیش‌بینی شده است.
بهترین مثال در این خصوص روند اختراعات تكنولوژی است. در واقع پدیده‌های حساس یكبار در هنگام ظهور، مورد مطالعه قرار می‌گیرند و بعد برای شناسایی آنها اجازه ظهور به پدیده‌های دیگر داده می‌شود و یا با ایجاد راههایی سعی می‌شود از طریق تعیین مدل یا شبیه‌سازی، آن پدیده غیرمنتظره شناخته شود.
پدیده مهم وضروری، وابستگی مسیر است. آغاز این پدیده به لحاظ ماهیتی كه دارد و به فرض می‌تواند سود پایین و سیر نامرتبط برای برخی محصولات، تكنولوژی و یا استاندارد در محل بازار باشد، این سود پایین اهمیت داشته و ممكن است اثراتش بر تخصیص منابع در بازار نهایی، مفید، باشد، حتی در زمانی‌كه شركا در بازار بصورت داوطلبانه تصمیم بگیرند و مبادرت به حداكثر رساندن سودهای شخصی خود كنند. ولی از ویژگیهای بالقوه محصولات تكنولوژی اطلاعاتی خصوصاً نرم‌افزار، بازگشت تصاعدی سرمایه در مقیاسی وسیع است.
● عدم اطمینان و نظارت
تكنولوژی اطلاعاتی در سیستم‌هایی كه تعامل آنها به لحاظ عناصر ساختاری نااستوار است واكنشهای نامشخص و غیرقابل پیش‌بینی ایجاد می‌كند، گرچه ممكن است نظارت و كنترل این سیستم مشكل باشد. این چالش نیازمند درك چنین سیستم‌هایی است. بنابراین هرگونه موفقیت دراین باره بیشتر بستگی به تجربه اندوزی موثر دارد تا بهینه‌سازی ریاضی.
● دسترسی و سودمند‌ی اطلاعات و دانش
در دنیایی كه وفور و پیوستگی داده و دانش بالاست، سودمندی و دسترسی به اطلاعات و مدیریت دانش بسیار پیچیده می‌شود. تهیه‌كنندگان و طراحان مسائل IT كمتر به این موضوع توجه می‌كنند كه نیاز واقعی كاربران به چه نوع اطلاعاتی است و نحوه ارایه پردازش اطلاعات چیست و این اطلاعات باید در برگیرنده چه دانشی باشد، لذا برای بدست آوردن انبوه داده‌ها و اطلاعات بطور همزمان سرمایه‌گذاری روی تكنولوژی اطلاعات صورت می‌گیرد. در صورتی كه در این مرحله میزان رشد سودآوری ناچیز است. از نیازهای اساسی سازمانها این است كه توان یادگیری را در سازمان بالا ببرند و تبدیل به سازمان یادگیرنده شوند و از تبادلات دوطرفه بوجود آمده میان دانش مفهومی و دانش شفاف حمایت كنند.
حمایت از تبدیل اطلاعات به دانش و سود، چالش اصلی سازمانها برای افزایش دسترسی و سودمندی اطلاعات است.
● نیازهای اطلاعاتی و دانش
قبل از ترسیم دورنمای مدیریت دانش باید به چالش مهم تعیین نیازهای اطلاعاتی در محیط غنی از اطلاعات پرداخت. كاربران با تكنولوژی اطلاعاتی مدرن قادرند به هر نوع اطلاعاتی كه می‌خواهند دسترسی داشته باشند بدون اینكه به كارایی اطلاعات و نحوه بكارگیری آن در قالب دانش آگاهی داشته باشند. در دهه‌های اخیر، پیشرفت تكنولوژی اطلاعات سریع بوده ولی حركت توانمندی‌های پردازش اطلاعات مشخصاً با چنین سرعتی همراه نبوده است. توانمندی‌های محدود باعث تنگناهایی می‌شود كه كاربران تلاش می‌كنند تا وفور اطلاعات درخواستی را هضم كنند و تصمیماتی اتخاذ می‌شود كه با تردید توام باشد.
● سیستم‌های حمایتی اطلاعاتی و دانش
تكنولوژی اطلاعاتی مبتنی بر سیستم‌های حمایت از تصمیم متخصص است. این سیستم‌ها ابزار كمكی كاربران برای تطبیق با محیط‌های غنی از اطلاعات هستند. البته در سازمانهای امروزی كه به لحاظ ساختاری نامطمئن و شبكه‌ای هستند تعریف و توسعه این سیستم‌های حمایتی مشكل است. دلایل این اشكال عبارتند از: غیرقابل تعریف بودن این مفاهیم به لحاظ ذاتی و لزوم همراهی این سیستم‌ها با وظایف و تصمیمات سازمان. از این رو به دلیل پیشرفت مستمر منابع و نیازهای سازمانی در پاسخگویی به فرصت‌ها و تهدیدهای جدید، تعریف و توسعه و بكارگیری این سیستم‌ها پیچیده‌تر می‌شود.
● استدلال قیاسی
قبل از ظهور مدلهای شبیه‌سازی و نظریه پیچیدگی، در اكثر مطالعات از مدلهای خطی و فرآیندهای ثابت در زمان (Assumed time- Invariant Process) استفاده می‌شد. در این مطالعات فرض نخست آن بود كه انسانها از استدلال قیاسی و منطق اقتصادی – تكنولوژی برای رسیدن به نتیجه استفاده كند، ولی امروزه تكمیل نبودن اطلاعات مربوط به محدودیت موجود زمانی دلالت بر آن دارد كه عقلانیت را باید محدود كرد و به سایر اشكال عقلانیت و استدلال قیاسی روی آورد. ما دانش را در قالب متن و تجربه و بواسطه حسی كه از موقعیت‌ها و تشخیص الگوها داریم تفسیر می‌كنیم. سپس ویژگیهایی را می‌شناسیم كه بسیار شبیه‌ به موقعیت‌های از قبل شناخته شده هستند. بدین ترتیب با ساده‌سازی مسائل، مدلهای داخلی و فرضیه‌ها را طراحی می‌كنیم و بطور موقت از آنها استفاده می‌كنیم بعد تلاش كرده این استنتاجات ساده شده را بر پایه فرضیه‌ها بسازیم و بر اساس آنها عمل كنیم.
بازخورد نتایج ناشی از این تعاملات، آموختن از محیط و ماهیت وظایف را ممكن می‌سازد. بنابراین در فرضیه‌های خود تجدید‌نظر كرده و به تقویت فرضیه‌های مناسب می‌پردازیم و فرضیه‌های ضعیف را حذف می‌كنیم.
● سازمانهای یادگیرنده
توان سازمان در یادگیری، مبین ارزش اطلاعات وتوان تفسیر «اطلاعات – دانش» است. یادگیری عبارت است از: «استفاده از مشاهدات روابط میان فعالیت‌ها و پیامدها» آرگویی واسچون، دو نوع یادگیری سازمانی راتعریف می‌كنند:
۱) یادگیری یك چرخشی
۲) یادگیری دوچرخشی.
در یادگیری یك چرخشی، اهداف ریشه‌ای سازمان مورد تحقیق نیست و معمولاٌ از سیاستهای فعلی برای نیل به اهداف فعلی استفاده می‌شود. یادگیری دوچرخشی، شامل شناسایی تغییر و تحولات بالقوه در اهداف و رویكردهای سازمان می‌شود و امكان رویارویی با تضادها به جای پیگیری مستمر اهداف نامناسب را می‌دهد. در این یادگیری، اهداف نامناسب سازمانی مورد تحقیق هستند و اولویت‌ها و اهداف جدید تعیین و پیشنهاد می‌شوند.
مطالعات نشان می‌دهد عملكرد ضعیف سازمانها بیشتر بر پایه یادگیری یك چرخشی صورت می‌‌گیرد و سازمانها كمتر یادگیری دوچرخشی كه اهداف سازمانی را مدنظر دارد درگیر می‌شوند. از این رو تكنولوژی‌هایی قادر به تحقیق این یادگیری هستند كه از پنج جزء زیر برخوردار باشند:
۱) تفكر سیستمی
۲) هوشمند بودن فرد به جهت تخصص و تعهد به یادگیری مادام‌العمر
۳) مدلهای فكری بازار و رقیب سازمانی
۴) دیدگاه مشترك نسبت به آینده سازمان
۵) یادگیری گروهی
● برنامه‌ریزی
دست یابی موفقیت‌آمیز به چالش‌های فوق نیازمند برنامه‌ریزی است. برنامه‌ریزی فعالیتی است كه قبل از تولید مهندسی و عملیاتی شدن سیستم‌ها ظهور می‌كند درباره سیستم‌هایی با ساختار ضعیف، برنامه‌ریزی سیستم باید مبدل به كاری شود كه حالت تكاملی داشته باشد و در عین حال تمامی حلقه‌های حیات را شامل شود.
● سنجش و ارزشیابی
همواره چالش تكنولوژی اطلاعاتی نیازمند چالش ارزیابی است. ولی ارزیابی تكنولوژی اطلاعاتی و مدیریت دانش بسیار مشكل است. ارزشیابی موفق مستلزم درك یك زنجیره معمول است كه این زنجیره عبارت است:
اطلاعات+ دانش+ اقدامات+ نتایج

منبع : ماهنامه صنعت برق