نخ دندان و نحوهٔ استفاده از آن

بیماری‌های پریودنتال از جمله بیماری‌های رایج دهان و دندان هستند که پلاک میکروبی عامل اصلی آن می‌باشد. دو راهکار مکانیکی و شیمیایی برای کنترل پلاک میکروبی وجود دارد، در دندانپزشکی به روش‌های کنترل مکانیکی پلاک، به عنوان روشی قابل اطمینان برای دستیابی به سلامت دهان تکیه می‌شود.
در میان روش‌های مکانیکی مسواک زدن، رایج‌ترین راه است. ولی این مشکل وجود دارد که همواره نقاطی از دهان بخصوص نواحی بین دندانی به خوبی توسط مسواک‌های معمولی قابل دسترس نمی‌باشد. از طرفی ضرورت حذف پلاک میکروبی از نواحی بین دندانی به دلیل شروع و گسترش بیماری‌های پریودنتال و پوسیدگی، از این نواحی ضروری می‌باشد.
نوع وسیله جهت حذف پلاک بین دندانی، نحوه قرار گرفتن دندان‌ها و وجود وسایل ارتودنسی یا پروتزهایی ثابت دارد. از میان وسایل بهداشتی بین دندانی مانند خلال‌های چوبی یا پلاستیکی و مسواک‌های بین دندانی، نخ دندان وسیله‌ای است که بیشتر از سایر وسایل جهت برداشت پلاک از سطوح بین دندانی با فضای امبراژور تنگ توصیه می‌گردد. استفاده از نخ دندان ممکن است با یک نگهدارنده یا با استفاده از انگشتان انجام شود.
نخ‌های دندانی در انواع مختلفی وجود دارند. این نخ‌ها عمدتاً از جنس نایلون یا پلی‌تترافلورواتیلن (PTFE) می‌باشند. همچنین این نخ‌ها دارای دو نوع با موم و بدون موم هستند. یکی از مسائلی که هنگام عبور نخ دندان از ناحیه تماس‌های بین دندانی وجود دارد احتمال پارگی نخ و همچنین آزردگی نسوج لثه به علت اعمال نیروی اضافی هنگام عبور از تماس‌های بین‌دندانی است که بصورت شکاف یا زخم‌های لثه‌ای بروز می‌کند.
در موقعیت‌های کلینیکی مختلف استحکام تماس‌های بین دندانی ثابت نیست و به عواملی مانند وضعیت پریودنتال، نوع دندان، بار اکلزال، موقعیت سر و بسیاری از عوامل فیزیولوژی و پاتولوژیکی بستگی دارد. همچنین بنظر می‌رسد که توانایی و سهولت عبور نخ دندان از تماس‌های بین‌دندانی یک عامل مهم در پذیرش نخ دندان از سوی بیمار می‌باشد. بنظر می‌رسد که نخ‌های PTFE به جهت سهولت استفاده و نیاز به اعمال نیروی کمتر جهت عبور از تماس‌های بین دندانی بر زخم‌های دندان از جنس نایلون ارجحیت دارد که این امر می‌تواند یک عامل مهم در پذیرش نخ دندان از سوی بیماران باشد.
● نحوه استفاده از نخ دندان
▪ از یک نخ دندان مناسب که در داروخانه‌ها به وفور یافت می‌شود یک تکه به اندازه تقریبی ۲۰ الی ۲۵ سانتیمتر می‌بریم. به طوری که بعد از گره زدن دو سر نخ دندان حلقه‌ای تشکیل شود که این حلقه نخ به درستی در بین انگشتان دو دست قرارگیرد و تسلط کافی به نخ دندان داشته باشیم، مانند شکل روبرو.
حلقه نخ دندان را در لای انگشتان به صورتی میگیریم که انگشتان شست و سبابه آزاد باشد. بزرگ و کوچک بودن حلقه تسلط ما را به نخ دندان کمتر میکند لذا بعد از مدتی طول نخ دندانی که باید ببریم و مناسب اندازه انگشتانمان باشد را بدست خواهیم آورد.
▪ مانور انگشتان جهت سهولت در کار با نخ دندان خیلی مهم است .... از انگشتان شست جهت استفاده در دندان‌های فک بالا و از انگشتان سبابه جهت پاک کردن دندان‌های پائین استفاده میشود .....
▪ قرار گیری انگشتان باید به صورتی باشد که فاصله دو انگشت دست بین ۵/۱ الی ۲ سانتیمتر باشد که بهترین وضعیت جهت تسلط بر نخ دندان است و این فاصله را با افزایش و یا کاهش قطر حلقه نخ دندانی که ایجاد کرده ایم می‌توانیم بدست آوریم
نکته خیلی مهم در استفاده از نخ دندان این است که بعد از تمیز کردن یک ناحیه به ازای هر دندان که تمیز میکنید یک انگشت نخ دندان را در بین انگشتانتان بچر خانید تا همیشه یک ناحیه تمیز از نخ دندان در بین دو انگشتتان قرار گیرد. حلقه بودن نخ دندان این مزیت را دارد که از کل طول نخ استفاده میکنید حتی نزدیکی‌های محل گره زدن نخ. در صورت چرخش مداوم نخ از انتقال مواد عفونی موجود در بین یک دندان به نواحی مجاور جلوگیری خواهیم کرد.
● چند نکته در استفاده از نخ دندان :
۱) نخ دندان را از یک طرف دیواره دندان وارد کرده و موقع خارج کردن از دیواره مقابل خارج کنید یعنی نخ دندان یک حلقه کامل لای دو دندان مجاور بزند.
۲) نخ دندان را حتما به لثه مجاور دو دندان بکشید تا خوب تمیز شود. در ابتدا شاید از لثه خون بیاید ... ولی بی توجه باشید چون بعد از مدتی که لثه خوب تمیز شد خونریزی کاهش پیدا خواهد کرد. در صورت ادامه خونریزی حتما به دندانپزشک مراجعه کنید. احتمالا به جرم گیری نیازمند خواهید بود.
۳) در صورتی که استفاده از نخ دندان همراه با رشته رشته شدن نخ باشد و یا منجر به پاره شدن نخ دندان گردد دو مشکل ممکن است که باعث این مسئله شود اول پوسیدگی بین دو دندان ... دوم وجود جرم در ناحیه مزبور. البته ترمیم نامناسب هم باعث پاره شدن نخ دندان خواهد بود که در هر سه صورت باید به دندانپزشک مراجعه و نسبت به رفع مشکل اقدام نمائید.
۴) بهترین موقع استفاده از نخ دندان در بین مسواک زدن خواهد بود به این صورت که وقتی مسواک زدن را شروع کردیم و خمیر دندان بخوبی کف کرده .... مسواک زدن را موقتا کنار میگذاریم و نخ دندان را بدست میگیریم و بعد از استفاده از نخ دندان دوباره مسواک زدن را ادامه میدهیم ... این بهترین روش است. در صورتی که امکان چنین کاری را ندارید، بهتر است قبل از مسواک زدن اول با نخ دندان لای دندان‌ها را خوب تمیز کنید بعد مسواک بزنید.
مطمئن باشید که در صورتی که مشکلی از لحاظ پوسیدگی یا ترمیم نامناسب دارید یا دچار بیماری لثه هستید استفاده از مسواک و نخ دندان مشکل شما را حل نخواهد کرد، لذا حتما به دندانپزشک خود مراجعه کرده و ابتدا از سلامتی دندان‌هایتان مطمئن شوید.

نام نویسنده :دکتر محمد کتابی- پریودنتیست -دکتر پروین میرزا کوچکی

منبع : فصلنامه پزشکی اجتماعی هوم