تیمم و مسائل مربوط به آن

● دستور تیمم.
تیمم - چه بدل از وضو باشد و چه بدل از غسل - سه چیز واجب دارد كه به آن اشاره می كنیم:.
۱) واجب اول:
زدن دو كف دست با هم بر چیزی كه تیمم بر آن صحیح است؛ البته حضرت امام گذاشتن دستها را هم بر چیزی كه تیمم بر آن صحیح است كافی می دانند، ولی زدن دستها را احتیاط مستحب می دانند، و اما تكاندن دستها را بعد از زدن مستحب است.
۲) واجب دوّم:
كشیدن تمام دو كف دست بر تمامی پیشانی، از رستنگاه مو تا بالای بینی و روی ابروها و دو طرف پیشانی؛ البته امام خمینی(ره) كشیدن روی ابروها را احتیاط واجب می دانند.
۳) واجب سوّم:
كشیدن كف دست چپ به تمام پشت دست راست، از بند دست تا سر انگشتها و بعداً كشیدن كف دست راست به تمام پشت دست چپ، از بند دست تا سرانگشتان و برای آنكه یقین كند كه تمام پشت دست را مسح كرده، باید مقداری بالاتر از بند را هم مسح نماید. البته لازم به تذكر است كه تیمم چه بدل از غسل و چه بدل از وضو باشد، حضرت امام همین مقدار را كافی می دانند، ولی می فرمایند: بهتر است یك بار دیگر دستها را زمین زده، به پشت دستها بكشد.
عروهٔ الوثقی، فی كیفیهٔ التیمم و توضیح المسائل، مسأله‏۷۰۱ و ۶۸۹، تحریر الوسیله، ج‏۱، ص‏۱۱۰، مسأله ۳.
▪ یادآوری.
به مسائل ۷۰۲ و ۷۰۳ توضیح المسائل مراجعه شود.
● دستور تیمم برای افراد معلول.
كسی كه نمی تواند تیمم كند، باید نایب بگیرد تا او را تیمم دهد و نایب باید اگر امكان دارد اولاً با دستهای خود او، او را تیمم دهد و اگر امكان ندارد، دستهای خودش را به زمین بزند و به صورت و پشت دستهای او بكشد و اگر نایب، مزد هم بخواهد - حتی به چند برابر اجرهٔ المثل - باید اگر به حالش ضرر ندارد آن را بپردازد و نایب بگیرد و اما كسی كه یك دستش قطع شده یا ذراع دارد یا ندارد (یعنی از بالاتر از ذراع دستش قطع شده) اگر ذراع داشته باشد، باید یك دست سالمش را با ذراع دست دیگرش به زمین بزند و به صورتش بكشد و بنابر احتیاط مستحب دوباره با كف دست سالمش تمام پیشانی و دو طرف آن را مسح نماید و بعد با دست سالمش پشت ذراع و با ذراعش پشت دست سالم را مسح كند.
و اما اگر یك دستش سالم باشد و دیگری هم ذراع نداشته باشد، همان كف دست سالم را به زمین بزند و به پیشانی بكشد و بعد پشت دستش را به زمین بكشد و بنابر احتیاط واجب علاوه بر این كار نایب هم بگیرد، به این صورت كه دو دستش را با هم به چیزی كه تیمم بر آن صحیح است بزند و به صورت بكشد و بعد نایب كف دستش را به پشت دست او بكشد.
واما كسی كه هر دو دستش قطع شده است، این هم دو صورت دارد: یا ذراعهای او باقی است یا نیست و اگر ذراعها باشد، به وسیله دو ذراع مانند دو كف دست تیمم می كند - چون دو ذراع حكم دو كف دست را دارند - و اگر ذراع ندارد آن وقت پیشانی خود را به زمین كشیده و بنابر احتیاط واجب نایب هم می گیرد.
تحریر الوسیله، ج‏۱، ص‏۱۱۰، مسأله ۳، ۴.
● شرایط تیمّم.
۱) نیّت:
یعنی توجه به اینكه این تیمم بدل از وضو است یا بدل از غسل؛ همراه با زدن دستها بر چیزی كه تیمم بر آن صحیح است.
۲) مباشرت در حال اختیار:
یعنی در حال اختیار كارهای تیمم را خود شخص انجام دهد؛ ولی در حال اضطرار می تواند نایب بگیرد.
۳) موالات:
یعنی پشت سرهم انجام دادن كارهای تیمم.
۴) ترتیب.
۵) كشیدن كف دستها به صورت و پشت دستها از بالا به پایین.
۶) نبودن مانع بین كف دستها و پیشانی و بین كف دست و پشت دست؛ مگر در جایی كه وظیفه اش تیمم جبیره ای است.
۷) پاك بودن كف دستها و پیشانی و پشت دستها، در حال اختیار.
عروهٔ الوثقی، فی كیفیهٔ التیمم و توضیح المسائل، مسأله‏۷۰۴.
▪ یادآوری.
به مسائل ۷۰۷، ۷۰۸ و ۷۰۹ توضیح المسائل مراجعه شود.
● چیزهایی كه تیمم بر آنها صحیح است.
چیزهایی كه تیمم بر آنها صحیح است، سه مرحله دارند كه با بودن مرحله اول، نوبت به دوم، و با بودن مرحله دوم، نوبت به مرحله سوم نمی رسد.
۱) مرحله اوّل:
عبارت است از همه زمین غیر از روییدنیها و معادن آن؛ مثل: طلا، نقره، نمك و... بنابراین در مرحله اول می توان با خاك یا ریگ یا كلوخ یا سنگ تیمم كرد، ولی اگر خاك باشد، بهتر است. چیزی كه بر آن تیمم می شود، مستحب است گردی داشته باشد كه در دست بماند و اگر هیچ كدام از اینها نبود، نوبت به مرحله دوم می رسد.
۲) مرحله دوم:
عبارت است از گرد و غبار چیزی كه تیمم بر آن صحیح است؛ مانند: خاك (نه مانند آرد و...). البته باید دانست كه وقتی انسان می تواند به گرد و غبار تیمم كند كه نتواند از مجموع آنها خاك تهیه كند والاّ باید خاك تهیه كرده و بر خاك تیمم نماید، چون به مرحله اول بر می گردد ولی اگر نتواند به صورت خاك درآورد، باید بنابر احتیاط واجب، جایی را كه گرد و غبارش بیشتر است، مقدم بدارد.
۳) مرحله سوم:
عبارت است از گِل، و باید دانست كه وقتی می توان بر گل تیمم كرد كه نتوان آن را خشك كرده و از آن، خاك تهیه كرد و الاّ به مرحله اول بر می گردد؛ البته لازم به تذكر است كه تمام این سه مرحله ای كه گفته شد، دارای سه شرط هستند، كه با دارا بودن تمامی این سه شرط در هر مرحله می توان بر آن تیمم كرد و اما آن سه شرط:.
۱) پاك باشد.
۲) با چیزی كه تیمم بر آن صحیح نیست مخلوط نباشد؛ مانند: كاه خاك، خاك و خاكستر، مگر اینكه آنچه كه مخلوط شده، خیلی كم باشد.
۳) بنابر احتیاط واجب چیزی كه بر آن تیمم می شود، غصبی نباشد.
و اگر هیچ كدام از این سه مرحله را با این شرایط ندارد، احتیاط مستحب آن است كه نماز را بدون وضو و تیمم بخواند و بنابر احتیاط واجب بعداً (دوباره) آن را به جا بیاورد.
عروهٔ الوثقی، فی مایصح التیمم به، مسأله ۱۰ و توضیح المسائل، مسأله ۶۸۴، ۶۸۶ - ۶۸۹، ۶۹۲- ۶۹۴.
▪ یادآوری.
۱) به مسائل ۶۸۴، ۶۸۵، ۶۸۸، ۶۹۰- ۶۹۲ و ۶۹۵- ۶۹۹ مراجعه شود.
۲) اگر بر چیزی تیمم كند، با اعتقاد به اینكه آن از چیزهایی است كه تیمم بر آن صحیح است، ولی بعد بفهمد تیمم بر آن صحیح نبوده و یا بر مرحله بعدی تیمم كند و بعد بفهمد وظیفه اش تیمم بر مرحله قبلی بوده، تیمم او باطل است و نمازی كه خوانده، اگر در وقت است آن را اعاده و اگر وقت آن گذشته، قضا نماید.
عروهٔ الوثقی، فیما یصح التیمم به، مسأله ۱۲.
۳) تیمم كردن بر شن و زمین شوره زار، هرگاه نمك روی آن را نگرفته باشد (والاّ جایز نیست) و همچنین بر گودالها و خاكی كه روی آن، راه رفته اند و خاك جاده مكروه است و مستحب است كه انسان بر زمین بلند غالباً از معرض آلودگی و نجاست مصون است، تیمم نماید.
عروهٔ الوثقی، فی ما یصح التیمم به، مسأله ۹، ۱۰.
مواردی كه به جای وضو و غسل، باید تیمم كرد.
در هفت مورد به جای وضو و غسل باید تیمم كرد كه در توضیح المسائل از مسأله ۶۴۸ به بعد مشروحاً بیان شده است.
▪ یادآوری.
۱) كسی كه حدث اكبر از او سرزده است، اگر حدثش جنابت باشد، اگر برای نمازش فقط یك تیمم بكند، كافی است - اگر نمی تواند غسل كند - و اما اگر حدث اكبرش غیر از جنابت باشد، باید علاوه بر تیمم وضو هم بگیرد و اگر نمی تواند وضو بگیرد، باید دو تیمم بنماید: یكی بدل از غسل و یكی بدل از وضو.
تحریر الوسیله، ج‏۱، ص‏۱۱۲، مسأله ۳.
۲) آنچه وضو را باطل می كند، تیمم بدل از وضو را هم باطل می كند و آنچه غسل را باطل می كند، تیمم بدل از غسل را هم باطل می كند، بحثی كه هست این است كه آیا آنچه وضو را باطل می كند تیمم بدل از غسل را باطل می كند یا نه مثلاً كسی كه به خاطر جنابت، تیمم بدل از غسل كرده و بعد حدث اصغری از او سر زده، آیا باید دوباره تیمم كند یا نه، همان تیمم اول كافی است و فقط برای نماز باید وضو بگیرد حضرت امام می فرمایند: در این مسأله دو قول است:.
۱) تیمم بدل از غسل را باطل می كند؛.
۲) باطل نمی كند؛ ولی طهارت او را از بین می برد.
كه قول اول مشهورتر است، ولی قول دوم قوی تر است. بنابراین به فرمایش ایشان، شخص جنب اگر بعد از تیمم بدل از غسل حدث اصغر از او سربزند، مثل كسی است كه بعد از غسل حدث اصغر از او سرزده باشد و فقط باید برای نماز وضو بگیرد و همچنین زن حائضی كه غسل حیض كرده، اگر حدث اصغر از او سر بزند،فقط وضو یا تیمم بدل از وضوی او را از بین می برد؛ ولی احتیاط مستحب آن است كه در جنب جمع كند بین تیمم بدل از غسل و وضو اگر امكان دارد - البته در صورتی كه نمی تواند وضو بگیرد - و اگر امكان ندارد یك تیمم به نیّت مافی الذمه انجام دهد و اما غیر جنب احتیاطاً دو تا تیمم كند: یكی بدل از غسل و دیگری بدل از وضو.
تحریرالوسیله، ج‏۱، ص‏۱۱۲، مسأله ۵.
۳) كسی كه بجای غسل یا وضو تیمم می كند تا وقتی كه تیمم و عذر او باقی است به حكم شخص طاهر است و تمام كارهایی كه شرطش طهارت بود، می تواند انجام دهد، مگر اینكه تیممش به خاطر تنگی وقت یا نماز میّت یا تیمم برای خوابیدن با وجود دسترسی به آب باشد كه با این تیممها نمی تواند دست به خط قرآن بزند و یا اگر جنب است، نمی تواند سوره هایی را كه سجده واجب دارد، بخواند و یا داخل مسجد شود؛ البته حضرت امام در مورد تیمم به خاطر تنگی وقت، احتیاط واجب دارند.
عروهٔ الوثقی، احكام تیمم، مسأله ۹.
۴) اگر مسّ قرآن بر انسان واجب شود، تیمم واجب است و اما اگر مباح (جایز) باشد، تیمم برای مسّ آن مشروع نیست؛ ولی اگر برای هدف دیگری تیمم كند، می تواند دست به خط قرآن بزند.
عروهٔ الوثقی، احكام تیمم، مسأله ۳۳.
۵) در مواردی كه باید دو تیمم كند، یكی بدل از غسل و یكی بدل از وضو، مانند: حائض و نفساء و كسی كه مسّ میّت كرده و... بهتر است تیمم سومی هم به قصد پاك شدن بنماید، بدون توجه به بدلیّت از وضو و یا غسل؛ زیرا احتمال دارد یك تیمم بیشتر مطلوب نباشد (از باب تداخل) و اگر به وسیله تیمم دو قصد مافی الذمه كند، از تیمم سومی كفایت می كند.
عروهٔ الوثقی، احكام تیمم، مسأله ۳۶.

منبع : بلاغ