استوار، همچون البرز

کمتر کسی است که سفر کردن را دوست نداشته باشد، آن هم سفر به جایی که نه آن را دیده و نه حس کرده است. سفر به تاریخ اگرچه یک رویا به نظر می‌رسد، اما گاهی باید برای پرواز روح هم که شده با رویاهایت سفر کنی. رفتن به دبیرستان البرز و مرور خاطرات ‌آن کمتر از سفر به تاریخ و گذشته‌های دور نبود؛ سفری که هم شیرین بود و هم افسوس را با خود به همراه داشت، افسوس از رفتن مردان بزرگی که نام ایرانی را جاودان کردند.
حالا این دبیرستان نزدیک به یک قرن عمر کرده است و همچنان به عنوان یک مجتمع آموزشی دولتی به پرورش استعداد های درخشان مشغول است. گذشت زمان و کودکی آدم‌های بزرگ را براحتی می‌شود در فضای دبیرستان حس کرد.
نهادهای آموزشی رسمی در ایران مانند پاره‌ای از نهادهای دیگر یک خصلت و ویژگی ممتاز داشت؛ ویژگی‌ای که به تداوم و استحکام آن انجامید و برگرفته از متن تحولات و نیازهای جامعه آن روز بود. تاسیس مدرسه دارالفنون، دبیرستان البرز و دانشگاه تهران در این نهادهای فرهنگی رویه و مشربی بنا گذاشت که پس از یک و نیم قرن همچنان اثرات آن پابرجاست.
● باغی به زیبایی بهشت‌
از در که وارد می‌شوم، اولین چیزی که توجه هر تازه‌واردی را به خود جلب می‌کند، درختان سبز و حوض آب پر از مرغابی است که در میان انبوهی از بوته‌های گل سرخ محصور شده و آنقدر همه چیز پرعظمت و زیباست که لحظه‌ای آنجا را با بهشت اشتباه می‌گیرم. درختان اینجا تجسم عینی واژه سربلندی هستند و ناخودآگاه تو را به یاد مردانی می‌اندازند که طلایه‌داران افتخار و نکونامی‌اند.
از کنار حوض و درختان که می‌گذرم، به ساختمانی می‌رسم که شکوه چندین ساله‌ای را در خود نهفته دارد و بر سردر آن روی کاشی‌های آبی نوشته شده است «دبیرستان البرز».
ساختمان دبیرستان، براساس معماری‌ قرن ۱۹ اروپا ساخته شده و از معماری اسلامی خصوصا دوران صفویه بهره‌مند است.
دکتر اشتری، دبیر جامعه فارغ‌التحصیلان دبیرستان البرز و نماینده سابق وزارت امور خارجه که دکترای علوم سیاسی هم دارد و خود از دانش‌آموختگان این دبیرستان است،‌ درباره تاریخچه آن می‌گوید: دبیرستان البرز در سال ۱۲۵۲ هجری شمسی، یعنی در بیست و چهارمین سال سلطنت رضاشاه از طرف میسیون مذهبی امریکایی‌ها و تنها با ۲ کلاس شروع به فعالیت کرد. مقر اصلی دبیرستان در باغ لاله‌زار بوده که بعدا به خیابان ۳۰ تیر فعلی، محل کلیسای انجیلی و پس از آن نیز به دروازه‌قزوین (میدان رازی)‌ انتقال می‌یابد.
در سال ۱۲۹۳ هجری شمسی، اراضی محلی فعلی دبیرستان از آقای مستوفی‌الممالک (صدراعظم ایران)‌ خریداری و برای احداث ساختمان فعلی دبیرستان از آن استفاده شده است.
اشتری در ادامه به این نکته اشاره می‌کند و می‌گوید: در ۱۳۰۳ این دبیرستان با ظرفیت پذیرش ۷۰۰ دانش‌آموز افتتاح شده و به صورت کالج درآمده و تا سال ۱۳۱۹ به شیوه امریکایی‌ها هم اداره شده است.
اما از سال ۱۳۱۹ که رضاشاه تصمیم گرفت تمامی موسسات فرهنگی تحت نظر خارجی‌ها را خلع ید کند و در اختیار وزارت فرهنگ قرار دهد، مدیریت کالج را به ایرانی‌ها واگذار کرده و به علت تاسیس دانشگاه تهران در سال ۱۳۱۳ کالج البرز منحل شد و فقط به صورت دبیرستان به کار خود ادامه داد.
دبیر جامعه فارغ‌التحصیلان دبیرستان البرز به نکته جالبی اشاره می‌کند و می‌گوید: در فاصله سال‌های ۱۳۱۹ تا ۱۳۲۳، چهار نفر به سمت ریاست دبیرستان منصوب شدند. در نهایت در سال ۱۳۲۳ دکتر محمدعلی مجتهدی، استاد ریاضیات دانشگاه تهران به سمت مدیر دبیرستان انتخاب شد و مدیریت ایشان تا سال ۱۳۵۸ ادامه یافت. اشتری می‌افزاید: در مدت ۳۵ سال مدیریت دکتر مجتهدی که درخشان‌ترین دوران تاریخ دبیرستان البرز بوده، تعداد ۲۰ هزار نفر در رشته‌های علوم ریاضی، علوم طبیعی و علوم انسانی از این دبیرستان فارغ‌التحصیل شده‌اند.
● کلیدداران تاریخ‌
جالب است بدانید از ابتدای تاسیس این دبیرستان تاکنون ۱۶ نفر ریاست دبیرستان را به عهده داشته‌اند که از میان آنان می‌توان به دکتر ساموئل جردن (۱۲۷۸ تا ۱۳۱۹)، حسن ذوقی (خرداد ۱۳۲۱ تا بهمن ۱۳۲۱)‌، دکتر لطفعلی صورتگر (اسفند ۱۳۲۱ تا مرداد ۱۳۲۳)‌، دکتر محمدعلی مجتهدی (۱۳۲۳ تا ۱۳۵۸)‌، دکتر دزفولیان (۱۳۷۰ تا ۱۳۷۷)‌ و دکتر مظاهر حامی کارگر (از ۱۳۸۶ تاکنون)‌ اشاره کرد.
● دلم برای بازی‌های مدرسه تنگ شده!
فضای اینجا نه‌تنها یک دانش‌آموخته البرزی که حتی افراد عادی را به نوستالژی عجیبی گرفتار می‌کند، آنچنان که دکتر کامران فرهودی، با این که ۴۰ ساله از زمان تحصیلش در این دبیرستان گذشته است، اما هنوز از خاطرات آن زمان و بازی‌های حیاط مدرسه با شور خاصی صحبت می‌کند:
کلاس هشتم که بودم، صبح‌ها ساعت ۵ صبح از خانه‌مان که در محله امیریه بود سوار دوچرخه بیرون می‌آمدم و رکاب‌زنان خودم را به مدرسه می‌رساندم و تا ساعت ۸ صبح که زنگ صف بود، در زمین بسکتبال بازی می‌کردم و تمام انرژی و شور جوانی‌ام با دویدن در همین حیاط تخلیه می‌شد. آمدن به اینجا برای من نه‌تنها یاد آن خاطرات خوبی است که از دکتر مجتهدی دارم، بلکه شور و نشاط جوانی‌ام را به من بازمی‌گرداند.
● عظمتی به وسعت تاریخ‌
به جای جای مدرسه که نظر می‌اندازم، آنچه بیشتر از همه مجذوبم می‌کند، عظمت این بنای ماندگار است؛ شکوهی که نه به واسطه نوع معماری و وسعت آن، بلکه به دلیل انسان‌هایی است که نه‌تنها در روح و جان دانش‌آموزان که حتی تا عمق آجرهای این ساختمان نیز نفوذ کرده است. وقتی مهندس حمیدرضا غفوری‌فرد، کارشناس مکانیک و فارغ‌التحصیل این دبیرستان می‌گوید: من هیچ‌گاه دکتر مجتهدی را ندیدم، ولی همیشه او را در کنار خودم حس می‌کنم، چون روح ایشان در تمام این دبیرستان نمود دارد؛ آن وقت است که مانایی آنچه تو را مبهوت خود می‌کند، عظمت روح بزرگمردانی است که در این دبیرستان آمده‌اند و رفته‌اند و حسی که در تمامی نسل‌های دانش‌آموختگان البرز مشترک است حس مسوولیت آنان نسبت به فضا، مکان و یاد و خاطرات این دبیرستان است.
● مردان البرزی‌
دبیرستان البرز هرگز یک مکان معمولی نیست، چرا که بزرگمردانی از آن بیرون آمدند که هریک توانسته‌اند تاثیر مهمی را بر جامعه ایرانی بگذارند؛ تاثیری به ماندگاری همه لحظات تاریخ. از فارغ‌التحصیلان برجسته این دبیرستان می‌توان از افرادی چون داریوش آشوری (نویسنده و مترجم)‌، ابوالقاسم طاهری (گوینده و تهیه‌کننده برنامه‌های رادیو بی‌بی‌سی)‌، علی جوان (مخترع لیزر)‌، صادق چوبک (نویسنده)‌، فرزاد ناظم (مدیر فنی یاهو)‌، محمدعلی اسلامی ندوشن (نویسنده)‌، حسین امانت (طراح برج آزادی)‌، برادران چمران و سیدعبدالله انوار (نسخه‌شناس)‌ یاد کرد.
● بمان ماندگار ای همه ماندگار
حالا دیگر همه چیز رنگ و بوی خاطره دارد، حتی آجرهای دیوار که خود نظاره‌گر روزها و لحظه‌های حساس در البرز بوده‌اند. همین‌هاست که دل کندن را مشکل می‌کند. اما چاره‌ای نیست، باید رفت چونان گذشتگانی که رفته‌اند و نام نیکو به جا نهاده‌اند و تنها چیزی که می‌توان گفت این است که:
بمان ماندگار ای همه ماندگار
که نامت بر ایران بود یادگار
تو چون کوه البرز پاینده‌ای‌
به ایران‌زمین فر و فرخنده‌ای‌
که البرزیان بیقرار تواند
به گیتی همه نامدار تواند
بمان ماندگار ای همه ماندگار...
دبیرستان البرز یا کالج تهرانی‌ها؟
دبیرستان البرز نخستین کالج تهران است که سال ۱۳۰۳ از سوی ماکسیم سیرو، طراحی و ساخته شد و سال ۱۳۲۰ آغاز به کار کرد. مساحت کل دبیرستان ۴۵ هزار و فضای سبز آن یکصد هزار مترمربع است.
کالج البرز از سوی امریکایی‌ها ساخته شد و قرار بود به روش امریکایی هم اداره شود؛ اما پیش از افتتاح کالج، سفیر امریکا را جلوی این ساختمان ترور کردند و پس از آن، اداره دبیرستان به فرانسوی‌ها واگذار شد.
ریاست مجتمع در ابتدا به عهده دکتر جردن امریکایی بود و سپس دکتر مجتهدی به مدت ۳۷ سال مدیریت این دبیرستان را به عهده داشت. البته مجسمه دکتر جردن هم‌اکنون در یکی از آزمایشگاه‌های دبیرستان نگهداری می‌شود.

محبوبه ریاستی

منبع : روزنامه جام‌جم