هنرمندی سرانگشتانی به قدمت تاریخ

به دستان زن سیستانی بوسه باید زد که هر سرانگشتش با هنری آشناست و بی‌هنری را لعنت می‌گوید.
چشمان زن بلوچ را باید بوسید که چنین تیزبینانه ۷ هزار سال نقش را در نی‌نی‌اش به ثبت رسانده که مورخان نیز از درک آن عاجز مانده‌اند.
بلوچ واژه‌ای دیر آشناست، انسان ازرق لباس و سیه چشم که متانت را در پیرامون وحشی‌اش خوب آمیخته تا جمع اضداد معنا شود.
بلوچ یعنی صبوری، سوزندوزی و سفالی به قدمت تاریخ. یعنی آشنا با نام رستم، رودابه و سهراب! یعنی قدمتی به اندازه تاریخ.
او شاید بهترین کسی باشد که معنی انتزاع را خوب می‌داند چرا که با ۳ شکل دایره و مربع و مثلث، نقشی به گل می‌زند که نامش در دل جاودانه می‌ماند. او تنها کسی است که کار گل را برای دل می‌کند، بی‌آنکه مزد چشمگیری نصیبش شود. برای او کافی است تو با نام «کلپورگان» آشنا باشی، آن وقت خواهی دید، چطور برایت سرودست می‌شکند. و تو تازه، متوجه می‌شوی که چه دیر با این واژه آشنا شدی! چه دیر کودک شیرین زبانش را فهمیدی!
و کاش پیشتر نام زن سیستان را برای خودت هجی می‌کردی!
شاید آن وقت هر حرکت انگشت شصت و سبابه پای او برایت معنایی دیگر داشت.
الهام کوچک اما خوب جنس خودش را می‌شناسد. او بدون اینکه متوجه باشد با بازیگری ذاتی‌اش چنان مسحورت می‌کند که واله و شیدایش می‌شوی. او قادر است به طرفه‌العینی در عین شادی اشکت را در بیاورد وقتی از طرفداری دوستانش سخن می‌گوید، یا تنهایی‌اش را به رخ می‌کشد، از عمه‌اش به نیکی یاد می‌کند و با پولکی که روی زبان دارد احساسات معلمش را با همان زبان ادا می‌کند. الهام شاگرد اول عاشقی است که با سن کم معنی خاک... را می‌فهمد.
بزرگان سیستان هم از حرکات او در عجبند چون تنها کسی است که سخت‌ترین افراد رابه حرف می‌آورد با جملات ساده و کودکانه‌اش!
کافی است «الهام» فقط در چشم سفالگری سخت، خیره شود. آن وقت می‌فهمی که به حرف آوردن چه هنری است. پس دیگر غمی نمی‌ماند. چون زن سفالگر بی‌اراده برایت می‌گوید: خاکمان را از کوه «شکوتک» می‌آوریم. همان کوهی که از وسط بیابان هم پیداست.
وقتی آوردیمش در حوضچه می‌ریزیم، هنوز هم مثل گذشته‌ها، سنتی صافش می‌کنیم و تا دو روز در حوضچه رهایش می‌کنیم و بعد بیرونش می‌آ‌وریم و از آن استفاده می‌کنیم.زن سفالگر می‌داند که نخستین سفالگران دنیا زنان بوده‌اند. شاید به همین دلیل است که از مردم خرده نمی‌گیرد چرا کار نمی‌کنی. زن کلپورگانی به خود قبولانده که وظیفه مردش فروش دستاوردهای سرخ بدون لعاب اما اصیل اوست.اما سنگ سیتیک سنگی خاص برای سفالگران کلپورگان است. این سنگ که نوعی سنگ منگنز محسوب می‌شود و رنگ به دست آمده از آن قهوه‌ای است، پس از پخت در کوره ثابت می‌ماند.
این طور که رنگ تهیه شده از سیتیک را با برگ پیش خرمای وحشی و خودروی منطقه که «داز» نامیده می‌شود مورد استفاده قرار می‌دهند. در واقع سیتیک برای «داز» حکم جوهر برای قلم را دارد. قلمی که اغلب با نقطه‌گذاری منظور خود را می‌رساند.نقطه‌هایی دوار که تکرارشان سمبلی ویژه را پدید می‌آورد.نقوش سمبلیک سفال کلپورگان هنوز هم طبق قرون گذشته ترسیم می‌شود. در کتب علمی متعددی آمده است: «ظروفی که با این سفال ساخته می‌شوند هنوز هم مانند سفال‌های تولیدی در هزاره سوم پیش از میلاد سیستان و بلوچستان به لحاظ شکل ونقش از شهرت جهانی برخوردارند.»در متون کهن نیز آمده است: اغلب نقوش به کار رفته در ظروف سفال کلپورگان دایره و مثلث و مربع است که دایره نشانه ابدیت، پوشش و کمال، مربع بیانگر ثبات زمین و خانه و مثلث علامت الوهیت، هماهنگی و تناسب است. جالب اینجاست که اغلب نقوش هندسی این سفال‌ها با دایره‌هایی ریز به صورت خطی صاف یا مثلثی منقوش درمی‌آیند پس ببین چند بار ابدیت و کمال در الوهیت دست ساخته‌های زن کلپورگانی معنا می‌یابد.اما مثلث تنها در سفال کاربرد ندارد و این شکل هندسی حتی در سرآستین و لبه شلوارهایشان نیز تکرار شده است.تحقیقات صورت گرفته از این آثار نیز نشان می‌دهد که تمام تزئینات ظروف کلپورگان تجریدی است. نقش حیوانات با نقش مایه‌هایی برگرفته از دل طبیعت، گل و برگ گیاهان، کویر و جانوران و حتی دم برخی پرندگان الهام‌دهنده این نقوش هستند و اغلب نقوش مثلثی، تداعی‌کننده خیمه و کوه برای سازندگان این سفال محسوب می‌شوند.بسیاری از متخصصان اظهار کرده‌اند که نقوش ظروف سفال کلپورگان جزو نخستین کتب جهان در این هنر است، زیرا تمامی اشکال استفاده شده در آن نوعی خط تصویری است که برای مردم آن زمان گویا بوده و پیش از پیدایش خطوط باستانی در سرزمین‌های باستانی معمول و مرسوم بوده و یا نمایشگر نوعی طلسم و جادو در آن دوران بوده‌اند.به طور کلی تعابیر مختلفی برای این نقوش توصیف کرده‌اند که هر کدام از تعابیر با عناصر زنانه مربوط است. بدین شکل که در تمامی نقوش، خصلت زنانگی موج می‌زند زیرا تمامی ظروف دارای نشانی از انضباط و نظم است. محققان بر این باورند که تزئینات هندسی بیشتر بیانگر روحیه خانگی و وسواس دقیق و پاکیزگی زن به شمار می‌رود.دنیایی است کلپورگان. دنیایی سراسر خاکی و گرما. دنیایی که به زمان‌های خیلی دور می‌بردت. به تاریخ می‌چسباندت تا بدانی خاک آوردن از دل کوه و کویر چه مزه‌ای دارد! سازندگان و هنرمندان سفال این منطقه برای آنکه بتوانند هنر دستشان را نمایش دهند باید سخت کار کنند.

آرزو پاک

منبع : روزنامه حیات نو