روان‌شناسی اینترنت

شاید هیچ اختراعی و آفرینش دیگری هم‌چون اینترنت، پرشتاب، از همان آغاز زاده شدن، چنین دگرگونی سترگی را پدید نیاورده باشد.كتمان و پنهان داشتن اینترنت و نفی و انكار آن، در دنیای داده‌ها و جهان ارتباطات امروز به شوخی و مزاح بیشتر می‌ماند تا چه رسد به آن‌كه در مورد آن بتوان به فلسفه و در واقع، سفسطه‌پردازی پرداخت. باید پذیرفت كه هر آفرینشی كه با توده‌ی جمعیت عمومی آدمیان وابسته و همبسته باشد، اثرات روان‌شناختی و جامعه‌شناختی گوناگونی اعمال می‌كند. این نكته‌ی انكارناپذیر، در مورد رسانه‌های گروهی، صدچندان است.
رادیو و تلویزیون و حتی مطبوعات، در همه جوامع حتی دموكراتیك (مردم سالار)ترین آن‌ها ـ بسته و ایدئولوژیك است و گفتمانی یك سویه و اقتدار مآبانه را با مخاطبان می‌گشاید. اما اینترنت حیطه‌های نوینی پدید آورده است كه بر پایه مرزهای جغرافیایی بنیان گذارده نشده‌اند و بدین‌سان اجتماعاتی از دلبستگی‌ها و خواسته‌ها آفریده می‌شود كه چارچوب‌های مرسوم را پشت‌سر می‌گذارد. در اینترنت نوعی فردیت است كه حكومت می‌كند. كاربران اینترنت فضای غیر متمركزی است كه مافی هویتی همگون و یكپارچه است. با اینترنت، ابزار وجود و اعلام حضور می‌نمایند و هویت‌هایی را آشكار می‌سازند كه حتی از وجودشان هم آگاه نبوده‌ایم.
«اینترنت» هم‌اكنون پس از «مطبوعات» و «رادیو و تلویزیون»، جایگاه هفتم را در رده‌بندی عوامل دگرگونی فرهنگی و روانی – اجتماعی داراست. با این حال اینترنت، تعطیل‌بردار و پایان‌ناپذیر نیست و هر كشور و جامعه‌ای هم كه به چنین گمان باطلی بیندیشد، شكاف و جدایی دیجیتالی خویش را با كشورهای توسعه یافته، گسترده‌تر و ژرف‌تر می‌نماید. چنانچه در انگلستان بیش از پنچاه درصد خانه‌ها به اینترنت پیوسته‌اند و در بنگلادش حدود یك دهم درصد. شمار كاربران اینترنت در جهان، ۶۰۰ میلیون نفر و در ایران، حدود دو میلیون نفر است. گفته شده كه در ۵ سال آینده، شمار كاربران اینترنت در ایران، دست كم ده برابر می‌شود و در آغاز سال ۱۳۸۶، به رقمی بیش از بیست میلیون نفر می‌رسد. البته طبق برنامه‌ی توسعه مدیریت امور داده‌های شركت مخابرات، رقم ۱۴ میلیون نفر در سال ۲۰۰۴ میلادی و شمار ۳۵ میلیون نفر در سال ۲۰۰۶ میلادی (۱۳۸۵ خورشیدی) اعلام شده است.
اینترنت همان‌گونه كه پایان‌پذیر نیست، مهارپذیر هم نیست. به زودی همه‌ی كامپیوترهای همراه (La ptop) بدون نیاز به آنتن‌های بشقابی به طور مستقیم و بی‌سیم به ماهواره‌های مخابراتی مرتبط می‌شوند و Isp و Filtering و Search engine های امنیتی را پشت‌سر می‌گذارند. آنچه بیش از موتورهای كاوش‌گر امنیتی و صافی (فیلتر) گذاری و مهار I s p ها در پالایش و والایش كاربری اینترنت به‌كار می‌آید، آموزش كار با اینترنت از سال‌های پایانی دبستان و سال‌های آغازین دوره‌ی راهنمایی و ادامه‌ی آن در دبیرستان‌ها و دانشگاه‌هاست. هویداست كه هرچه كاربران اینترنت با زبان انگلیسی و دانش روز بیگانه‌تر باشند، میزان سركشی آنان به سایت‌های غیر اخلاقی و شرم‌ستیز و هنجارگریز بیشتر خواهد بود. چرا كه به جای پرداختن به استفاده‌های اطلاعاتی و علمی از این فضا به ناچار به جست و جوهای دیگری خواهند پرداخت.
گسترش اینترنت با چنان شتاب انفجارآمیزی انجام گرفت كه فرصت نیافتیم گامی به پس برداریم و به این ابزار ارتباطاتی _ كه آثار توانمندی بر رفتار ما بر جای می‌گذارد – ژرف‌تر بنگریم. در عین حال، اینترنت، محیطی است كه در آن كاربران می‌توانند اثرگذار و اثرپذیر باشند _ مشروط به این‌كه آگاهی و پندار اندكی از چگونگی و علت دگرگونی‌هایی كه اینترنت، ممكن است در برداشت‌ها و رفتار آنها پدید آورد، در ذهن داشته باشند.
از محیط شبكه‌ی جهانی وب به عنوان گونه‌ای كتابخانه، قفسه‌ی مجلات، و نیز به عنوان یك خود ناشر استفاده می‌شود. اگرچه یك سیستم فهرست‌بندی مورد رضایت نیست و كاربران به شدت از مسائل مربوط به رهیابی شكایت دارند، اما بیشتر آن‌ها می‌گویند دست‌كم در نیمی از موارد، می‌توانند به آن‌چه در جستجویش هستند، دست یابند.
از دیگر ویژگی‌های اینترنت، این است كه وب به همه افراد، خدمات مطبوعاتی و انتشاراتی با نرخ بسیار ارزان ارائه می‌نماید، واقعیتی كه تأثیر روانی بالقوه‌ای دارد. همچنین پُست الكترونیك به صورت یكی از محیط‌های اینترنتی بسیار مهم برای كاربران شبكه درآمده است. و هم‌اینك كاربران پست الكترونیك، آن را در كنار وب، به عنوان یكی از فن‌آوری‌های ضروری تلقی می‌نمایند.
فضای شاخص دیگر بر روی اینترنت، همایش گفتگوهای نا هم‌زمان است. این همایش‌ها، كنفرانس‌های در حال جریان است كه در آن‌ها شركت‌كنندگان، موضوعات (زنجیره‌هایی) را آغاز می‌كنند و برای هم پاسخ‌هایی می‌فرستند و گفته‌های افراد دیگر را مطالعه می‌نمایند. این جلسات از آن جهت ناهم‌زمانند كه شما می‌توانید داده‌هایی پیرامون مباحث را كسب كرده، دیدگاه خود را در هرگاه از روز یا شب ارائه نمایید. بنابراین آهنگ كنفرانس‌ها ممكن است بسیار كُند باشد. تبادل نظر در مورد موضوعی واحد ممكن است روزها یا هفته‌ها ادامه یابد.
معدودی از گونه‌های گوناگون همایش‌های بحث و گفتگو وجود دارد كه به طور جزئی، جنبه‌های روان‌شناختی متفاوت دارد. یكی از آنها فهرست پستی است كه گونه‌ی ویژه‌ای از نشانی ضست الكترونیك و دارای مشخصه‌ی خودكار است. این فهرست، همه‌ی پیام‌های دریافتی را دوباره به سوی فردی كه در جلسه‌ی بحث و گفتگو شركت داشته، پست می‌كند. برای نمونه، ممكن است شما در صورت دلبستگی به سبك‌شناسی، بخواهید مشترك یكی تز صدها فهرست پستی GENTIPSـL، كه به این موضوع می‌پردازد، باشید. در چنین فهرستی مشتركات پیرامون چگونگی كاوش در مورد نیاكان خود، رهنمودهایی بیان می‌نمایند. هنگامی كه مشترك فهرست پستی شوید، امكان ورود به درون صندوق پست الكترونیك شما هم فراهم می‌شود و مشتركان دیگر به همه‌ی پیام‌های فرستاده شده‌ی شما دسترسی خواهند داشت.
اینترنت با روش‌هایی شگفت‌آور بر شیوه‌ی عملكرد افراد اثر می‌گذارد. چون افراد در برقراری نخستین ارتباط، بیشتر به پست الكترونیك، سایت‌های وب، همایش‌های بحث و گفت‌وگو و كمتر به تلفن، نامه و دیدارهای رو در رو متكی هستند، در برداشت‌های اولیه، نقاب شخصیتی درون شبكه‌ای نقش عمده‌تری را – بیش از پیش – ایفا می‌نماید. چنین به نظر می‌رسد كه درون شبكه (روی خط)، كمتر علاقه وجود دارد كه ریزه‌كارهای آداب معاشرت و نزاكت رایج در بر همكنش‌های اجتماعی به جا آورده شود.
در اینترنت، جنسیت نسبت به سن، آسان‌تر آشكار می‌شود. شركت كنندگان در گروه بحث تخصصی، خیلی كم از سن می‌پرسند، ولی در ایستار (موقعیت)های مناسب اجتماعی – در صورت مشخص نبودن سن و جنسیت – بی‌امان‌تر به شخص فشار وارد می‌شود كه آن‌ها را فاش سازد.
شركت‌كننده‌ای كه در اتاق‌های گپ‌زنی و به گونه‌ی فردی بیگانه به گروهی می‌پیوندد، ممكن است از همان آغاز گفت‌و گو انتظار دو پرسش را داشته باشد: «چند سال دارید؟» و «زن هستید یا مرد؟» این پرسش‌های مستقیم، به طور معمول به همین شكل ناخوشایند پرسیده می‌شود. هر از چند گاهی، این كاوش یا بازجویی ممكن است كمی زیركانه‌تر صورت گیرد. امكان دارد كه هم‌صحبت بپرسد آیا درس می‌خوانید؟ و اگر چنین است در دانشكده یا دبیرستان؟ هدف این كاوش‌ها كسب دو خیر اجتماعی ضروری است: سن و جنسیت شما. در محله‌های اجتماعی اینترنت، به كار بردن فشار برای فاش ساختن سن و جنسیت فراوان است. كاربران با همان روشنی گستاخانه‌ای كه در مورد سن، جنسیت یا خاستگاه افراد پرس‌وجو می‌كنند، در مورد نژادشان به كندو كاو نمی‌پردازند.
ویژگی‌های دنیای درون شبكه‌ای تا اندازه‌ای به علت بی‌نام و نشانی و نبودن نشانه‌های دیداری و شنیداری، مجموعه‌ی گسترده‌ای از نقش‌آفرینی‌ها، فریب‌ها، گفته‌ها یا نوشته‌های نیمه‌درست و گزافه‌گویی‌ها را امكان‌پذیر می‌سازد و در همین حال ما را نسبت به عواقب‌شان هوشیار می‌سازد.
پژوهش پیرامون نامه‌های الكترونیك مبادله شده بین دانشجویان دوره‌ی لیسانس در دانشگاه دولتی نیویورك در پلاستبرگ، نشان داد كه دانشجویان از این رسانه برای كاربردهای بی‌شماری استفاده می‌نمایند، ولی باز هم گذشته از هدف، سبك آن‌ها با گونه‌ای الگو سازگاری داشت. حتی دانشجویانی كه هرگز از پست الكترونیك استفاده نكرده بودند، هنجارها را پرشتاب از همدیگر آموختند و پست الكترونیك را به الگویی شبه گفت و شنود تبدیل نمودند. با نگاه كردن به چندین نمونه می‌توان برخی از چارچوب‌ها و هنجارها كلی را آموخت. املاهای غلط، اشتباه‌های نقطه‌گذاری، انحراف‌ها و جملات نا‌دستوری، به طور كامل مورد پذیرش بوده و حتی خواهان بیشتری دارند. شوخی‌های خارج از نزاكت، عشوه‌گری‌ها، جناس (بازی با واپگان) و كنایه همگی معمولند.
بسیاری از بررسی‌های ارتباطات با واسطه‌ی كامپیوتر نشان داده است كه بر خلاف زندگی واقعی، كه در آن‌ها غالب، موقعیت افراد مشخص می‌سازد كه چه كسی باید در بحث سهم و نفوذ بیشتری داشته باشد، گرایش گردهم‌آیی‌های بال واسطه‌ی كامپیوتر بر آن است كه به افراد دارای موقعیت‌های پایین‌تر نیز فرصت مساوی برای مشاركت در بحث بدهد. «ساراكیسلر» و همكارانش این پدیده را در پاره‌ای از نخستین پژوهش‌هایی كه در مورد بر همكنش‌های گروهی با واسطه‌ی كامپیوتر انجام گرفته بود، مشاهده كردند. از گروه‌های سه نفره خواسته شده بود تا با كار در حالت گپ‌زنی همزمان با استفاده از كامپیوتر، وضعیت پست الكترونیك ناهمزمان یا در موقعیت‌های رو در رو، در مورد مسائل گوناگونی به هم اندیشی دست یابند. آنان دریافتند كه در همه‌ی گروه‌ها، یكی از افراد گرایش به چیرگی بر گروه داشت ولی این موضوع در گروه‌های با میانجی‌گری كامپیوتر، بسیار كمتر مشخص می‌شود. این پدیدهٔ ی همترازسازی، به ویژه از آن جهت جالب است كه پژوهش نشان داده است كه تماس‌های مسیان گروهی، كمك شایسته‌ای بنماید. بنابراین كاربران در یك تصور دلنشین كه موعظه و توصیه‌ای در كار نیست به خیال آزادی مطلق، احساس شخصیت می‌كنند. ممكن است افراد در اینترنت ندانند كه شما به لحاظ شخصیتی چه ویژگی‌هایی دارید، ولی از این موضوع آگاهند كه آیا شما خبره یا تازه كارید. بنابراین یكی از ویژگی‌هایی كه در اینترنت برای تعریف و تمایز گروه‌های همبسته‌ی نخبگان به كار می‌رود، كاردانی و خبرگی یا به اصطلاح، «تخصص گرایی» است كه از جمله «ایسم»هایی است كه احتمالاً در اینترنت بیش از زندگی روزمره رایج است. برای نمونه در پاره‌ای از گردهمایی‌ها، آگاهی خودی‌ها از سوابق و هنجارها ممكن است خط فاصله‌ای بین پاره‌ای از گروه‌های همبسته(درون گروه‌ها) و برون گروه‌ها پدید آورد ولی در همین حال این فاصله چندان ارتباطی با نژاد، سن، جنسیت یا قومیت افراد نداشته باشد. در این گونه بحث‌ها، خرده متنی زیربنایی وجود دارد كه از چشم گروه تازه‌وارد، پوشیده می‌ماند.
اینترنت از گروه ناهمگونی از افراد، پشتیبانی به عمل می‌آورد، گروهی كه روز به روز ناهگن‌تر می‌شود. نامتحمل است كه افراد این گروه، همانند هر انسان نرمال دیگری كه در محیطی قرار گرفته باشد، یك دل و یك زبان و در همه‌ی موراد با همدیگر هم‌اندیش باشند. الگوهای ارتباط الكترونیك در اینترنت، به گونه‌ای است باز هم احتمال پیدایش هم‌اندیشی را كمتر می‌سازد. بسیار دشوار است كه بتوان در شبكه، شمار زیادی ار افراد را بر آن داشت كه در مورد بخش عمده‌ی هر موضوع، به هم‌اندیشی(توافق) برسند. زیرا الگوهای پیچیده‌ی ارتباط، رویدادهایی كه دور از «همسایگان» شماست، را در هاله‌ای از ابهام فرو می‌برد.طراحان وبی كه با عرضه‌ی هنرهای گرافیك تخیلی و عناصر چند رسانه‌ای در سایت‌های خود، خواهان خشنودی پیام‌گیران و جلب مشتریان بیشتری هستند، كم‌كم دارند به واقعیت روانی اثرات ناكافی بر افراد پی می‌برند. به عنوان نمونه یكی از ویژگی‌های A merica online، تصمیم این شركت مبنی بر آن بود كه هر ۱۲ سرویس داده‌ای o nline كه در Vriginia قرار دارد و پست الكترونیك اخبار، خدمات آموزشی و تفریحی و دستیابی به اینترنت را فراهم می‌آورد. A merica online یكی از بزرگترین ISPهای آمریكاست زمانی كه كاربران نهایی وارد سیستم می‌شوند، تصاویر گرافیك جدیدی را دریافت و بارگذاری كنند. آن‌ها قول دادند زمانی را كه برای دریافت و بارگذاری این تصاویر مصرف می‌شود، به حساب مشتریان نگذارند، ولی كاربران نهایی با دلسردی و ناكامی پیش‌بینی شونده‌ای واكنش نشان می‌دادند و از این عصبانی بودند مه این خدمات درون شبكه‌ای، بسیار مغرورانه با وقت مشتری برخورد می‌نماید.
آنان تأخیر زمانی (ارتباط تأخیری) عامل اصلی به وجود آمدن ناكامی است. چنین می‌نماید كه گفت‌وگو‌كنندگان اینترنتی هنگامی كه تأخیر كوتاه – شاید ۲ یا ۳ ثانیه _ است، به طور منطقی رضایت خاطر دارند. وقتی كه این تأخیر بالغ بر ۸ یا ۹ ثانیه و یا حتی بیشتر می‌شود، سطح احساس ناكامی به گونه‌ی چشمگیری افزایش می‌یابد. بنابراین علیرغم اینكه صورت و فضای گرافیكی در اینترنت بسیار حائز اهمیت است اما این زیبایی صوری در مقابل زمان، عنصری كم‌اهمیت جلوه می‌كند. گفت و شنود همزمان در یك محیط ارتباطی، نزدیك‌ترین شكل به مكالمه است.
بنابراین، تذخیر زمانی در گفت و شنودهای همزمان، هنگامی مورد پذیرش است كه دست كم به گونه‌ای معقول به الگوی تأخیر گفت و گو نزدیك باشد. «كریستوفروری» از دانشگاه «كارنگی» ملون بسیاری از گونه‌های تأخیرهای زمانی در گفت‌و گوی بازپخش اینترنت را مورد بررسی قرار داد و دریافت كه شركت كنندگان در ظاهر جملات خود را می‌سازند و واژگان را به نحوی زیركانه به كار می‌برند تا تأخیر زمانی را كم و بیش در محدوده‌ی قابل قبولی حفظ نمایند. برای نمونه، بنا بر محاسبات او، حتی اگر گفت‌و گوكنندگان بتوانند پیام‌های طولانی‌تری را تایپ نمایند، میانگین شمار واژگان پیام‌ها حدود ۶ كلمه است. بی‌گمان گفت‌وشنودكنندگان نیز از كوته‌‌نوشت‌هایی استفاده می‌جویند تا در كار سخت تایپ و صرف وقت، صرفه‌جویی نمایند.
هرگاه آدمیان باور كنند كه عمل‌كردشان به گونه‌ی مستقیم به خودشان نسبت داده نمی‌شود، احتمال پایبندی‌شان به چارچوب‌ها و آداب و رسوم اجتماعی كمتر می‌شود. روشن است كه بسیاری از افراد در اینترنت، خود را در پناه ناشناسی پنهان نمی‌سازند و با میل و رغبت، نام، وابستگی، شماره تلفن و بیان گفته‌های مطلوب و مورد پسندشان را به مقالات اهدایی همایش و پیام‌های الكترونیك خود می‌افزایند. با وجود این، ارتباط اینترنتی كلان در شرایطی به وقوع می‌پیوندند كه شركت‌كنندگان در آن، درست یا نادرست، باور نمایند كه هویت آن‌ها را نمی‌توان شناسایی كرد. گذر از لابه‌لای محیط‌های اینترنت و میزان تأثیر آن‌ها بر زندگی‌مان، وابسته به شدت بی‌نام و نشانی و مسئولیت‌پذیری ما در زمانی است كه در آن محیط‌ها به سر می‌بریم. افراد در مواردی كه گمان دارند هیچ كس نمی‌تواند به هویت واقعی آنان پی ببرد، ممكن است به شیوه‌ای بی‌پروایانه و بسیار بی‌شرم و آزرم عمل نمایند. در محیط‌هایی كه امكان این‌گونه بی‌پروایی فراهم است یا دست‌كم اندكی امكان رك‌گویی وجود داشته باشد، افراد ممكن است در هر دو جهت مثبت و منفی، اختیار خود را از دست بدهند و راه تندروی(افراط) پویند. بر این اساس، گروه‌های كنفرانس كامپیوتری ناشناس، بیش از شش برابر گروه‌های غیر ناشناس، نظرات رُك و بی‌پرده بیان می‌نماید.
صحنه‌ی اینترنت سرشار از طبایع (خلق‌های) گوناگون است، اما آیا افراد بامزه و شوخ‌طبع، گیراترند؟ آیا به كسانی كه ما را می‌خندانند، دلبستگی بیشتری داریم؟ «ملیسا بكلیا وانزر» و همكارانش، طی مطالعه‌ای از آزمایش شوندگان خواستند كه پرسش‌نامه‌هایی را در مورد شوخی و زندگی اجتماعی تكمیل نمایند. هم‌چنین از آنان خواستند تا نسخه‌ی اندك متفاوتی از پرسش‌نامه‌ای كه بینپ آنان را در مورد شوخ‌طبعی شخص و جذابیت او بیان می‌داشت پُر كنند.
شوخ‌طبعی این افراد، همان‌گونه كه بعدها آشنایان‌شان هم تأیید كردند، در حد مطلوب بود. با این همه، رتبه‌بندی كشش (جذابیت) اجتماعی آنان منوط به نوع شوخ‌طبعی آنان بود. اگر همواره دیگران آماج شوخی‌های آنان بودند، كشش (جذابیت) اجتماعی آنان افزایش می‌یافت. افراد گروه نیز كمتر احساس تنهایی می‌كردند و این خود بیانگر آن بود كه مردم از آنان خوششان می‌آید و به دنبال معاشرت با آنان هستند.
در اینترنت، خوش خلقی (شوخ‌طبعی) ممكن است در كشش میان فردی، نیروی توانمندی باشد زیرا كه در سایه‌ی عامل ظاهر قرار نمی‌گیرد. در اینترنت می‌توان شوخ‌طبعی خویش را به آسانی با نوشتن متنی ابراز داشت و آنان كه در این مورد سرآمد دیگران باشند، احتمالاً در رتبه‌بندی كشش میان‌فردی، نمران اضافی را كسب می‌كنند. پاره‌ای اجتماعات اینترنتی، آكنده از شوخی و اعضای آن‌ها در پی یافتن راه‌هایی ابتكاری و خلاق برای خنداندن دیگران هستند.
پاره‌ای فضاهای مبتنی بر شوخی اینترنت ممكن است آنچنان گیرا و آن‌فدر سرگرم‌كننده باشد كه افراد را به استفاده‌های فشرده و حتی استفاده‌ی مفرط و بی‌اختیار از آن‌ها وادار سازد. در اوایل سال‌های دهه‌ی ۱۹۹۰، اشاره به این كه افراد ممكن است به استفاده از اینترنت «معتاد» شوند، اغلب با خنده‌ی بلند روبرو می‌شد، ولی با روشن شدن موارد بیشتر و بیشتری از این حالت _ خواه به شكل روایت یا از طریق بررسیـ و افزایش شمار كسانی كه برای گریز از این ناراحتی، از متخصصان درخواست كمك می‌كردند، بسیاری از افراد در این باب كنجكاو گردیدند. در هنگامه‌ی یورشی برای پیوستن خانه‌ها، مدارس، كتابخانه‌ها و مشاغل به شبكه‌ی اینترنت به عمل آمد، صداهای ضعیف‌تری نیز به گوش می‌رسید كه بیانگر مشكلات رفتاری بود كه ممكن بود در پس پرده، بروز نماید. طبق معمول، همه‌ی اموری كه با اینترنت ارتباط پیدا می‌كند ممكن است از مرز اعتدال خارج شود و موضوع «اعتیاد» به اینترنت، مورد جرّ و بحث‌ها و گزافه‌گویی‌های بسیار قرار گرفته است. با این همه، زمینه‌ساز این روایات شورانگیز، كسانی هستند كه به علت گذراندن بیش از اندازه‌ی وقت خود در ارتباط با شبكه، دچار مشكل شده‌اند و نمی‌توانند از این كار دست بردارند. همان‌گونه كه ملاحظه خواهیم كرد، پاره‌ای ویژگی‌های برخی از زمینه‌های اینترنت، ممكن است باعث شكوفا شدن آن الگوی رفتاری گردیده باشد. «كمبرلی یانگ» از دانشگاه «پیترزبور» در «برادفورد»، مطالعه‌ی آغازینی بر روی این پدیده انجام داد و به گونه‌یی با آن برخورد كرد كه گویا وجوه مشتركی با قماربازی بیماری‌گونه دارد. او در پرسشنامه‌ای كه اغلب برای تعیین میزان قماربازی بی‌اختیار افراد به كار می‌رود، دگرگونی‌هایی ایجاد كرد تا بتواند با بهره‌گیری از آن، كسانی را كه می‌شد وابسته به اینترنت به شمار آورد از آن‌هایی كه دچار وابستگی نبودند، جدا سازد. ابزار غربالگری، پرسش‌های زیر بود و هر كس به پنج یا بیش از پنج مورد پاسخ مثبت می‌داد، به عنوان «وابسته» (معتاد) به شمار می‌آمد.▪ آیا احساس می‌كنید مجذوب اینترنت شده‌اید) راجع به فعالیت درون شبكه‌ای پیشین می‌اندیشید یا منتظر جلسه‌ی ارتباط بعدی هستید)
▪ آیا احساس می‌كنید برای رسیدن به خشنودی، مقادیر رو به افزایشی از وقت خویش را در اینترنت می‌گذرانید؟
▪ آیا به طور مكرر، تلاش‌های ناموفقی در مورد كنترل، كاهش یا قطع استفاده از اینترنت به عمل آورده‌اید؟
▪ آیا به هنگام تلاش برای كاستن یا قطع استفاده از اینترنت، احساس ناآرامی، بی‌حوصلگی، افسردگی یا بدخلقی می‌كنید؟
▪ آیا بیش از آنچه از پیش در نظر داشته‌اید در ارتباط با شبكه باقی می‌مانید؟
▪ آیا به خاطر اینترنت، رابطه‌ی چشمگیری را یا شغل یا فرصتی آموزشی یا كاری را به مخاطره انداخته یا دل به دریا زده‌اید؟
▪ آیا تاكنون برای پنهان داشتند میزان درگیری (اعتیاد) خود در اینترنت، به اعضای خانواده، درمانگران یا دیگران دروغ گفته‌اید؟
▪ آیا از اینترنت، به عنوان راهی برای فرار از مشكلات یا حالات ناراحت‌كننده (مانند احساس بی‌پناهی، گناه، ناآرامی، افسردگی) بهره گرفته‌اید؟
از طریق آگهی در روزنامه برای متقاضیان جوان، مراجعه به محوطه‌ی دانشگاه ها، فرستادن پیام برای گروه‌های پشتیبانی الكترونیك مختص افراد معتاد به اینترنت و دیگر شیوه‌ها، بررسی با تلفن یا از طریق وب انجام گرفت. قرار گرفت. از بین حدود ۶۰۰ پاسخ، تقریباً دو سوم افراد دارای ملاك‌های لازم برای این‌كه در گروه «وابسته» قرار گیرند، بودند. در ظاهر امر، این رقم به شكل سرسام‌آوری بالا می‌نماید ولی اگر اندازه‌ی نمونه را در نظر گیریم، دیگر چندان جای شگفتی نیست. شیوه‌ی اعلام بررسی به گونه‌ای بود كه افرادی را كه به هر دلیل نگران این موضوع بودند هدف می‌گرفت، شاید بدان دلیل كه خود آن‌ها یا یكی از نزدیكانشان دچار این مشكل بودند. شاید تیپ كلشه‌ای كاربر سخت شیفته‌ی اینترنت مورد نظر، دانشجوی پسر ژولیده موی اواخر دوران نوجوانی سا دوران بیست‌سالگی باشد، اما از دیدگاه جمعیت‌شناختی، ّْگروه "وابسته به اینترنتی" كه به پزسش‌های پژوهش‌گر پاسخ داد، به طور دقیق گروهی كه مورد نظر شماست، نبود. بیش از ۶۰% آنان, خانم‌هایی بودند كه میانگین سنی آنان ۴۰ سالگی بود. اگر این گروه را به‌صورت دیگری رده‌بندی می‌كردیم، ۴۲% آنان در گروه "بدون حرفه" جای می‌گرفتند كه شامل خانم‌های خانه‌دار، افراد ناتوان، بازنشسته و دانشجوبانی می‌شد كه به عنوان حرفه به این كار می‌پرداختند. ۳۹% دیگر، كارمندان اداری و كسانی بودند كه مشاغل غیر فنی داشتند، در حالی كه تنها ۸% پاسخگویان دارایی سمت‌هایی در فن‌آوری سطح بالا بودند. با این همه، افراد غیر وابسته به‌طور عمده از جنس مردانه بودند و میانگین سنی این گروه بین میانه تا سال‌های پایانی بیست‌سالگی بود. طبق معمول، هر گونه بررسی مانند این با مشكلاتی روبروست و همه‌ی آن‌ها مربوط به نمونه‌برداری نبود. برای نمونه، علت این كه این همه زن در گروه "وابسته" قرار گرفته بودند، ممكن است این باشد كه به‌طور كلی بانوان بیش از مردان علاقه‌مند به دریافت یاری برای حل انواع گرفتاری‌های روان‌شناختی خود هستند و هم‌چنین آنان خیلی راحت‌تر از دیگران، راز دل می‌گشایند. این یافته، كه آنان چنین درصد بالایی از نمونه‌ی افراد "وابسته به اینترنت" را تشكیل می‌دادند، ممكن است در وهله‌ی نخست بازگوی آن باشد كه آن‌ها گرفتاری‌هایی دارند و در جستجوی یاری برآمده‌اند. گروه وابسته (معتاد) اظهار داشتند كه هر هفته به طور متوسط ۳۸/۵ ساعت وقت خویش را در اینترنت گذرانده و به فعالیت‌هایی می‌پردازند كه ارتباطی به امور آموزشی (دانشگاهی) یا استخدامی ندارد.
از آن‌جا كه همه‌ی این بررسی شامل داوطلبانی بود كه از قرار معلوم، مسحور و شیفته‌ی موضوع بودند و به انتخاب خود, وقت خویش را صرف پر كردن پرسش‌نامه‌ی اینترنتی یا پاسخ‌گویی به مصاحبه‌های تلفنی كرده بودند، هرگونه نتیجه‌گیری در مورد گستره‌ی مشكل استفاده‌ی بیش از حد، در جمعیت كاربران اینترنت در بهترین شرایط، احتمالی و غیر قطعی خواهد بود. ملاحظه می‌كنیدكه از چه روی، تحلیل و تفسیر بررسی‌ها و درصدهایی كه با بهره‌گیری از آن‌ها محاسبه می‌شود، ممكن است تا این اندازه نومیدكننده و گاه گمراه كننده باشد. بسته به نوع پزسش‌هایی كه مطرح می‌كنید، چگونگی مطرح كردن آن‌ها و این كه چه كسی به آن‌ها پاسخ می‌دهد و با چه میزان ممكن درستكاری و صداقت، پاسخگویان رفتار و نگرش‌های خویش را گزارش می‌دهند، ممكن است شما پاسخ‌های آشكارا ناهمسانی به دست آورید. هم‌چنین باید بدانید كه تعاریف اصطلاحاتی مانند "وابسته" یا "استفاده‌ی افراطی" در چنین حوزه‌ی جدید و ناكاویده‌ای غیر قابل اعتماد است. بنابراین جای شگفتی نیست كه بررسی‌ها، نتایج درهم و نابسامانی به دست می‌دهد و هیچ كس به طور دقیق نمی‌داند كه در این بررسی‌ها چه چیزی اندازه‌گیری می‌شود.
بسیاری از نگرانی‌های پیرامون اینترنت، دربرگیرنده‌ی كودكان و نوجوانان است. در طی چند سال، فن‌آوری بی‌اندازه توانمندی پدید آمد كه دسترسی به بهترین و ناپسند‌ترین چیزهایی كه آدمیزاد می‌تواند ارائه كند و هرآن‌چه از چیزهای میان مایه و پیش‌پا افتاده، سرگرم كننده، یا غیر معمول كه در بین آن‌ها جای گرفته است، را امكان‌پذیر ساخت. در بسیاری از خانواده‌ها، این كودكان‌اند، كه فن‌آوری تازه را به خانه‌ها می‌آورند، آن‌را نگه‌داری می‌كنند و تلاش دارند پیشرفت‌های نوین آن را برای پدر و مادر خویش توضیح دهند. هم‌چنین، بیشتر اوقات جوان‌ترها هستند كه به ماجراجویی در اینترنت می‌پردازند، گوشه‌های نازه‌ی آن را می‌كاوند و توانمندی‌های نوین آن‌را كشف می‌كنند؛ در حالی كه پدر و مادر به ندرت سراغ آن می‌روند و به اندكی پست الكترونیك و سركشی به چند وب‌سایت دلپسند، بسنده می‌كنند. آگاهی‌هایی كه كودكان از طریق كاوش در اینترنت، به دست می‌آورند، به یرعت به سایر كودكان انتقال می‌یابد، ولی انگشت‌شمارند پدر و مادرانی كه چنین داده‌هایی را به دست آورند.
به خاطر باور راستین خود به ارزش آموزشی اینترنت و همچنین بدان علت كه امید بود كه این فن‌آوری بتواند مشكلات پردردسر آموزشی را حل كند, از سرشت چند بعدی اینترنت غفلت شد. این ابزار بسیار فراتر از قفسه‌ای است كه در كتابخانه‌ای عمومی بر فراز میزی قرار گرفته باشدكه افراد جوان ـ به هنگامی كه به كاوش در مورد چیزهایی فراتر از آنچه در كتابخانه‌ی دبستان یافت می‌شود می‌پردازند ـ نیاز به راهنمایی داشته باشند. بدبختانه، میزان رهنمودهای خردمندانه و زیركانه‌ی فنی چندان فراوان نیست و در همین حال، بالغین هم در به‌كار بردن این فن‌آوری، خیلی زبردست نیستند. همه‌ی ما می‌دانیم كه باید كودكان را از نقاط مایه‌ی نگرانی و خطرناك اینترنت دور داریم، ولی بسیاری از افراد احساس می‌كنند كه از شایستكی لازم برای این تقش برخوردار نیستند.
موضوع عرزه‌نگاری (پورنوگرافی) از نظر بسیاری از پدران و مادران، وب‌سایت‌های سه‌مرحله‌ای X-rated در بالای فهرست نقاط خطرناك قرار دارد. بی‌گمان بهره‌گیری از نرم‌افزار پالینده (فیلتركننده) و "Website rating services" به پدران و مادران در ایفای نقش خودشان، كمك خواهد كرد. با این همه، ابزارهای خودكار، جایگزین داوری و راهنمایی خردمندانه نخواهد بود، به‌ویژه از آن روی كه اینترنت، پیشرفت بسیار پرشتابی دارد و هرزه‌نگاری (پورنوگرافی) تنها یكی از گونه‌های مطالب اینترنت است كه برای كودكان نامناسب است. دیگر نمونه‌های آن سایت‌های نفرت (كه در آن‌ها از گروه‌های ویژه‌ای بدگویی می‌شود)، گردهمایی‌هایی كه در مورد خشونت و اسلحه پدید می‌آید، یا سایت‌های رمزگشایان(دزدان كامپیوتر) كه دسترسی غیر قانونی به مطالب را ترویج می‌كنند.
اینترنت به عنوان متعادل‌كننده‌ی وضعیت همه منظوره و خنثی‌كننده‌ی نگرش‌های قالبی، دگرگونی‌های شگرفی پدید خواهد آورد. میزان پژوهش‌هایی كه در زمینه‌ی عاوم اجتماعی ـ به‌ویژه در مورد آثار محیط‌های اینترنتی ـ انجام گرفته، در حال افزایش است.

نویسنده : مرتضی گودرزی
منبع:www.islamicart-crc.org

منبع : خبرگزاری فارس