لعابسازی

رسم بر این است که سفالسازان و کاشیپزها ، رنگ لعاب (لیقه) را خودشان تهیه کنند . اما در شهرهایی که صنعت سفالسازی بسیار پیشرفته است مانند اصفهان و کاشان ، کسانی هستند که در ساختن لعاب استادند و آنها محصولات خود را به رنگهایی که مورد نیاز است به سفالسازان کوچکتر می فروشند و یا در کارگاههای سفالسازی بزرگ مانند یک استاد به کار گمارده می شوند .
نخستین گام در تهیهٔ لعاب آماده کردن آبگینه (بلور ، جوهر ، شیشه) است که یکنوع شیشه قلیایی است . مواد خام آن دُر کوهی (ریگ سنگ بلور) و ریگ چخماخ (سنگ آتش) و کربنات پتاسیم (قلیه ، قلیا ، قلیاب ، کالا ، کلییاب) است . آماده کردن قلیا به وسیلهٔ قلیاسوز (قلاع) انجام می شود . بسیاری از قلیاسوزها در قم زندگی کرده و در حاشیهٔ شمالی کویر نمک کار می کنند . قلیاب قمی از لحاظ مرغوبیت معروف است . قلیاسوزها هفته ها در حاشیهٔ کویر گشته و نباتات نمکی را که کاملاً خشک نشده باشند گردآوری می کنند .
بهترین این گیاهان گیاه معمولی سودا به نام اشنان یا اشنون است . قلیاسوز همه این گیاهان را در چالی که قطره دهانهٔ آن یک متر و گودی آن دو متر است ریخته و آنها را از زیر آتش می کند و گیاه را روی آتش می ریزد تا اینکه آهسته آهسته و یا شعله کم و بی گرمای زیاد بسوزد . شب این خاکسترها خنک می شود . با مداد روز دیگر آن را گردآوری کرد و به کارگاه قلیاسوز می برند . در آنجا کورهٔ تکلیس (کورهٔ رنگ) هست . این کوره لوله ای دارد که از زیر حرارت می بیند . ۵ تا ۷ کیلو خاکستر اشنان را از سوراخ جلو لوله در آن می ریزند و با سیخ آن را به هم می زنند تا اینکه قلیا مکلس گردد .
سپس آن را از کوره درآورده و در چاله ای که زیر پای کوزه گر است می اندازند . پس از خنک شدن به شمش های تقریباً ۵ کیلویی در می آید و آنها را انبار می کنند .
سنگ چخماخ و در کوهی را معمولاً از بستر رودخانه های خشک جمع آوری می کنند مگر اینکه در همان نزدیکتر در کنارهٔ اتاق سوخت خود ، سوراخ هوا (در هوا) دارند تا سوخت بهتر انجام گیرد و آن را بتوان تحت نظارت و نظم درآورد یعنی بسته به موقعیت و نیازمندی سفالها بشود هوای اکسید کننده و یا هوای احیا کننده ایجاد کررگاه کوزه گر شکسته می شود .
سنگهای به دردنخور را جدا می کنند و سنگهای به ویژه سفید را برای لعابسازی کنار می گذارند در صورتی که انواع سنگهای قهوه ای برای ساختن گرد (کوبیده) دُر کوهی به کار می رود و به گل رس سفالگر افزوده می شود تا ترکیب صحیح به دست آید . قبلاً وقتی که راجع به مواد خام کوزه گران صحبت می کردیم خرد کردن و کوبیدن سنگها را شرح دادیم . دُر کوهی برای لعاب آبگینه ای باید به خوبی کوبیده شده و با کرباس (لنگ) آن را صاف کنند . سی کیلو قلیاب قمی و ۲۵ کیلو دُر کوهی کوبیده به خوبی با هم آمیخته شده و ۲۲۰ گرم مغنسیا (اکسید منگنز) با آن افزوده می شود تا اینکه آبگینه لعابی درست شود .
آمیختهٔ آبگینه در کورهٔ مخصوص آبگینه به نام بریز که اجاق مجوفی به نام چال دارد گذاشته می شود و آن را هشت ساعت پخته و با کفچهٔ آهنی به هم می زنند . وقتی که این مادهٔ گداخته شده و به صورت شیشه بدون حباب درآمد با کفچه آن را بیرون آورده و در مغاک پر آبی که جلوی کوره است می ریزند . ضمن خنک شدن با آب ، خمیرهٔ مایع شیشه ای دانه دانه می شود این دانه ها را کوبیده نرم می کنند و از الک می گذارنند و برای آینده در گوشه ای ذخیره می کنند .

منبع : پایگاه تجاری و اطلاع‌رسانی صنایع دستی