راهبردهای مدیریت پایدار جنگل‌ها

اگرچه براساس آمارهای ارائه شده از سوی بانک جهانی یک میلیارد و ۶۰۰ میلیون نفر از مردم جهان برای معیشت خود به جنگل‌ها وابسته‌اند، لیکن بیش از دو میلیارد نفر(حدود یک سوم جمعیت جهان) از سوخت‌های بیومس و عمدتا هیزم برای پخت و پز و گرمای منازل خود استفاده می‌کنند و میلیون‌ها نفر نیز از طریق استحصال دارو از جنگل‌ امرار معاش می‌کنند. ‌
در ۶۰ کشور در حال توسعه، شکار و ماهیگیری در اراضی جنگلی پاسخگوی یک پنجم نیازهای مردم این کشورها است.
از سوی دیگر راه‌های بهره‌برداری از جنگل‌ها در طول ایام تغییر یافته و همچنان در حال تغییر است. بسیاری از ساکنان جنگل‌، درختان را منبع تامین کننده معیشت خود دانسته و لذا خود را مجاز به هرگونه بهره‌برداری می‌دانند و درختان را برای مقاصد کشاورزی قطع می‌کنند.
چنین رویکردی هنوز در بسیاری از مناطق دنیا رواج دارد و یکی از مهمترین عوامل جنگل‌زدایی محسوب می‌شود. رشد جمعیت، مهاجرت، گرایش به سکونت در شهرها، تغییرات تکنولوژیکی و ارتقاء دانش و آگاهی از جمله عوامل مهمی هستند که در شکل دهی و حتی تغییر طریقه مدیریت و حفاظت و بهره‌برداری از جنگل‌ها نقش بسزایی دارند. این عوامل به مفهوم آن است که نسبت به نسل‌های گذشته، از جنگل‌ها انتظار بیشتری داریم. ‌
بنظر می‌رسد در کنار سایر نکات و عوامل موثر در این بخش، سیاست‌ها و راهبردهایی که براساس شرایط، مقتضیات و نیازهای این بخش در هزاره جدید توصیه شده است، بتواند راهگشای سیاستگذاران و محققان باشد و در نتیجه مدیریت پایدار از جنگل‌ها را رقم بزند.
در چنین شرایطی دولت‌ها باید حمایت از مدیریت پایدار جنگل‌ها را مدنظر قرار دهند و سیاستگذاران باید به هنگام تصمیم‌سازی در مورد چگونگی بهره‌برداری و مدیریت منابع طبیعی زمینه مشارکت فعالانه جوامع روستایی را فراهم کنند.
افزایش اشتغال در بخش‌های دیگر از مهمترین عوامل در توسعه روستایی و کاهش فقر بشمار می‌روند. سیاست‌ها باید به گونه‌ای باشند که از صنایع کوچک و متوسط جنگلی حمایت شود.
فراهم کردن امکان دستیابی به بازار برای کارخانجات کوچک تولید کننده فراورده‌های جنگلی موجب ارتقاء سطح معیشت بسیاری از مردمی خواهد شد که از جنگل‌ها و درختان استفاده می‌کنند. این کار می‌تواند از طریق کاهش بوروکراسی، ارائه اطلاعات بهینه از وضعیت بازار، سرمایه‌گذاری در زیر ساختارهای اقتصادی و افزایش اختیارات صنایع تبدیلی و تولیدکنندگان کوچک صورت گیرد.
انجام تحقیقات و دسترسی به اطلاعات در مورد محصولات غیرچوبی جنگل برای سیاستگذاران بسیار حائز اهمیت است. این امر بویژه با وجود نقشی که این محصولات در توسعه روستایی و ارتقاء سطح معیشت مردم بویژه زنان دارند بیشتر اهمیت می‌یابد. ‌
ارتقاء امنیت و بهبود سلامت کارگران شاغل در بخش جنگل‌داری اعم از زن و مرد و ارائه برنامه‌های آموزشی باید به طور ویژه مورد توجه قرار گیرد.
همچنین رفع اختلاف موجود در مورد مالکیت اراضی میان جوامع بومی و دولت‌ها باید مورد توجه قرار گیرد. ‌
در این رابطه دو رویکرد مهم و راهبردی استفاده از شاخص‌ها و معیارها برای مدیریت پایدار جنگل که قبلا توسط فرایندهای بین‌المللی جنگل مشخص شده‌اند و اتخاذ رویکرد به اصطلاح اکوسیستمی در مدیریت جنگل‌ها برای فعالیت‌های پایدار جنگل‌داری توصیه می‌شود.
جلوگیری از گسترش بیابان‌ها و تخریب اراضی و نیز احیاء اراضی باید به عنوان یک اولویت در نظر گرفته شود چنانچه برای بهبود شرایط زیست محیطی اراضی تخریب شده باید به هر طریق ممکن از طروق مختلفی چون کاشت درختان و تثبیت خاک اقدام شود. از آنجا که احیاء طبیعی جنگل‌ها هزینه اندکی برای جامعه خواهد داشت، لذا اهمیت احیاء طبیعی جنگل‌ها و نیز جنگل‌های دست کاشت در اراضی تخریب شده باید در برنامه‌ها و سیاست‌های مربوطه مورد توجه قرار گیرد و سیستم‌های صحیح مدیریت باید اعمال شده و توسعه یابند. ‌و به هنگام ایجاد جنگلهای دست کاشت و برنامه‌ریزی برای مدیریت آنها موضوعات زیست‌محیطی باید کاملا مدنظر قرار گیرند.‌
توجه به موضوع تنوع زیستی و ایجاد جنگلهایی متشکل از انواع گونه‌های جنگلی موجب حفظ و احیاء بقایای جنگلهای بومی شده و خطرات ناشی از آفات و بیماریها را کاهش می‌دهد.راهبردهای حفاظتی نیز بایستی فراتر از محدوده مناطق حفاظت شده باشند. ایجاد کریدورهای بیولوژیکی که مناطق حفاظت شده را با یکدیگر مرتبط می‌سازند می‌توانند نقش مهمی را در این زمینه ایفاء کند.
اجرای موفقیت‌آمیز توسعه پایدار مبتنی بر جنگل به هماهنگی مطلوب میان بخشهای مختلف بستگی دارد. سیاستهای متخذه برای بخش جنگل، کشاورزی و سایر اشکال بهره‌برداری از زمین باید منسجم و بطور دوجانبه از هر دو بخش حمایت کند.
همچنین در برنامه آمایش سرزمین باید پتانسیل همه صاحبان منافع مورد استفاده قرار گیرد و از برنامه‌های محلی و منطقه‌ای استقبال شود. در این راستا، بجای تاکید بر محصولات با شیوه‌هایی خاص، تعامل میان اشکال مختلف بهره‌برداری از زمین و تنوع بهره‌برداری باید مورد توجه قرار گیرد.
موسسات تحقیقاتی باید بطور موثری از مشارکت و همکاری میان بخشهای مختلف حمایت کرده و در تعامل میان علم و سیاست، افزایش تعداد پروژه‌های مشارکتی باید مورد توجه قرار گیرد.
به عنوان یک اصل کلی، منافع توسعه جنگلداری و روستایی باید بطور عادلانه‌ای میان اعضای جامعه توزیع شده و اتخاذ سیاستها و اقدامات حمایت‌گرانه از جوامع فقیر و محروم باید مدنظر قرار گیرد.
تصویب قوانین مربوط به صدور مجوز بهره‌برداری و کاهش قوانین دست و پاگیر انجام فعالیت را برای بهره‌برداران محلی و کوچک تسهیل می‌کند. با اینهمه، قوانین وضع شده باید شفاف، مشخص و باثبات باشند.
از سوی دیگر تلاشهای بین‌المللی برای ممنوع ساختن تجارت فرآورده‌های تحت منازعه (چوب و الوار حاصل از بهره‌برداری‌های غیرمجاز) باید مورد حمایت قرار گیرند و از فعالیتهای غیرمجاز جنگلداری نظیر قطع و بهره‌برداری از عرصه‌های حفاظت شده باید ممانعت به عمل آید. در‌عین‌حال افزایش مساحت جنگلهایی که عملیات بهره‌برداری در آنها مجاز است، می‌تواند به کاهش و توقف تمام بهره‌برداری‌های غیرمجاز بیانجامد. دولتها نیز باید حقوق مردم بومی برای کنترل و مدیریت زمین (که بطور سنتی از آن برخوردارند) و نیز حق اعمال قوانین مربوطه را برای آنها به رسمیت بشناسند.

منبع : روزنامه اطلاعات