موقعیت ژئوپلتیک ایران در خلیج فارس

خلیج فارس به لحاظ دارا بودن منابع عظیم انرژی، جایگاه ویژه ای را در اقتصاد جهانی به خود اختصاص داده است. تأمین منابع انرژی بسیاری از كشورهای توسعه یافته و صنعتی از این آبراه بزرگ و حیاتی، سرنوشت آن را با اقتصاد جهانی پیوند زده است. همچنین قرار داشتن كشوری مانند جمهوری اسلامی ایران در حاشیه این آبراه، اهمیت آن را دوچندان ساخته است؛ كشوری كه ورای جایگاه سیاسی اش در منطقه و جهان، به لحاظ جغرافیای اقتصادی، از یك طرف به اتحادیه اروپا و آسیای مركزی و قفقاز، و از دیگر سو به شبه قاره هند و همچنین به مجموعه كشورهای عربی جنوب، دسترسی دارد.مجموعه این ویژگیها حساسیت قدرتهای بزرگ دنیا را نسبت به این منطقه برانگیخته است، به گونه ای كه همواره بخش مهمی از تلاش خود را صرف حضور و یا نفوذ در این منطقه كرده اند.از زمان شاه عباس صفوی كه پرتغالی ها تلاش فراوانی برای حضور در این آبراه حیاتی به عمل آوردند، تا سالها بعد كه دیگر كشورهای اروپایی و از جمله انگلیس، تلاش خود را به حضور پررنگ در خلیج فارس اختصاص دادند، تماماً از موقعیت خاص و تاریخی این منطقه حكایت دارد؛ چنانكه در مقطع فعلی هم دولت ایالات متحده از طریق به دست آوردن پایگاههای متعدد نظامی در تعداد قابل توجهی از كشورهای منطقه، سعی دارد سیاست راهبردی خود را مبنی بر تسلط به منابع انرژی خلیج فارس، این گونه دنبال كند.با توجه به نقش و موقعیت خاص جمهوری اسلامی ایران در این منطقه حساس و حیاتی، و به منظور حفظ و ارتقای این جایگاه، طبیعی است كه به طور پیوسته، وظایف و مسؤولیتهای سنگین پیش روی ما قرار دارد.اهم این موقعیتها و وظایف ناشی از آنها عبارتند از:
۱) سیاسی- امنیتی
بیگانگان با حضور فیزیكی، نظامی و همه جانبه خود در كشورهای حاشیه خلیج فارس، نه تنها موجب امنیت نشده اند، بلكه اصل این حضور، به برخی از تنشها دامن زده و بر بسیاری از ناامنی ها سایه افكنده است. جمهوری اسلامی ایران از دیرباز بر این عقیده اصولی پای فشرده كه امنیت منطقه حساس خلیج فارس، باید توسط كشورهای حاضر در همین منطقه تأمین شود. در راستای این راهبرد، تنظیم ارتباطهای گسترده سیاسی با كشورهای عرب حوزه خلیج فارس، نه تنها برای ما اهمیت ویژه ای دارد، بلكه باید برای برقراری این ارتباطات و نیز امضای قراردادهای سیاسی- امنیتی با این كشورها، گامهای اساسی برداشته شود. به طور حتم، پی ریزی فصل نوینی از مناسبات سیاسی در روابط با این كشورها و سپس تقویت این روابط، هم به استحكام پایه های اعتماد فی مابین خواهد انجامید و هم آثار مثبت و سازنده ای را برای این منطقه حساس به دنبال خواهد داشت.
۲) اقتصادی
از نكات بسیار مهم دیگری كه برای جمهوری اسلامی ایران حایز اهمیت است، مسأله استفاده از ظرفیتهای بالقوه به عنوان خط عبور یا ترانزیت كالاهای اقتصادی و مواد سوختی است. دریافت نفت كشورهای شمالی ایران و صادرات آن در جنوب، و نیز وجود ارتباط ریلی با كشورهای آسیای میانه و استفاده از این خط طویل برای انتقال كالاهای مورد نیاز به مجموعه این كشورها از یك طرف، و در طرف دیگر به كشور افغانستان كه كاملاً محصور در خشكی است، افزون بر اینكه از اهمیت و جایگاه جمهوری اسلامی ایران در این منطقه حساس حكایت دارد، دارای منافع ارزنده اقتصادی برای كشورمان نیز هست.
با در نظر گرفتن ویژگیهای یاد شده و به منظور حفظ و ارتقای این جایگاه، سرمایه گذاری و تقویت مجموعه شبكه های بندری در منطقه خلیج فارس و دریای عمان، برای ما مهم و حایز اهمیت راهبردی است. اگر چه گامهای اولیه این حركت با طرح توسعه بندر شهید رجایی در حال اجراست، ولی استمرار این روند و بخصوص تعمیم آن به سایر بنادر، لازم و ضروری به نظر می آید.
۳) نظامی
از دیگر ابعاد این اهمیت، حضور نظامی در خلیج فارس و ضرورت همكاریهای نظامی با كشورهای حوزه خلیج فارس است. یكی از نگرانیهای جمهوری اسلامی ایران در این زمینه، حضور كشورهای فرامنطقه ای در خلیج فارس و انجام رزمایشهایی است كه گه گاه توسط آنان در این آبراه استراتژیك صورت می گیرد.
به اعتقاد ما، اگر بناست رزمایشی در خلیج فارس برگزار شود، باید بین جمهوری اسلامی و كشورهای همسایه منطقه انجام گیرد؛ كشورهایی كه مانند ایران، به این منطقه تعلق داشته و نسبت به امنیت و اهمیت آن حساسند.
یقیناً بخشی از معضل یاد شده، به وجود برخی خلاهای نظامی و امنیتی بین ما و همسایگان جنوبی مان مربوط می شود. این خلاها را باید به گونه ای پر كرد تا چنین نیازی در كشورهای همسایه نسبت به این نوع همكاری با كشورهای خارجی، احساس نشود. امضای قراردادهای نظامی- امنیتی با این كشورها، گام مفیدی در پر كردن خلاهای موجود خواهد بود.
۴) فرهنگی
اهمیت خلیج فارس و نقش كلیدی ایران در این منطقه، قدرتهای بزرگ و بخصوص انگلیس را بر آن داشته تا در شیطنتی آشكار و به منظور محو تأثیرها و ریشه های فرهنگی ایران بر این آبراه، اقدامهایی را در جهت جعل عناوینی جدید برای خلیج فارس به عمل آورند. صرف هزینه های میلیاردی، چاپ نقشه های جدید، برگزاری همایشها و اقدامهایی از این قبیل، بخشی از تلاش آنان برای محو این نام چند هزارساله است كه در همه نقشه های تاریخی به «خلیج فارس» شهرت دارد.باید همه ظرفیتهای ما در جهان به كار گرفته شود تا با انجام یك سری روشهای منطقی و فرهنگی، با این حركت مشكوك و انحرافی مقابله شود. وزارت امور خارجه ضمن برگزاری همایشهای تحقیقی و علمی و یا برگزاری نمایشگاههای بین المللی- نظیر آنچه در موزه لوور پاریس انجام شد- می تواند گام مفیدی برای تثبیت این نام تاریخی و ثبت شده در سازمان ملل برداشته و در عین حال، در مقابل هر گونه حركات مشابه در هركجای دنیا، واكنش سریعی به عمل آورد.

دكتر علاءالدین بروجردی

منبع : روزنامه قدس