انسان و تکنولوژی

یکی از صفات ممیزه انسان از دیگر موجودات، ابزارسازی اوست. ابزار سازی نه فقط سبب جدایی انسان از دیگر موجودات می‌شود بلکه سبب برتری و پیروزی او بر دیگر موجودات مادی گشته است.
انسان در بدو تولد ضعیف‌ترین موجودات نسبت به دیگر موجودات است. او کوچکترین قدرت خودگرانی ندارد. حتی قدرت به دهان گرفتن پستان مادر و مکیدن شیر، را ندارد. ولی نوزاد حیوانات دیگر، به محض تولد دارای قدرت خودگردانی و خود دفاعی می‌باشند، می‌توانند غذای خود را پیدا کنند، بخورند و در لحظات خطرآمیز از خود محافظت کنند.
انسان با همه ضعفی که در ابتدای زندگی دارد با قدرت اکتساب و جذب و تفکر آنچنان قدرتی در فرایند رشد به دست می‌آورد که بر تمامی موجودات این دنیا غالب می‌شود.
● فرآیند رشد و تکامل ابزاری انسان
انسان در بدو وجود خود بر این کره خاکی نیز همانند نوزاد انسان بسیار ضعیف و فاقد قدرت طبیعی بود این در حالی است که دیگر موجودات دارای قدرت طبیعی دفاع از خود بودند. ولی کم کم انسان با تفکر و تعمق در طبیعت شروع به ساختن ابزار، با تقلید از الگوهای موجود در طبیعت کرد. البته این تقلید دارای مراحلی می‌باشد. در بعضی از مراحل با قدرت انتزاعی فکر خود توانست دست به ساختن ابزار پیشرفته‌تری بزند به طوریکه از طبیعت بسیار فاصله گرفت. این مراحل عبارتند از:
۱) تقلید از اشکال طبیعی و مواد طبیعی انسان در این مرحله به گرفتن اشکال طبیعی موجود در طبیعت و همچنین به گرفتن مواد از طبیعت همت گماشت پس شکل کاملاً طبیعی بود و هم مواد. در این راستا می‌توان به ابزارهای سنگی طبیعی ساخت دست انسان به صورت برگ اشاره کرد. پس مواد آن طبیعی‌تر از موجودات یعنی سنگ بود.
۲) انسان در این مرحله به تغییر شکل ابزار همت گماشت هر چند هنوز مواد به صورت طبیعی بود ولی انسان در راستای منافع خود، ابزارها را (با توجه به شکل بخشیدن به ابزار) به صورت نو تغییر داد.
۳) در این مرحله علاوه بر تغییر شکل مواد توسط انسان، مواد دیگری همانند چوب و استخوان در ابزارسازی وارد شد این موارد دارای مزیت و برتری خاصی نسبت به سنگ بودند که از مهمترین خصوصیات آنها ظرافت و قابلیت انعطاف آنها را می‌توان نام برد. مثلاً در ساخت سوزن، از استخوان کمک گرفت.
همچنین در راستای ساختن ابزارهای سبک و قابل انعطاف از چوب که دارای وزن حجمی کمتری بود کمک گرفت.
۴) انسان در این مرحله به ترکیب مواد برای ساختن ابزاری نو دست زد که با اشکال انتزاعی خود خواسته و کاربردی‌تر بود، این ترکیب از چوب و سنگ و استخوان بود که سبب شد انسان بتواند انواع بیشتری از ابزار که دارای کیفیت، قدرت، و دقت بیشتری بود، بسازد. بنابراین در این مرحله هم تعداد ابزار بیشتر شد و هم کیفیت ابزار بالا رفت.
۵) این مرحله با فلز آغاز می‌شود، یعنی زمانی است که فلز، کشف شد و از آن در ابزارسازی استفاده شد. این ماده جدید دارای استحکام و قدرت شکل‌گیری بیشتری بود این ماده با ذوب شدن و دوباره سخت شدن می‌توانست توسط انسان به صورت ابزارها و قطعه‌های ریز و درشت، ضعیف و قوی و ظریف و قطور، درآید.
۶) انسان در این مرحله دست به ترکیب فلزات مختلف زد که بتواند بهتر از این مواد ترکیبی ابزارهای بهتری بسازد که البته این مرحله تا امروز نیز ادامه دارد.
در تمامی این مراحل طبیعت الهام بخش بشر بوده است او مرتباً به ابتکار و انتزاع بیشتر مشغول بوده است که البته تاریخ ابزارسازی بشر، سرشار از این وقایع است.
۷) مرحله آخر و نهایی زندگی انسان، همراه با انقلاب صنعتی و ساخت ابزارهای خودکار می‌باشد این اشکال و ابزار که در طول عمر انسان بی‌سابقه بود، در جامعه انسانی پا به عرصهٔ وجود نهاد، و سبب تحولات عظیم و بنیادی در زندگی بشری شدند. دارای ویژگی زیر می‌باشد که عبارتند از:
الف) این ماشین دارای بازوی خاصی است که انسان را از بازوی خود و بازوهای حیوانات بی‌نیاز ساخته، علاوه بر این دارای قدرت و دقت زیادتر نیز هست.
ب) این ماشین و ابزار جدید خودکار است به عبارت دیگر احتیاج آنچنانی به هماهنگی درونی توسط انسان ندارد بلکه اجزای آن بطور خودکفا یکدیگر را تأمین می‌کنند و بطور خودکار، فعالیت یکدیگر را هدایت می‌کنند و بطوری که انسان هنگام کار، بایستی کار خود را با ماشین تنظیم کند. به بیان دیگر انسان اسیر ماشین شده است. این ماشین پیشرفت کرد و به دنبال ماشین‌های خودکار پدید آمد. به عبارت دیگر ماشین، ماشین پیشرفته‌تری می‌سازد. نقش انسان در حین کار کاملاً حذف می‌شود و ماشین‌ها روز به روز خودکارتر شدند تا آنجا که ماشین شبیه خود انسان و با اختیار عملی انسان در مرحله کار، ساخته شد و تنها عقب ماندگی آن نداشتن هوش و ابتکار است که انسان برای ساخت آن نیز به فعالیت خود ادامه می‌دهد.
ج) ماشین سبب جدائی هنر و صنعت شد. انسان صنعتکار در حین ابزارسازی به هنرمندی نیز می‌پرداخت ولی بعد از اختراع ماشین، هنر بطور کامل سرنوشت خود را از ابزارسازی جدا کرد و حتی با ماشین و ابزار حالت ضدیت به خود گرفت که البته گهگاه تجاوز صنعت و هنر به یکدیگر نیز صورت می‌گیرد.
د) قدرت نمایی این ماشین بسیار زیاد است بطوری که نهایتی نمی‌توان برای آن در این جهان مادی پیدا کرد به عبارت دیگر دارای گستره بسیار زیادی در زندگی انسان شده بطوری که در زندگی انسان نمی‌توان جای خالی از ابزار و ماشین پیدا کرد.
● ویژگی‌های ابزارهای انسانی
۱) ابزارهای ساخت انسان ادامه اندام‌ها و حس‌های انسانی است یعنی انسان برای اینکه بتواند به اندامهای حسی و غیرحسی خود قدرتی فراتر از قدرت طبیعی بدهد بدین جهت دست به تولید ابزار برای قدرت بخشیدن به آنها می‌زند بنابراین، این ویژگی خاص باعث می‌شود که ابزارها هم از نظر کیفیت و هم از نظر کمیت به موفقیت‌های بالاتری نائل شوند.
۲) ساخت ابزار از طبیعت شروع می‌شود ولی از آن نیز فراتر می‌رود. البته این تقدم در جهت منافع انسانی می‌باشد و نه در کل جهات طبیعی شیء مذکور، چرا که انسانها هنوز به کنه موجودات طبیعی پی نبرده‌اند. انسان با تقلید و گرفتن الگو از پرنده‌ها، هواپیما را ساخت و توانست سرعت هواپیما را چندین برابر سرعت سریعترین پرنده‌ها سازد ولی هنوز کاملاً نتوانسته الگوی کاملی از پرنده‌ها بسازد. بنابراین از برخی جهات، هواپیما پیشرفته از الگوی طبیعی آن و از برخی جهات دیگر عقب مانده‌تر از آن است. با این وجود او به دنبال تطبیق کامل و پیشرفته‌تر کردن الگو می‌باشد.
۳) ابزارها جهت کنترل هر چه بهتر انرژی می‌باشد. پس هر چه ابزار انسان قویتر باشد بهتر می‌تواند مقدار عظیمی از انرژی را به کنترل خود درآورد.
انرژی‌ها از آب و آتش و باد شروع شده و به انرژی‌های مختلف دیگر رسیده است که نوعاً از انرژی‌های اولیه مثل انرژی برق و انرژی اتمی و انرژی خورشیدی قویتر می‌باشد.
۴) ابزارها جهت رفع نیاز انسانی ساخته می‌شود و در همین راستا گسترش و تکامل می‌یابند چون نیازهای انسانی رو به افزایش است پس تکنولوژی و ابزارسازی هرگز توقف نخواهد یافت بلکه دارای رشد و پیشرفت عظیم‌تر خواهد شد.
۵) ابزارسازی یک خلق جدید است به عبارت دیگر ابزار مفاهیم جدیدی در عالم زندگی انسانی و غیرانسانی ایجاد می‌کند پس انسان هر چه ابزارمندتر باشد دارای مفاهیم عظیم‌تر و مشخص‌تر در زندگی خواهد شد. هر چند این مفاهیم برخواسته از طبیعت باشد.
۶) ابزار و میزان رشد (اعم از کمی و کیفی) آن یک میزان غیر ارزشی برای رشد انسان‌ها و جوامع انسانی در مکان‌ها و زمان‌های مختلف می‌باشد. پیچیدگی تکنولوژی و عدم آن در زندگی انسانی و فرهنگ حاصل شده از آن‌ها، می‌توانند به عنوان شاخص‌هایی در زندگی انسان مورد بررسی قرار گیرند.
۷) ابزارها دارای تاثیر عظیم برنهادهای اجتماعی، سیاسی و اقتصادی هر جامعه می‌باشند و این برحسب زمان‌ها و مکان‌های مختلف تفاوت می‌کند. به علاوه در هر جامعه‌ای می‌تواند به طور خاص به عنوان یک موضوع تحقیق و بررسی واقع شوند.
۸) ابزار، ابزارساز است یعنی تکنولوژی و ابزار سبب تکامل و رشد نسل بعدی آن می‌شود. پس هر قدم در ایجاد ابزار قدمی برای رشد بعدی ابزار در سطح یک جامعه می‌باشد به عبارت دیگر موجب رشد تصادعی می‌شود پس کافی است یک جامعه شروع به ابزارسازی کند تا بتواند سطوح عالی ابزاری و ابزارسازی را در خود محقق می‌سازد.
● نتیجه
انسان از طبیعت شروع می‌کند و به مرحله فراتر از آن می‌رسد.
این مسئله در تمامی شئون زندگی انسانی خصوصاً ابزارسازی او صادق است در هنر نیز همینطور بوده و هست. هر تمدن انسانی ابتداء از طبیعت شروع کرد و در نهایت در ساخت آثار هنری و فکری و ابزاری به مقام انتزاع و فراطبیعی خود رسیده است.

دکتر ابراهیم فیاض

منبع : خانه انسان شناسی ایران