انضباط در کودکان

تنبیه طاقت‌فرسای کودک به منظور کنترل رفتار او فرآیند یادگیری را مختل کرده و در قبال تکیه بر کنترل خارجی بهای گزافی را می‌پردازد که همانا تکوین نیافتن خویشتنداری است. روش‌های شایع و موثر در کنترل رفتار نامطلوب کودکان عبارتند از سرزنش؛ تنبیه بدنی و تهدید کردن که آثار جانبی زیانبار بالقوه‌ای بر احساس امنیت و اعتماد به نفس کودکان دارند.
هرچه از سرزنش بیشتر استفاده شود اثربخشی آن بیشتر تقلیل می‌یابد. نباید اجازه داد که دامنه سرزنش از ابراز ناخشنودی درباره یک میل خاص کودک تجاوز کرده و به عبارت تحقیرآمیزی برسد چون کودک ممکن است آن را به منزله فقدان علاقه به خود تلقی کند.
سرزنش ممکن است تا سطح بدرفتاری روانی پیش رود. تاثیر تنبیه بدنی خفیف و تکراری نیز به تدریج کم شده و والدین را وسوسه می‌کند تا تنبیه جسمی را شدیدتر کنند و به این ترتیب خطر بدرفتاری با کودک را افزایش می‌دهد. شاید قویترین و از نظر روانشناسی، زیانبارترین راه کنترل کودک تهدید والدین به رهایی کودک است.
اگرچه شما خیلی زود این تهدید را فراموش می‌کنید اما کودکان در هر سنی ممکن است تا مدت‌ها پس از تهدید در ترس و اضطراب باشند که مبادا والدین را از دست بدهند. یکی از روش‌های رایج دیگر عبارت است از تقویت مثبت رفتار پسندیده که وسیله‌ای کارآمد برای شکل دادن به رفتار کودک محسوب می‌شود، به ویژه اگر تقویت مثبت بلافاصله پس از رفتار پسندیده صورت گیرد. این روش، خویشتنداری و اعتماد به نفس را تقویت می‌کند.
تربیت فرزند شامل برقراری توازنی پویا بین محدودکردن از یک سو و دادن آزادی ابراز وجود و امکان کاوشگری و تشویق آنها از سوی دیگر است. کودکانی که رفتار غیرقابل کنترل دارند هنگامی که برای رفتارهایشان محدودیت‌های روشنی تعیین و بر آنها تاکید می‌شود اصلاح می‌شوند.
به طور کلی با اعمال محدودیت‌های روشن، کودک احساس راحتی و امنیت بیشتری می‌کند. به هرحال والدین باید در مورد زمان و مکان اعمال محدودیت‌ با یکدیگر توافق داشته و سپس با توجه به قدرت شناخت کودک، محدودیت و پیامد شکستن آن را به وضوح به وی نشان دهند.
تاکید بر اجرای محدودیت باید ثابت و محکم باشد. یادگیری تعداد زیادی از حدومرزهای رفتاری برای کودک دشوار بوده و ممکن است مانع رشد طبیعی خودمختاری در کودک شود لذا حدومرزها باید منطقی و با توجه به سن و مزاج کودک و سطح رشد و نمو تعیین شوند.
خاموش شدن نیز روشی منظم برای حذف یک رفتار آزاردهنده و نسبتاً بی‌ضرر با نادیده گرفتن آن است. برای انجام این شیوه ابتدا باید دفعات عادی بروز رفتار ثبت شود تا درک واقع‌گرایانه‌ای از ابعاد مشکل و ارزیابی میزان پیشرفت در حذف آن به دست آید. باید به جای رفتار نادرست، رفتار مثبت و پسندیده‌ای که والدین بتوانند آن را تقویت کنند به کودک یاد داد.
والدین باید بدانند که رفتار ناپسند قبلی، پیش از آنکه کاهش یابد، ممکن است تا هفته‌ها، دفعات و شدت آن افزایش داشته باشد. روش محروم کردن نیز یکی از روش‌های بسیار مفید دیگر برای تغییر رفتارهای نامناسبی است که نمی‌توان آن را نادیده گرفت.
این روش شامل یک دوره کوتاه انزواست که سبب قطع رفتار می‌شود. انجام این روش در ابتدا مستلزم تلاش قابل توجهی از سوی والدین است. روش‌های ساده انزوا از قبیل ایستانیدن کودک در گوشه اتاق یا فرستادن او به اتاق خودش ممکن است موثر باشند.
اگر این روش‌ها موثر نباشند، روش سیستماتیک‌تری را باید به کار گرفت. مثلاً یکی از برنامه‌های درمانی بسیار موثر در روش محروم کردن آن است که هنگام وقوع رفتار مورد نظر بازی کودک را قطع و او را وادار کنیم که در محل منزوی ملالت‌باری برای مدت‌کوتاهی بنشیند. این پیامد اجتناب‌ناپذیر و ناخوشایند رفتار نامطلوب موجب می‌شود که کودک یاد بگیرد از این رفتار اجتناب کند. اگر شیوه محروم کردن با توجه به حقیقت امر و بدون ابراز خشم توسط والد انجام شود، وسیله آموزشی پرقدرتی است که احتمال آثار جانبی آن کمتر از سایر روش‌های انضباطی است.

منبع : روزنامه تهران امروز