اضطراب در امتحان

درك مفهوم اضطراب ، نقش عمده ای در شناخت و فهم مشكلات ناشی از اختلالات اضطرابی كودكان ونوجوانان ایفا می كند .كلمه اضطراب اصطلاحاً برای توضیح و تشریح گونه های مختلف و متنوعی از واكنشهای عاطفی ، حركتی و زیست شناختی درمقابل احساس خطر بكار می رود . احساساتی از قبیل ناراحتی و ترس از اینكه حادثه ترسناك و ناگواری اتفاق خواهد افتاد ، ازجمله نشانه های اصلی ، اختلال اضطرابی دركودكان ونوجوانان محسوب می شوند . یك نوع از این اختلالات اضطرابی كه در محیط های آموزشی زیاد مشاهده‌می شود اضطراب امتحان examinaton Anexity است كه رابطه تنگاتنگی با عملكرد و پیشرفت تحصیلی هزاران دانش- آموز دارد . دانش آموزی كه دچار اضطراب امتحان‌‌می باشد ، با وجوداینكه مطالب و مفاهیم وموضوعات درسی را فرا گرفته است قادر به ارائه و بیان آموخته های خود نیست . این دانش آموزان یا دانشجویان ،نخست دچارنوعی دل مشغولی ذهنی هستند و دوم درباره تواناییهای خود ، نظر منفی داشته و از خود ارزیابی شناختی منفی دارند . این دو عامل موجب عدم تمركز حواس و واكنشهای زیست شناختی نامطلوب ، افزایش ضربان قلب ،هیچان و تهوع و عدم تمركزحواس‌‌می‌شود. پژوهشهای مختلف نشان داده است كه اضطراب مادر بسیاری از اختلالات روانی است . این موضوع اهمیت این اختلال و تلاش برای درمان آن را روشن می سازد . اضطراب را كه آشفتگی و پریشانی ویژگی آن است و آموخته های قبلی را مغشوش و عملكرد فرد را مختل می سازد ، نمی توان برای مدت زیادی تحمل كرد . بنابراین باید پس از شناخت عوامل و ریشه های ایجادكننده آن ، به درمان آن همت گمارد .
عوامل موثر در بروز اضطراب امتحان
عزت نفس پایین
منظور آن است كه این افراد از خودانتظارات و توقعاتی دارند كه تناسب چندانی با تواناییهایشان ندارد . از اینرو چون بین آرزوها و انتظاراتی كه اصطلاحاً خود ایده آل گفته می شود با ویژگیهای كه فرد درحال حاضر دارد ، از قبیل هوش ، استعداد و وضعیت جسمانی كه اصطلاحاً خود پنداره خوانده می شود تفاوت زیادی وجود دارد ، این امر موجب شكست های‌ متعدد می‌شود و زمینه برای بروز اضطراب فراهم‌می گردد. روابط نادرست والدین با كودك و روابط بین اعضای خانواده
خانواده نقش اساسی درایجاد اضطراب امتحان دارد . محیط خانواده می تواند آرامش بخش و یا اضطراب زا باشد . انتظارات غیرمنطقی كه از توان كودك یا نوجوان خارج است و تناسب چندانی با تواناییهای‌فردندارد ،می‌تواند در بروز اضطراب امتحان نقش داشته باشد . مثلاً تاكید بر گرفتن نمره ۲۰ در دروس مختلف از جانب والدین ومقایسه فرزندان با یكدیگر و یا با دیگران یك عامل مهم دیگری در بروز اضطراب امتحان به شمارمی‌آید . خانواده های زیادی بدون در نظر گرفتن تفاوت های فردی ، میان اعضای خانواده و بدون در نظر گرفتن تواناییهایی مثل استعداد ، علاقه و وضعیت جسمانی ، روانی ، برخوا
سته های غیرمنطقی خود پافشاری‌می كنند كه نتیجه آن بروز اضطراب و دلهره دركودك و یا نوجوان است .
محافظت ومحدودیت بیش از اندازه
از دیگر عوامل اضطراب زا ، توجه افراطی به كودكان ونوجوانان است كه اعتماد به نفس در آنها را نابود و احساس خودكم انگاری و ناتوانی را در آنها بودجود می آورد. اساساً مشكل كودكان و نوجوانان ،هنگامی شروع می شود كه به سبب نوع تربیت خانواده ها فرزندان خانواده ،وابستگی‌شدیدی به‌خانواده پیدا می كنند.
انتظارات غیرمنطقی ، محیط های آموزشی ومعلمان
انتظارات منطقی ومناسب معلم، انگیزه ای جهت پیشرفت دانش آموزان محسوب می شود . محیط های آموزشی كه صرفاً تاكیدشان بر حفظ مقدار زیادی از مطالب است وتوجهی به شیوه های جدید ارزشیابی و بكارگیری روشهای نوین تدریس نداشته و تفاوتهای فردی فراگیران را نیز در نظر نمی گیرند ، زمینه بروز این اخلال را در فراگیران فراهم می آورند. محیط های آموزشی كه همراه با تهدید و تنبیه باشد ، بروز این اخلال را تشدید می كنند .
عدم آشنایی فراگیران با روشهای درست مطالعه
از عوامل مهم دیگر ، درایجاد اضطراب امتحان آشنا نبودن‌، دانش آموزان با روشهای صحیح مطالعه و برنامه- ریزی تحصیلی است . بسیاری از دانش آموزان متن های مختلف را با سرعت‌ و شیوه‌های یكسانی مطالعه می كنند یعنی ریاضی را مانند فارسی و یا علوم مطالعه می كنند . عدم تناسب پرسشهای امتحانی با تواناییهای دانش آموزان
پرسشهای‌بسیاردشوار كه موجب شكست خوردن دانش آموزان می‌شود ‌باعث افزایش میزان اضطراب می‌شود و تجربه‌های پی در پی شكست احساس ناتوانی و اضطراب در دانش آموزان ایجاد می‌كند. مسئله مهم دیگر این است كه پرسشهای امتحانی باید با توجه به روش تدریس معلم طرح شود . بدیهی است در صورتیكه با روشهایی مانند ، روشهای سخنرانی و توضیحی تدریس می شود ، نمی توان برای فراگیران سوالهایی كه نیاز به توانایی های بالای ذهنی از قبیل استدلال تجزیه وتحلیل وغیره دارد مطرح كرد .علائم :
فردی‌كه دچار اضطراب امتحان می شود ، بعضی از علایم زیر را از خود نشان
می دهد .
اشكال در تمركز حواس
عصبی بودن و قرار نداشتن
احساس خستگی
سرگیجه
تكرار ادرار
پش قلب
پی حالی
تنگی نفس
تعریق
بیهوشی
نگرانی و دلهره
بی خوابی
گوش به زنگ بودن
روشهای كاهش و درمان اضطراب امتحان
- والدین بهتر است، تواناییهای جسمانی و روانی و علایق كودكان ونوجوانان را درنظر گرفته و خواسته ها و انتظارات خود را با آن ویژگیها متناسب كنند
- از تنبیه كودكان خودداری كنند.
- والدین بهتر است، نقاط قوت فرزندانشان را شناسایی كرده و در تقویت آنها بكوشند .
- از بكار بردن واژگانی مثل، تنبل ، ناتوان و... خودداری كرده و از برچسب زدن به دانش آموزان خودداری شود .
- معلمان نیز بهتر است، ضمن شناخت تفاوتهای فردی دانش آموزان و در نظر گرفتن استعدادهای مختلف و علایق و ویژگیهای جسمانی ، روانی دانش آموزان ، انتظارات خود را با آنها هماهنگی سازند . و در روشهای تدریس خود تغییرات لازم را انجام دهند. و از روشهای فعال تدریس مثل شیوه كاوشگری ، دریافت مفهوم و حل مسئله استفاده كنند.
- والدین معلمان باید محیط های آرام و دور از رقابت های ناسالم برای تحصیل فرزندان و دانش آموزان مهیا سازند و از مقایسه آنها با یكدیگر خودداری كنند.
- معلمان باید در طراحی سئوال های امتخانی دقت لازم را داشته و تواناییهای دانش آموزان را درنظر بگیرند .
شركت درجلسات مشاوره و روان شناسی دركاهش اضطراب بسیار مفید است .
استفاده از روشهای صحیح مطالعه :
دانش آموزان باید از متون جدید مطالعه استفاده كنند . مانند روش SQ۳R.
روش SQ۳R
survey( خواندن اجمالی متن ) : از نظر گذراندن عناوین و مطالب فصل یا درس.
Question ( طرح سئوال ) : هنگام خواندن متن برای خود سئوالهایی مطرح كنید .
می توانید از سئوالهای آخر درس یا داخل متن نیز استفاده كنید . این سئوالات به شما كمك می كنند كه بدانید در خواندن آن متن به دنبال چه اهدافی هستید .
Read ( دقیق خوانی ): دراین مرحله برگردید و متن را با دقت بخوانید ، زیرنكات مهم خط كشیده و خلاصه پارگرافها را در حاشیه یادداشت كنید.
Recite( از حفظ گفتن ): در این مرحله نكات مهم را برای خود مجدداً از حفظ بگویید و به سئوالهای مطرح شده در مرحله دوم پاسخ دهید . در این مرحله می توان دو به دو و یا با دوستان به تبادل نظر و انتقال مفاهیم پرداخت .
Review(مرور): در زمانهای مختلف مطالب خوانده شده را مرور كنید . به این طریق فراموشی را كاهش می‌دهید . این مرور می تواند به یكی از اشكال ، از خود پرسیدن یا توضیح خلاصه درس برای دیگران ویا گفتگوی چند نفره انجام می شود .
استفاده از شیوه آرمیدگی :
دراین روش ۱۶ جفت عضلات بدن سفت و سپس شل می شود . این روش نیاز به تمرین دارد . خوانندگان عزیز می تواند برای اطلاع از چگونگی اجرای این روش به كتاب آموزش آرمیدگی(تن‌آرامی) نوشته دكتر علی صائبی مراجعه كنند .
با تشکر فراوان از جناب آقای حمیدرهباردار که در تهیه این مقاله همکاری داشته اند