میلیون‌ها ایرانی!

به دور از هرگونه اغراق و مبالغه، دیروز میلیونها ایرانی در سرتاسر کشور به خیابان‌ها آمده بودند تا در جشن ملی خود شرکت کنند. در تهران کلیه خیابانهای منتهی به میدان آزادی تا چند ساعت پس از پایان زمان رسمی راهپیمایی به علت ازدحام جمعیت بسته بود.
برخی خبرگزاری‌های داخلی و خارجی فقط در تهران، شمار مردمی را که به خیابان آمده بودند، تا چند میلیون تخمین زدند. حماسه میلیونی ملت ایران در ۲۲ بهمن امسال از وجوه مختلف قابل بررسی است.
اصولا تجمعات میلیونی در کشورهای مختلف جهان بسیار نادر و کم سابقه هستند واگر در برخی کشورها به ندرت و در سطحی محدود رخ می‌دهند بیشتر جنبه اعتراضی و واکنش به سیاست‌های رسمی دولت دارند. مثل راهپیمایی میلیونی سیاهپوستان آمریکا (۱۹۹۵) در اعتراض به قوانین تبعیض‌آمیز دولت این کشور.
در منطقه خاورمیانه تنها دو کشور ایران و لبنان توانسته‌اند به تجمعات میلیونی در حمایت از سیاست‌های کلان دولت رنگ واقعیت بزنند. در ایران هرساله به مناسبت‌های مختلف و علی‌الخصوص در روز ۲۲ بهمن این پدیده حادث می‌شود و در لبنان در سال‌های اخیر به فراخور موضوع، با فراخوان‌های سیدحسن‌نصرالله رهبر مقاومت اسلامی میلیونها نفر از مردم این کشور در یک مکان مشخص تجمع کرده‌اند. فهم این پدیده بی‌بدیل در دو کشور ایران و لبنان ناشی از ادراک فرهنگ شیعی حاکم بر این جوامع است. در واقع بدون در نظر گرفتن مفهوم ولایت که از مختصات فرهنگ شیعی است نمی‌توان پدیده تجمعات میلیونی در حمایت از اهداف استراتژیک را تحلیل کرد. ولایت یک دال مرکزی است که حول آن مفاهیم و نشانه‌هایی چون انتظار، شهادت و... منظومه‌وار در حرکت هستند. از تحلیل گفتمانی این نشانه‌ها می‌توان به راز تجمعات میلیونی جوامع “شیعی فرهنگ” پی برد.
اما اگر از منظری دیگر بخواهیم به راهپیمایی میلیونی دیروز ایران بپردازیم باید ادعا کنیم که سرمایه اجتماعی“Social capital” در ایران در حال افزایش است. اگرچه درباره مفهوم سرمایه اجتماعی تعاریف مختلفی وجود دارد اما از نگاه جامعه‌شناسی سیاسی، سرمایه اجتماعی عبارت است از مجموعه منابع نرمی که در حمایت از سیاست‌های کلان دولت در یک جامعه شکل می‌گیرد. راهپیمایی دیروز تجلی عینی سرمایه اجتماعی در جامعه ایرانی بود.
برخی از منتقدان اجتماعی معتقدند که با گذشت ۲۸ سال از انقلاب‌اسلامی و علی‌الخصوص در دولت کنونی، استراتژین‌ها و دولتمردان نظام اسلامی بسیاری از سرمایه‌های اجتماعی را خرج کرده و جامعه را با کاهش سرمایه‌های اجتماعی مواجه نموده‌اند. اگرچه این فرضیه با حماسه حضور میلیونی دیروز ملت ایران رد شد اما رابرت پاتنام (Robert Putnam) نیز در پاسخ به این فرضیه توجیه جالبی دارد. پاتنام اعتماد اجتماعی را ناشی از دو منبع یعنی هنجارهای معامله متقابل و شبکه‌های مشارکت مدنی می‌داند.
از نظر وی اعتماد، همکاری را تسهیل می‌کند و هرچه سطح اعتماد در یک جامعه بالاتر باشد، احتمال همکاری هم بیشتر خواهد بود و باز این همکاری به نوبه خود اعتماد را ایجاد می‌کند. به این ترتیب هرچه سرمایه اجتماعی بیشتر استفاده شود، به جای استهلاک و کاهش، بیشتر افزایش خواهد یافت. وی اضافه می‌کند، نبود این ویژگی‌ها در برخی از جوامع عهدشکنی، بی‌اعتمادی، فریب و حیله، بهره‌کشی، انزوا، بی‌نظمی و رکود را به دنبال خواهد آورد.
نظام اسلامی در دوره‌های مختلف و بخصوص در دوره دولت کنونی توانسته بر میزان اعتماد عمومی بیفزاید و همین اعتماد موجب همکاری میان مردم و دولت یا به تعبیر مقام معظم رهبری “مشارکت عمومی” گردد. این سخن که دولت احمدی‌نژاد سرمایه اجتماعی کشور را خرج کرده است نمی‌تواند چندان منصفانه باشد. م
ی‌توان با استفاده از مدل‌های ارائه شده در اندازه‌گیری سرمایه‌اجتماعی از قبیل مدل‌های کیفی سرمایه اجتماعی چون ( CRLRA۱)، (SCAT۲) و مدل‌های کمی اندازه‌گیری سرمایه‌اجتماعی مانند مدل فوکویاما(۱۹۹۹( )۳)، الگوی مبتنی بر تحقیقات پیمایشی،... و حتی به‌کارگیری روش منطق فازی در اندازه‌گیری سرمایه‌اجتماعی(۴) که توسط محققان ایرانی پیشنهاد شده است، سرمایه اجتماعی کشور را اندازه‌گیری کرد.
تمام تحقیقاتی که تاکنون صورت گرفته حکایت از افزایش سرمایه اجتماعی در ایران دارد. آنچه که در ۲۲ بهمن امسال رخ داد مهر تائیدی بود بر این ادعا که اعتماد ملی علی‌الخصوص نسبت به دولت در جامعه ایرانی روبه افزایش است. در واقع به نظر می‌رسد که احمدی‌نژاد توانسته تا حدودی در تحقق شعار “بازگشت دولت به مردم” موفق عمل کند.

پی‌نوشتها:
۱-enter for Research Learning Regional Australia C
۲- این مدل‌ برای اولین بار در سال ۱۹۸۹ توسط “بین و هیکس” ارائه شد و سپس توسط دانشمندان دیگر از جمله “کریشنا و شرادر” در سال ۱۹۹۹ توسعه داده شد.
۳- متغیر Cیا ضریب انسجام داخلی گروه، rp یا شعاع اعتماد در گروه و rn یا شعاع بی‌اعتمادی به گروه‌های دیگر می‌باشد.
۴- دکتر عباس طلوعی اشلقی، اسماعیل کاوسی، به کارگیری منطق فازی به عنوان روشی نو در سنجش و اندازه‌گیری سرمایه اجتماعی، پژوهشنامه سرمایه اجتماعی، مرکز تحقیقات استراتژیک، شهریور ۱۳۸۵
‌صالح اسکندری

منبع : روزنامه رسالت