۳هزار واژه پارسی در زبان قزاقی
زبان فارسی در قزاقستان از پیشینه‌ای تاریخی برخوردار است. رفت‌و‌آمد ایرانیان به این منطقه و دادوستد آنان با اقوام قزاق، موجب اختلاط فرهنگی و ترویج زبان فارسی شده است تا جائی‌که گفته می‌شود اسلام از طریق ایرانیان به این منطقه آمده است.رواج زبان فارسی در این منطقه تا حدی بوده است که بسیاری از کتابهای تاریخی این سامان به زبان فارسی نوشته شده است و بدون آشنائی با زبان فارسی آشنائی با تاریخ این کشور ممکن نیست.بیشتر شاعران، ادیبان و نویسندگان قزاق با زبان و ادبیات فارسی آشنائی داشته‌اند و بزرگانی چون حافظ، سعدی، فردوسی و خیام‌نیشابوری در این منطقه چهره‌های کاملاً شناخته شده هستند و برخی یا تمام دیوان آنها به زبان‌های قزاقی و روسی ترجمه شده است، اما پس از تشکیل اتحاد جماهیر شوروی سیاست قوم ستیزی و قطع ارتباط کامل این کشورها با کشورهای شرقی به‌ویژه کشورهای اسلامی و از جمله ایران، وقفه‌ای در این روند ایجاد شد.پس از فروپاشی شوروی، بار دیگر مردم این کشور، اقبال در خوری نسبت به ایران و زبان فارسی نشان دادند به‌طوری‌که اکنون در بسیاری از دانشگاه‌های قزاقستان کرسی زبان فارسی دایر شده و دانشجویانی نیز به فراگیری زبان فارسی به‌عنوان زبان دوم مشغول هستند.نخستین کرسی زبان فارسی در قزاقستان در سال ۱۳۶۸ شمسی، یعنی سه سال قبل از استقلال این کشور، در دانشگاه فارابی آلماتی دایر شد.به گفته ”اوته گهن کومیس بایف“ رئیس کرسی زبان فارسی دانشگاه فارابی آلماتی، در سال تحصیلی ۲۰۰۵ ـ ۲۰۰۴ میلادی حدود ۸۰۰ دانشجو در دانشگاه‌های قزاقستان مشغول فراگیری زبان فارسی هستند که ۲۰۰ نفر آنها دانشجویان رشته زبان و ادبیات فارسی و بقیه دانشجویانی هستند که فارسی را به‌عنوان زبان دوم در دانشگاه فرا می‌گیرند.”کومیس بایف“ با اشاره به پیشینه زبان فارسی در قزاقستان گفت: تاریخ قزاقستان با زبان و ادبیات فارسی گره خورده است و هر پژوهشگری که بخواهد درباره تاریخ و ادبیات و جغرافیای تاریخی قزاقستان مطالعه و تحقیق کند، باید با زبان فارسی آشنائی داشته باشد.وی افزود: بسیاری از ضرب‌المثل‌های فارسی در ادبیات قزاقی نیز به‌کار برده می‌شود و طبق پژوهش‌های محققین قزاق، حدود سه‌هزار واژه فارسری در زبان قزاقی وجود دارد.”کومیس بایف“ گفت: تا سال ۲۰۰۴ میلادی در ۶ دانشگاه قزاقستان رشته کرسی زبان و ادبیات فارسی دایر شده است و در بسیاری از دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی این کشور نیز در زبان فارسی به‌عنوان زبان دوم تدریس می‌شد و تلاش برای احیا و گسترش زبان فارسی در قزاقستان ادامه دارد.رئیس کرسی زبان فارسی دانشگاه فارابی آلماتی گفت: براساس امضاء موافقتنامه تبادل استاد و دانشجو بین ایران و قزاقستان، سالانه ۶ تا ۱۰ دانشجوی رشته زبان فارسی دانشگاه فارابی برای ادامه تحصیل در دانشگاه تهران با استفاده از بورسیه دولت ایران به این کشور اعزام میشوند و چندتن از آنها در رشته دکتری‌زبان و ادبیات‌فارسی فارغ‌التحصیل شده‌اند.”کومیس بایف“ می‌گوید کمک‌های ایران در راه‌اندازی کرسی‌های آموزش زبان‌فارسی در دانشگاه‌های قزاقستان قابل تقدیر است.سرپرست رایزنی فرهنگی ایران در آلماتی نیز با اشاره به اینکه بسیاری از کتابهای تاریخی قزاقستان به زبان‌فارسی نوشته شده است، می‌گوید: به تأیید محققان و اندیشمندان قزاق، مطالعه تاریخ قزاقستان بدون دانستن زبان‌فارسی یا بدون مراجعه به متون فارسی امکان‌پذیر نیست و به همین‌خاطر دانش‌پژوهان قزاقی، یادگیری زبان‌فارسی را یک ضرورت می‌دانند.وی می‌گوید: رایزنی فرهنگی ایران در سال ۱۳۸۳ (۲۰۰۴ میلادی) ۳۰ دوره کلاس آموزش زبان‌فارسی به‌صورت رایگان در شهرهای آلماتی و چیمکنت (مرکز استان جنوبی چیمکنت در ۷۵۰ کیلومتری آلماتی) برگزار کرد و در این کلاس‌ها حدود ۱۲۰۰ نفر زبان‌فارسی را در سطح مقدماتی فرا گرفتند.علاوه بر دانشگاه‌های قزاقستان در برخی مدارس شهر آلماتی نیز زبان‌فارسی به‌عنوان زبان دوم تدریس می‌شود و تأمین استاد و وسایل آموزشی این کلاس‌ها را رایزنی فرهنگی ایرانی برعهده دارد.هر ساله از سوی رایزنی فرهنگی در برخی دانشگاه‌های آزاد آموزش زبان‌فارسی به‌صورت رایگان برای دانشجویان علاقه‌مند قزاق برگزار و همچنین دوره سه‌ماهه آموزش مقدماتی زبان‌فارسی نیز در این رایزنی تشکیل می‌شود.وی افزود: علاقه‌مندان پس از گذراندن دوره مقدماتی می‌توانند به کلاس‌های سطح بالاتری که در رایزنی فرهنگی دایر می‌شود، راه‌یافته و به تدریج طی یک دوره یک‌ساله زبان‌فارسی را فرا بگیرند.رایزن فرهنگی ایران گفت: در سال تحصیلی جاری یک استاد ایرانی از سوی وزارت فرهنگ، علوم و فن‌آوری برای تدریس زبان و ادبیات‌فارسی در دانشگاه‌های آلماتی به قزاقستان اعزام شده است.”سید محمد باقر کمال‌الدینی“ تنها استاد ایرانی دانشگاه‌های قزاقستان که در سال تحصیلی ۸۴ـ۸۳ از سوی وزارت فرهنگ، تحقیقات و فن‌آوری به آلماتی اعزام شده است می‌گوید: با توجه به پیشینه زبان‌فارسی در آسیای‌میانه، مردم قزاقستان با این زبان بیگانه نیستند و زمینه برای گسترش زبان‌فارسی در قزاقستان بسیار مساعد است.وی گفت: دانشجویان رشته زبان و ادبیات‌فارسی دانشگاه‌های قزاقستان علاقه خاصی به فراگیری زبان‌فارسی نشان می‌دهند و به اهمیت یادگیری و دانستن زبان‌فارسی برای مطالعه و تحقیق در زمینه جغرافیای تاریخ کشورشان پی برده‌اند.کمال‌الدینی استاد زبان و ادبیات‌فارسی دانشگاه‌های فارابی و آبلای‌خان آلماتی گفت: در دانشگاه آبلای‌خان ۳۳ دانشجو و در دانشگاه فارابی نیز ۳۰ دانشجو در رشته زبان و ادبیات‌فارسی مشغول تحصیل هستند و دانشجویان سال پنجم دانشگاه آبلای‌خان که تعداد آنها ۷ نفر است، در سال آینده با مدرک فوق‌لیسانس فارغ‌التحصیل خواهند شد.وی در مورد مشکلات آموزشی گفت: کلاس‌های زبان‌فارسی دانشگاه فارابی از لحاظ استاندارد فضای آموزشی در وضعیت مطلوبی قرار دارد ولی در دانشگاه آبلای‌خان برای برگزاری کلاس‌های زبان فارسی با کمبود فضای آموزش مواجه هستیم.استاد کمال‌الدینی افزود: برخی کلاس‌های زبان‌فارسی در دانشگاه آبلای‌خان در کتابخانه بخش فارسی و اتاق رایانه این دانشگاه که محل مراجعه سایر دانشجویان و پر رفت‌و‌آمد است، تشکیل می‌شود.وی گفت: دانشجویان رشته زبان‌فارسی دانشگاه‌های فارابی و آبلای آلماتی با کمبود نوارهای صوتی و ویدئویی زبان‌فارسی مواجه هستند و دانشجویان دوره فوق‌لیسانس دانشگاه آبلای‌خان، روزنامه فارسی زبان و مورد نیاز درس تخصصی ”شیوه نگارش فارسی در مطبوعات“، در اختیار ندارند.استاد کمال‌الدینی با اشاره به اینکه ده‌ها استاد بومی زبان‌فارسی در دانشگاه‌ها و دیگر مراکز آموزشی قزاقستان مشغول تدریس هستند، گفت: بعضی از این استادان بار علمی خوبی دارند و برخی دیگر فاقد سواد کافی هستند که به‌کارگیری آنها باعث از بین رفتن زحمات دیگر استادان زبان‌فارسی دانشگاه‌های قزاقستان خواهد شد.برخی دانشجویان دانشگاه‌های فارابی و آبلای‌خان آلماتی می‌گویند: از اینکه در رشته زبان و ادبیات فارسی مشغول تحصیل هستند، خوشحالند.”گلناز پارآوا“ دانشجوی سال سوم دانشگاه فارابی آلماتی گفت: ”من فارسی را دوست دارم. زبان فارسی آسان است، چون واژه‌ەا و اصطلاحات زیادی دارد و خیلی از واژه‌های فارسی در زبان قزاقی هم به‌کار برده می‌شود.“همچنین ”مراد ابراهیم‌اف“ دانشجوی سال پنجم دانشگاه آبلای‌خان قزاقستان گفت: زبان‌فارسی شیرین‌ترین زبان‌های دنیا است و بسیار خوشحال هستم که رشته زبان و ادبیات فارسی را در دانشگاه انتخاب کرده‌ام.این دانشجوی قزاقی می‌گوید: انگیزه من از تحصیل در رشته زبان و ادبیات فارسی، آشنائی با اشعار کلاسیک شاعران بزرگ ایرانی است.
وضعیت ایرانیان مقیم قزاقستان
بنابر آمارهای رسمی در حال حاضر حدود دوهزار نفر ایرانی در قزاقستان و بیشتر آنها در شهر آلماتی زندگی می‌کنند که ۵۰۰ نفر آنها مقیم و بقیه از ساکنان موقت قزاقستان هستند.طبق توافق‌های دو کشور آن گروه از اتباع ایرانی و قزاقستانی که دارای گذرنامه سیاسی و خدمت باشند می‌توانند بدون اخذ روادید سفر خود را انجام داده و تا یک‌ماه اقامت کنند.اتباع خارجی پس از ورود به خاک قزاقستان باید ظرف ۵ روز نسبت به ثبت گذرنامه خود در نزد اداره پلیس قزاقستان (ریجستر) اقدام کنند.۴۰ دانشجوی ایرانی با هزینه شخصی در دانشگاه‌های قزاقستان در رشته‌های پزشکی، فنی، مهندسی، کامپیوتر و زبان‌روسی مشغول تحصیل هستند.تعدادی از فارغ‌التحصیلان رشته دندانپزشکی ایرانی که در سال‌های اخیر از دانشگاه‌های قزاقستان فارغ‌التحصیل شده‌اند، اکنون در مراکز درمانی آلماتی مشغول طبابت هستند.بیش از ۵۰ دانش‌آموز ایرانی نیز در مدرسه ایرانیان در آلماتی مشغول تحصیل هستند.با توجه به اینکه قوانین ایران و قزاقستان اجازه داشتن تابعیت مضاعف را نمی‌دهد، زنان قزاقی که با مردان ایرانی ازدواج می‌کنند و تابعیت ایران را به‌دست می‌آورند، برای سفر به ایران می‌توانند از گذرنامه ایرانی و برای سفر به قزاقستان باید از گذرنامه قزاقی استفاده کنند.طبق آمارهای رسمی تا آذرماه ۱۳۸۳ بیش از ۱۰۰ تن از زنان قزاقی با مردان ایرانی ازدواج کرده‌اند.بعد از استقلال جمهوری قزاقستان در سال ۱۹۹۱ میلادی حدود ۴ هزار قزاقی تبار از ایران به قزاقستان مهاجرت و ترک تابعیت کرده‌اند که بیشتر آنان در شهر ”آکتائو“ قزاقستان در ساحل شمالی دریای خزر ساکن هستند.
ایرانیان مهاجر
پس از جنگ دوم جهانی و در جریان غائله آذربایجان ایران، حدود ۳۰۰ نفر از اسرای ایرانی که توسط ”سید جعفر پیشه‌وری“ به اتحاد جماهیر شوروی انتقال یافته بودند در قزاقستان مستقر شدند. پس از گذشت ۶۱ سال از آن واقعه، اکنون تنها تعداد انگشت‌شماری از این افراد باقی مانده‌اند. نسل این ایرانی‌‌تبارها که اکنون به ۴ هزار نفر رسیده، در شهر ”چیمکنت“ مرکز استان جنوبی قزاقستان در ۷۵۰ کیلومتری آلماتی زندگی می‌کنند.از سوی دیگر پس از استقلال قزاقستان حدود ۴ هزار ایرانی قزاق‌تبار با مهاجرت به قزاقستان و پذیرش تابعیت دولت این کشور اکنون در شهر ساحلی ”آکتائو“ در کناره دریای خزر سکونت دارند.در دوران جنگ جهانی دوم عده‌ای از مردم قزاقستان به‌خاطر قحطی و گرسنگی به شهرهای شمالی ایران کوچ کردند. قزاقی‌تبارهائی که پس از استقلال قزاقستان به این کشور بازگشته‌اند نسل دوم قزاق‌های مهاجر محسوب میشوند و قوم و خویش‌های فراوانی در ایران دارند.
