معماری مسجد

● مصالح ساختمانی مسجد
۱) مصالح ساختمانی مسجد،اعم از آجر و سنگ‏و سیمان و گچ و مانند آن كه در ساختن دیوار و كف وسقف مسجد بكار می‏رود،باید پاك باشد و بنابراحتیاط واجب آنچه در سمت‏بیرونی دیوار مسجدبكار می‏رود،مانند سنگها و آجرهای تزیینی و غیر آن‏نیز باید پاك باشد (۱) .
۲) به كار گرفتن كارگر و بنای غیر مسلمان درساختن مسجد،در صورتی كه سبب نجس شدن‏ساختمان مسجد می‏شود و تطهیر آن امكان ندارد، جایز نیست (۲) .
۳) ساختن مسجد در محلی كه چاه فاضلاب وامثال آن بوده اشكال ندارد،ولی بنابر احتیاط واجب‏ابتدا باید نجاست محل را بر طرف كرده و سپس‏مسجد بسازند،مثلا خاكهای نجس را بر دارند و به‏جای آن زیر زمین بسازند یا با خاك پاك پر كنند (۳) .
۴) فروختن در و پنجره،و چیزهای دیگر مسجدحرام است و اگر مسجد خراب شود باید:
▪ آنها را در تعمیر و بازسازی همان مسجد به كارببرند.
▪ اگر در آن مسجد قابل استفاده نباشد،باید درمسجد دیگر مصرف شود.
▪ اگر به درد مسجدهای دیگر هم نخورد،می‏توانند آن را بفروشند و پول آن را اگر ممكن است‏در تعمیر همان مسجد و گر نه در مسجد دیگر صرف كنند (۴) .
۵) بردن مصالح ساختمانی،حتی خاك و ریگ ازمسجد جایز نیست،مگر خاكهای اضافی (۵) .
۶) س:در یك روستای همجوار،مسجدی كهنه‏وجود دارد و روستای مذكور فاقد سكونت و مخروبه‏شده است،اهالی در نظر دارند در روستای جدید كه‏كوچ نموده‏اند مسجد را توسعه داده و چوبها و سایرمصالح مسجد قبلی را به فروش برسانند و در مسجدتازه احداث،مصرف نمایند،لذا تقاضا می‏شود اگر ازنظر شرعی اشكالی ندارد جواب را مرقوم فرمائید.
ج: اشكال دارد (۶) .
۷) س:اگر از لوازم تعمیر مسجد-نو یا كهنه‏از قبیل آجر و گچ و غیره اضافه بیاید،خرید و فروش‏آن برای منزل شخصی،جایز است‏یا نه؟
ج: اگر برای مسجد مذكور بی‏مصرف باشد باید صرف در مسجد دیگر شود و چنانچه‏در مسجد دیگر هم بی‏مصرف باشد،جایزاست‏بفروشند و وجه آن را صرف همان‏مسجدی كه مصالح،جهت آن تهیه شده بودبنمایند و اگر آن مسجد،احتیاج نداشته باشدصرف در مسجد دیگر كنند (۷) .
آیت‏الله گلپایگانی قدس‏سره
● مناره و محراب مسجد
۸) بالا بردن گلدسته‏ها(مناره‏ها)بیش از پشت‏بام مسجد مكروه است (۸) .
۹) ساختن كنگره و بالكون برای دیوار مسجد،مكروه است (۹) .
۱۰) ساختن محراب داخلی برای مسجد مكروه‏است (۱۰) .
۱۱ س: بهم زدن محراب مسجدی كه قبلا واقف،بنا نموده و بدون اجازه واقف،تجدید بنانمودن،چه صورت دارد؟
ج: اگر تعمیر مسجد،محسوب شود اشكال‏ندارد (۱۱) .
آیت‏الله گلپایگانی قدس‏سره
● ستونهای مسجد
۱۲) گاهی ستونهای عریض مسجد مانع اتصال صفوف‏نمازگزاران می‏شود،لذا بهتر آن است كه در ساختن‏مسجد ستونها و دیوارهای بین شبستانها را به گونه‏ای‏بنا كنند،كه مانع اتصال صفوف كسی كه پشت‏ستون ایستاده،اگر از طرف‏راست‏یا چپ به واسطه ماموم دیگر به امام متصل‏نباشد،نمی‏تواند اقتدا كند،بلكه اگر از دو طرف هم‏متصل باشد ولی از جلو اتصال نداشته باشد وهیچكدام از آنها،برخی از مامومین صف قبل و لو یك نفر را نبیند،جماعتش اشكال دارد (۱۲) .
● وضوخانه مسجد
۱۳) مستحب است طهارتخانه مسجد را بیرون‏مسجد در كنار در مسجد بسازند (۱۳) .
۱۴) س: قطعه زمینی است كه آن را شخصی به‏نیت مسجد خریداری كرده و در صدد ساختن آن بوده،لاكن قبل از آنكه آن جا را ساختمان كند و قسمت‏شبستان و دستشویی و توالت آن را معین نماید مرحوم‏شد،بعد از او چند نفر دیگر،با خرج خودشان قسمت‏شمالی زمین كه مورد نظر بانی برای شبستان بودساختند(مورد نظر از این جهت كه بانی در آن قسمت‏زمین، گاهی نماز می‏خوانده و آن قسمت را هموار كرده‏بود)و چون بانی زمین مرحوم شده و قسمت توالت‏و دستشویی را معلوم نكرده،هنوز مسجد فاقد توالت‏است،در حالی وراث بانی هستند و برای هر گونه اصلاحی،به صورتی كه شرع مقدس اجازه فرمایدحاضرند،تقاضا می‏شود نظر مبارك را در مورد ساختن‏دستشویی و توالت مرقوم فرمایید كه ان شاء الله مشكل‏حل شود.
ج: در محلی كه به عنوان مسجد نماز در آن‏خوانده نشده،هر طوری كه معمار و مهندس‏صلاح بدانند و با نقشه ساختمان مخالف نباشد،ساختن توالت و دستشویی مانعی ندارد (۱۴) .
● مسجد فضایی
۱۵) جایز است،پشت‏بام ساختمان یا طبقه فوقانی‏آن را مسجد قرار داد،بنابر این می‏توان بالای مغازه یامنزل را مسجد ساخت،یا در یك ساختمان چندطبقه(بجاست در ساختمانهای چند طبقه كه از مسجد دور است‏یك طبقه یایك سالن آن را مسجد قرار دهند،تا ساكنان آن از ثواب نماز در مسجد محروم نباشند.)،یك طبقه آن را مسجد قرار داد (۱۵) .
۱۶) س: شخصی می‏خواهد خانه مسكونی خودرا به این ترتیب وقف كند كه زیر زمین و طبقه اول‏مسجد باشد و طبقه دوم و سوم را اجاره بدهد و مال‏الاجاره آن صرف مركز نگهداری معلولین و سالمندان‏شود آیا چنین وقفی صحیح است؟
ج: ظاهر،جواز تفكیك است‏بین طبقات وتخصیص بعض طبقات به وقف مسجد وبعضی را به وقف غیر مسجد و«الوقوف‏علی حسب ما یوقفها اهلها» (۱۶) .
آیت‏الله اراكی قدس‏سره
● مسجد زیر زمینی
۱۷) جایز است طبقه زیر زمین ساختمانی را به‏عنوان مسجد وقف كنند در حالی كه طبقات فوقانی،خانه و مغازه و امثال اینهاست،همچنانكه می‏توان دریك طبقه،برخی از اتاقها را مسجد قرار داده و این‏مساله تابع وقف است (۱۷) .
● مسجد شیب‏دار
۱۸) اگر زمین مسجد شیب‏دار باشد و امام جماعت‏در طرفی كه بلندتر است‏بایستد،در صورتی كه‏سراشیبی آن زیاد نباشد و طوری باشد كه به آن،زمین‏مسطح بگویند مانعی ندارد (۱۸) .
۱۹) س:صفوف متعدد در نماز جماعت وجود داردو شیب زمین اندك است و صف قبل با صف بعد شیب‏قابل ملاحظه‏ای ندارد ولی در صفهای بعدی و آخرمكان مامومین با امام،نیم متر-یا كمتر یا بیشترپایین‏تر است،این مقدارها با توجه به صفوف زیاد نمازاشكال دارد یا خیر؟
ج: در فرض مذكور اشكال ندارد (۱۹) .
● نقاشی و تزیین مسجد
۲۰) بنابر احتیاط واجب مسجد را نباید به طلا زینت نمایند (۲۰) .
۲۱) بنابر احتیاط واجب نباید صورت انسان وحیوان را در مسجد نقش كنند و نقاشی چیزهایی كه‏روح ندارد،مثل گل و بوته،مكروه است (۲۱) .
۲۲) س:در رساله آن جناب،نقاشی و تصویر درمسجد به احتیاط واجب منع شده است،آیا این منع‏شامل عكس هم می‏شود یا نه؟
ج: شامل نیست (۲۲) .
۲۳) س:امروزه در بعضی از مساجد و یا مكانهایی‏كه نماز جمعه اقامه می‏شود،عكسها و پوسترهایی‏روبروی نمازگزاران نصب می‏شود،آیا نماز خواندن دراین مكانها اشكال دارد.
ج: نماز صحیح است،هر چند در مقابل‏نمازگزار بودن آن كراهت دارد و كراهت‏رفع می‏شود به اینكه روی آن را به وسیله‏ای بپوشانند (۲۳) .
۲۴) س:آیا در مقابل نمازگزار عكس مكه حرام‏است‏یا نه؟چرا؟و عكسهای غیر از عكس مكه‏چطور؟
ج: حرام نیست و اگر تصویر ذی روح‏باشد مكروه است (۲۴) .

پی‏نوشتها:
۱ و ۲) العروهٔ الوثقی،ج ۱،فی احكام النجاسات،ص ۸۶،م ۹.
۳) العروهٔ الوثقی،ج ۱،فی بعض احكام المسجد،ص ۵۹۹،م ۱.
۴) توضیح المسائل،م ۹۱۰.
۵) العروهٔ الوثقی،ج ۱،فصل فی بعض احكام المسجد،الرابع.
۶) استفتاآت،ج ۲،ص ۳۷۵،س ۱۰۱.
۷) مجمع المسائل،ج ۱،ص ۱۴۳،س ۶۴.
۸) توضیح المسائل،م ۸۹۶.
۹ و ۱۰) العروهٔ الوثقی،ج ۱،فی بعض احكام مسجد،ص ۶۰۰.
۱۱) مجمع المسائل،ج ۱،ص ۱۴۸،س ۸۳.
۱۲) توضیح المسائل،م ۱۴۱۴.
۱۳) همان.
۱۴) مجمع المسائل،ج ۱،ص ۱۴۰،س ۵۲.
۱۵) العروهٔ الوثقی،ج ۱،فی مكان مصلی،ص ۵۹۷،م ۱۲.
۱۶) استفتاآت،ص ۱۴۹،س ۲۶.
۱۷ العروهٔ الوثقی،ج ۱،فی مكان المصلی،ص ۵۹۷،م ۱۲.
۱۸) توضیح المسائل،م ۱۴۱۵.
۱۹) استفتاآت،ج ۱،۲۸۴،س ۵۰۰.
۲۰ و ۲۱) توضیح المسائل،م ۹۰۸.
۲۲) استفتاآت،ج ۱،ص ۱۵۰،س ۷۹.
۲۳) همان،س ۸۰.
۲۴) همان،س ۸۱.

منبع : بلاغ