رییس جمهور جدید پاکستان، آیندۀ سیاسی، چالش‌ها و نگرانی‌ها

اینک بعد از گذشت فراز و نشیب های زیاد بالآخره حزب مردم پاکستان توانست، با احراز پست ریاست جمهوری، حاکمیت مطلق نسبی را در این به دست گیرند. با انتخاب زرداری به عنوان رییس جمهور جدید پاکستان، اکنون قوای دو گانه ( اجراءییه و مقننه) تقریبا به صورت کل در حیطۀ قلمرو قدرت حزب مردم قرار داشته و این حزب در تلاش است، تا سرانجام با رسوخ در قوۀ قضاییۀ این کشور نیز، حاکمیت را به طور کامل در این کشور از آن خود سازد.
پاکستان کشوری که شاهد سرنگونی رهبرانش به طریق مختلف از اعدام گرفته تا ترور بوده است، در میان تمامی سناریوهایی که سال گذشته با بازگشت بینظیر بوتو به کشور پس از هشت سال تبعید شکل گرفت، سناریوی انتخاب آصف‌علی زرداری به عنوان رییس جمهور وجود نداشت.
سال پار بر اساس توافق واشنگتن و لندن، انتظار بر این بود که بوتو دردورۀ ریاست جمهوری پرویز مشرف، صدراعظم شود و این مسأله بتواند مانع از حرکت طالبان به سمت افغانستان گردد. اما اکنون با گذشت کمتر از یازده ماه از این پیش‌بینی، نه بوتو و نه مشرف دیگر در صحنه نیستند، یکی به طور تأسف باری کشته و دیگری به گونۀ تحقیرآمیزی مجبور به استعفاء شد. با این حال، زرداری در دسمبر گذشته که بوتو ترور شد، در گفتگو با خبرنگاران گفته بود، علاقه‌یی به احراز سمتی ندارد.
تحلیلگران سیاسی می‌گویند، یک سال قبل هیچکس تصور نمی‌کرد، زرداری رییس جمهور شود. اما در انتخابات ماه فبروری زمانی که حزب مردم پاکستان به عنوان بزرگترین حزب سر بدرآورد، زرداری تصمیم گرفت، از پشت صحنه بیرون آید. در روزهای سرنگونی مشرف وی را تهدید به استیضاح کرد و توافقی را که با نواز شریف صدراعظم سابق، کرده بود، زیر پا گذاشت و خود را نامزد کرد. شمار دیگری می‌گویند، ریاست جمهوری، سمتی در دولت پاکستان است که نیازی به فاش کردن دارایی‌های شخصی ندارد. مقام‌های سویس میلیون‌ها دالر از ثروت زرداری را که در سال ۱۹۹۷- ۱۹۹۹ مسدود کرده بود، آزاد کرد. سویس در پی ادعای مسوولان پاکستان در مورد حق حساب‌های وی از قراردادهای دولتی، دارایی های وی را مسدود کرده بود. زرداری که خود را ملوث به فساد نمی‌داند، رسیدنش را به سمت ریاست جمهوری به تلافی ترور بینظیر بوتو می‌داند و تأکید می‌کند، این تنها راهی است که دولت تحت رهبری حزب مردم پاکستان می‌تواند در قدرت و نه تنها بر مسند کار باشد. بر اساس اصلاحیه قانون اساسی پاکستان رییس جمهور این کشور، قدرت برکناری دولت را دارد.
● چالش ها و نگرانی ها:
کارشناسان می‌گویند، رییس جمهور جدید به مقابله با چالش‌های مهمی از جمله خشونت‌های ستیزه‌جویانه، سر و سامان دادن به اقتصاد در بحران پاکستان، کشمکش‌های قدرت و اختلاف‌های درونی، مواجه خواهد بود که هرکدام آنرا بادرنظرداشت اهمیت آنها، قرار ذیل به بررسی می‌گیریم:
▪ چالش های اقتصادی:
با توجه به اقتصاد درحال رکود پاکستان و بحران های دیگری از این قبیل، اکنون آصف‌علی زرداری باید تصمیم بگیرد که آیا زمان برای رویارویی با نوازشریف رقیب دیرینه خود و دامن زدن به بی‌ثباتی در پاکستان مناسب است یا اینکه باید در جهت تلاش برای سر و سامان بخشیدن و تقویت اقتصاد این کشور، گام بردارد.
مردم پاکستان هم اکنون با انبوهی از مشکل های اقتصادی همانند قیمتی بی سابقه مواد غذایی، سوخت و.... دست و پنجه نرم می کنند، هم اکنون قیمت گاز طبیعی برای استفاده در پخت و پز غذا در خانه‌ها تا ۳۰ درصد افزایش یافته است. قیمت گندم، که از مواد اولیۀ اساسی کشور می باشد، از نوامبر سال ۲۰۰۷ تاکنون ۲۰، درصد افزایش داشته است. این در حالی است که به خاطر پیشگیری و کنترول این بحران هیچ‌گونه اقدامی روی دست نیست.
بر اساس نتایج یک نظرسنجی در ماه جون، ۸۶ درصد از مردم پاکستان برای خرید روزانۀ آرد مشکل دارند و دولت را مقصر ناتوانی خود را در پرداخت قیمت آن می‌دانند.
عدۀ زیادی از مردم به این عقیده اند که دولت غیر نظامی پاکستان به اندازه‌یی ناکاراست که تاکنون هیچ کاری را به خاطر بهبود وضعیت اقتصادی کشور انجام نداده است؛ حتا بیشتر مردم از عملکردها ناموزون حکومت فعلی مایوس شده اند.
سرمایه‌گذاران در حال فرار از پاکستان هستند و ارزش روپیۀ این کشور در برابر دالر به پایین‌ترین حد خود تا کنون رسیده است.
بنابراین، اگر درگیری‌های سیاسی در پاکستان باز هم توجۀ دولتی را که زرداری رییس جمهور آن است، از سروسامان دادن به وضع اقتصادی این کشور منحرف کند و دولت نتواند اقتصاد را تقویت کند، در آنصورت، قرض‌دهند‌گان بین‌المللی، تمایلی به واگذاری میلیاردها دالر به این کشور نشان نخواهند داد.
▪ کشمکش بر سر قدرت:
یک کشمکش قدرت جدید در پاکستان آخرین چیزی است که غرب شاهد آن در این کشور مسلمان مجهز به تسلیحات هستوی است، کشوری که حمایت آن، در شکست شبکۀ القاعده و کمک به سازمان ناتو در برقراری ثبات در افغانستان، ضروری است.
تحلیلگران از آن بیم دارند که خصومت‌های گذشته، منجر به تشدید ناآرامی¬ها در پاکستان شود. اردشیر کواسجی از مقاله نویسان برجسته روزنامۀ «داون» پاکستان می‌گوید، اگر زرداری و دیگران در فکر انتقامجویی از یکدیگر باشند، این بازی پیش از آنکه آغاز شود، با شکست رو به رو خواهد شد.
از سوی دیگر، نحوۀ برخورد زرداری با مسألۀ احیای قضات برکنار شدۀ پاکستان به دست پرویز مشرف و بازگشت آنان به پست‌های سابق شان، می‌تواند به اعتبار زرداری کمک کند.
▪ اختلاف‌های درونی:
اختلاف‌های داخلی در دولت پاکستان و نبود رویۀ واحد، از چالش‌های جدی دیگری برای رییس جمهور جدید این کشور است.
آصف‌علی زردرای رییس جمهور جدید پاکستان برای استقرار ثبات در کشورش مسیر طولانی پیشروی دارد. نیل به این هدف، مستلزم طرزالعمل واحد همه احزاب سیاسی پاکستان است. فشارهای زیادی بر آصف¬علی زرداری برای پرداختن به مشکل‌های اقتصادی کشور و افزایش خشونت‌ها و ناآرامی‌ها وارد است. وجود اختلاف‌های شدید در دولت پاکستان سبب شده است، دست یافتن زرداری به این اهداف، بیش از پیش دشوار شود. به هرحال، زرداری در موقعیتی قرار گرفته است که می‌تواند توان خود را برای بهبود وضعیت پاکستان، ثابت کند. در همین حال، انتخاب زرداری به عنوان رییس جمهور پاکستان با اختلاف نظرهای شدیدی در بین طایفۀ بوتو نیز همراه بوده است و بسیاری از این افراد، درمورد این انتخاب، ابراز نگرانی کرده اند. مردمان قبیلۀ بوتو از انتقال قدرت حزبی و بالآخره حکومتی از خاندان بوتو به زرداری، نگران اند. آنان به این باور اند، که زرداری در پی قتل بوتو، در تلاش است، تا سیادت حزب مردم را به دست گرفته و این مرتبه با سهم گیری فعال در بازی های قدرت در این کشور، وارد صحنه شود.
▪ فعالیت طالبان و آیندۀ دموکراسی:
فعالیت طالبان در پاکستان و ناآرامی‌های ناشی از اقدام‌های این گروه، چالش داخلی‌ برای زرداری است. زرداری نخستین رییس جمهور غیرنظامی پاکستان در قرن ۲۱ است که بر استقرار دموکراسی بر کشورش و پاسخگو بودن در مقابل پارلمان تأکید دارد، اما سوال مطرح این است که آیا وی، به وعده‌های خود عمل خواهد کرد و در قانون اساسی تغییراتی به وجود خواهد آورد، تا از اختیارات گستردۀ رییس جمهور کاسته شود. زرداری باید برای موفقیت در سمت جدیدش حمایت همه گروه‌ها و جناح‌های سیاسی کشورش را جلب کند. سران غیرنظامی پاکستان وضعیت شکننده‌یی داشته اند. آصف‌علی زرداری باید تلاش کند، میان سیاستمداران و نظامیان وحدت رویه و هماهنگی به وجود آورد، تا منافع ملی پاکستان محقق شود.
به گفتۀ تحلیلگران آصف‌علی زرداری رییس جمهور منتخب پاکستان، با فشارهای فزایندۀ نظامیان که بیش از ۶۱ سال، نقش کلیدی در این کشور، ایفاء می‌کنند، مواجه خواهد شد. نظامیان در پاکستان که تنها قدرت نظامی هستوی جهان اسلام است، نقش عمده‌ای ایفاء می‌کنند، جنرالان حدود ۳۰ سال قدرت را در این کشور در دست داشته اند.
● مخالفان دولت به چه می‌اندیشند:
اما اینکه مخالفان به چه می‌اندیشند، باید گفت که این دسته، دیروز اعلام کردند، آصف‌علی زرداری، رییس جمهور منتخب پاکستان باید حاکمیت پارلمان این کشور را بازگرداند و تغییرات جنجالی صورت گرفته در قانون اساسی این کشور را تحت حکومت نظامی پاکستان، لغو کند.
درخواست حزب نواز شریف صدراعظم اسبق پاکستان در آستانۀ برگزاری مراسم سوگند زرداری در روز سه شنبه بیان شد.
در شرایطی که در دوران پرویز مشرف قدرت رئیس جمهور افزایش یافت، حزب مسلم لیگ شاخه نواز خواستار بازگشت قدرت به پارلمان شده و ریاست جمهوری را مقامی تشریفاتی دانست که البته این اولین آزمون زرداری به عنوان رئیس جمهور انتقال قدرت به پارلمان است.
همچنین این حزب، به عنوان قطب عمدۀ مخالف، در کنار کاهش قدرت رئیس جمهور خواستار بازگشت به کار قضات عزل شده در دوران ریاست جمهوری مشرف است.
با اصلاح قانون اساسی پاکستان و افزایش اختیارات رئیس جمهور در دوران مشرف، به این مقام قدرت انحلال پارلمان و دولت هم داده شد.
احسن اقبال، یکی از وزرای سابق دولت پاکستان و از شخصیت‌های برجستۀ حزب شریف در این زمینه می گوید" سیاسی کردن مسند ریاست جمهوری انتقادی است که به مشرف وارد بود." او می افزاید: " بر اساس قانون اساسی پاکستان، رییس جمهور یک سمت تشریفاتی است و صدراعظم قدرت واقعی را دارد."
در خلاصه حزب مسلم نواز اکنون که بازی قدرت ظاهرا در مراحل پایانی قرار دارد، به این می اندیشد، اگر مرکزیت قدرت در پاکستان در اختیار ریاست جمهوری باشد، دوگانه‌گی همچون دوران مشرف وجود خواهد داشت. او باید این اختیارات را واگذار کند و موضع سیاسی‌اش را به صورت فوری، کنار گذارد.
● واکنش‌ها:
به دنبال انتخاب آصف علی زرداری به عنوان رییس جمهور پاکستان، منموهن سینگ صدراعظم هند پریروز در پیام تبریکی خود به آصف‌علی زرداری رییس جمهور منتخب پاکستان، از ارادۀ سیاسی هند برای همکاری با زرداری خبر داد.
سینگ در پیام خود همچنین اعلام کرد، دولت و مردم هند خواستار روابط، همکاری و دوستی نزدیک بین دو کشور هستند.
هند و پاکستان که دو کشور همسایه دارای تسلیحات هستوی اند، از زمان استقلال شان از حاکمیت بریتانیا در سال ۱۹۴۷ روابط متشنجی داشته و سه دوره با یکدیگر جنگیده اند.
این دو کشور اکنون درحال گفتگو برای حل و فصل اختلاف‌ها برسر منطقۀ مورد مناقشه کشمیر هستند.
دولت افغانستان نیز روز یکشنبه اعلام کرد، آصف‌علی زرداری رییس جمهور منتخب پاکستان از حامد کرزی رییس جهمور افغانستان دعوت کرده است، تا در مراسم تحلیف وی که قرار است، هفتۀ آینده برگزار شود، شرکت کند.
دفتر ریاست جمهوری افغانستان در بیانیه¬یی اعلام کرد، کرزی در تماس تیلفونی با زرداری پیروزی وی را در انتخابات ریاست جمهوری پاکستان، تبریک گفت.
در این بیانیه، همچنین آمده است، زرداری نیز از کرزی دعوت کرد، تا برای شرکت در مراسم ادای سوگند وی که قرار است به زودی در اسلام‌آباد برگزار شود، شرکت کند.
کرزی و پرویز مشرف رییس جمهور سابق پاکستان از روابط گرمی برخوردار نبودند؛ زیرا دولت افغانستان،‌ مقام‌های پاکستان را متهم می‌کند، در جلوگیری از عبور شبه نظامیان از مرز پاکستان، اقدام‌های کافی را انجام نمی‌دهند.
کرزی که گفته می شود، از روابط خوبی با بینظیر بوتو صدراعظم سابق و فقید پاکستان برخوردار بود، ابراز امیدواری کرده است، روابط بین دو کشور تقویت شود.
نیکلا سارکوزی رییس جمهور فرانسه که کشورش ریاست اتحادیۀ اروپا را بر عهده دارد، ضمن تبریک به آصف‌علی زرداری به مناسبت انتخاب وی به ریاست جمهوری پاکستان، از وی دعوت کرد، از فرانسه دیدار کند.
سارکوزی همچنین خواستار تحکیم روابط دو کشور در خصوص مقابله با تروریزم شد. نامبرده، با ارسال یادداشتی به همتای پاکستانی خود ابراز امیدواری کرد، گفتگوها و همکاری‌های سیاسی میان اسلام‌آباد و پاریس تحکیم یابد. وی تأکید کرد، پاکستان یکی از شرکای اصلی فرانسه است.
در واشنگتن گوردون جاندرو سخنگوی کاخ سفید گفت: جورج بوش رییس جمهوری امریکا منتظر همکاری با زرداری، گیلانی صدراعظم و دولت پاکستان در مورد موضوعات مورد علاقۀ دو کشور است.
مسایل مورد علاقۀ پاکستان و امریکا عبارت است از، مبارزه با تروریزم و برقراری اقتصادی با ثبات و امن در پاکستان.
دولت بریتانیا که پاکستان ۶۱ سال پیش از این، استقلال خود را از این کشور بدست آورد، قول همکاری نزدیک با زرداری برای بهبود ثبات و مبارزه با خطر مشترک افراطی‌گری خشونت آمیز در این کشور را که یکی از متحدان اصلی غرب است، ارایه کرد.
دیوید میلی بند وزیر امور خارجۀ بریتانیا در بیانیه‌ای که چند ساعت پس از رأی نمایندگان مجالس پاکستان به زرداری برای احزار مقام ریاست جمهوری منتشر شد اعلام کرد، کشورش منتظر همکاری نزدیک با زرداری برای تعمیق بیشتر همکاری با پاکستان است.
احمدی نژاد رییس جمهوری ایران نیز ابراز امیدواری کرد، انتخاب زرداری به عنوان رییس جمهوری جدید پاکستان باعث گسترش روابط دو کشور شود.
رییس جمهوری ایران در بیانیه‌ای گفت: از صمیم قلب انتخاب شما به عنوان رییس جمهور پاکستان را به شما، مردم و دولت پاکستان تبریک می‌گویم.
اتحادیۀ اروپا نیز از رییس جمهور جدید پاکستان خواست برای کاهش نگرانی‌ها در منطقه همکاری کند.
خوزه مانویل باروسو رییس کمیسیون اروپا نیز، در بیانیه‌یی خطاب به رییس جمهور جدید پاکستان گفت: اطمینان دارم در دوران ریاست جمهوری شما دولت پاکستان سیاست‌های مناسبی را برای رویارویی با چالش‌های مهم اقتصادی و امنیتی پیش‌روی پاکستان در حال حاضر، در پیش خواهد گرفت.
وی در ادامه افزود، کمیسیون اروپا برای مقابله با این چالش‌ها به دولت پاکستان، کمک خواهد کرد.
در همین حال، روزنامۀ پاکستانی داون اعلام کرد: رییس جمهور جدید پاکستان باید این اطمینان را به مردم بدهد که وی رهبری دموکراتیک خواهد بود و با گذشتۀ خود، قطع رابطه کرده است.
این روزنامه ادامه داده است، پاکستان رؤسای جمهور جنجال برانگیز زیادی را در تاریخ خود تجربه کرده است، اما هیچ کدام به اندازۀ زرداری جنجال برانگیز نبوده اند.
این روزنامه انگلیسی زبان پاکستان، همچنین خواستار کاهش اختیارات رییس جمهور شد و انجام آنرا عامل افزایش اعتبار زرداری دانست. اختیارات رییس جمهور در زمان پرویز مشرف، رییس جمهور پیشین این کشور افزایش یافت و رییس جمهور قادر به انحلال پارلمان شد.
روزنامۀ نیوز پاکستان هم در واکنش به انتخاب زرداری نوشت: وی لازم است چهره‌ای را که در میان مردم به عنوان یک سیاستمدار فریبکار وجود دارد، با در پیش گرفتن رویۀ جدیدی، برطرف کند.
این روزنامه، زرداری را با چالش‌های بزرگی چون دفاع از تمامیت ارضی پاکستان و همچنین بحران اقتصادی فراگیر رو به رو دانست.
● امریکا و پاکستان جدید:
یکی از مراکز پژوهشی غرب با تأکید بر لزوم استفاده از " استراتیژی متوازن" در تعامل امریکا با پاکستان که آنرا پس از انتخاب زرداری به عنوان رییس جمهور " پاکستان جدید " نامید، توصیه‌هایی را نیز به رییس جمهور آیندۀ امریکا، ارایه کرد.
موسسۀ صلح کارنگی در تحلیلی نوشت، رییس جمهور آیندۀ امریکا باید یک استراتیژی متوازن را در قبال پاکستان دنبال کند، استراتیژی‌ای که همزمان دولت غیرنظامی را ـ به عنوان بهترین امید برای ثبات طولانی مدت پاکستان- بدون بی‌توجهی به اردو، تقویت می‌کند.
"آشلی تلیس" نویسندۀ این مطلب خاطر نشان کرده است: در حالیکه حمایت محکم امریکا از دولت غیرنظامی پاکستان، خطر تضعیف همکاری نظامی در تلاش‌های امریکا برای مقابله با تروریزم را در پی دارد، به رسمیت شناختن اردو به عنوان محور مهم قدرت، وضعیت کنونی را تقویت می¬کند؛ وضعیتی که موجب شد مرز افغانستان و پاکستان به پناهگاهی برای سازمان‌های تروریستی تبدیل شود. مدیریت این مسأله، کار دشواری و در عین حال، لازم برای مؤفقیت تعامل امریکا با پاکستان است.
نویسنده توصیه هایی را به رییس جمهور آیندۀ امریکا در تعامل با پاکستان ارائه کرده است که عبارت از:
ـ در زمینه حکومت:
۱) به صورت مرتب با دولت دموکراتیک پاکستان، به عنوان قدرت اول کار کند؛
۲) در سیاست احزاب میانجیگری نکند و به جای آن، از تقویت دیگر نهادهای سیاسی از جمله بوروکراسی، قضایی، جامعۀ مدنی و مجمع‌ها حمایت کند؛
۳) رییس جدید کاخ سفید، کمک امریکا برای آموزش عمومی پاکستان را افزایش دهد؛ زیرا بهترین ابزار علیه افراطی‌گری مذهبی است.
ـ در زمینه عملیات نظامی:
۱) به طور محرمانه، اما با صراحت اعلام کند که اردو و سرویس‌های استخباراتی پاکستان باید همه روابط خود با گروه‌های تروریستی را قطع کنند و همچنین پیشنهاد همکاری دفاعی در بدل آن را مطرح کند؛
۲) به دولت پاکستان در ایجاد یک شورای امنیت ملی برای آشتی منافع امنیتی در حال رقابت کمک کند؛
۳) کمک امنیتی را در اولویت قرار دهد که تأکیدی بر جمع آوری استخبارات و حرکت تکتیکی است؛
۴) در ابتکار عمل‌هایی سرمایه گذاری کند که پولیس محلی را تقویت می‌کند.
ـ در زمینۀ روابط منطقه‌ای:
۱) بر عزم و ارادۀ امریکا در حفظ حضور طولانی مدت در پاکستان تأکید کند؛
۲) آشتی و همکاری روزافزون اقتصادی بین هند و پاکستان را تشویق کند؛ زیرا رقابت بین این دو، ثبات منطقه‌ای و توسعۀ اقتصادی را تهدید و اردوی پاکستان را بسیار تقویت می‌کند.
تلیس نتیجه‌گیری کرده است، حتا اگر اسلام‌آباد بخواهد بر مشکل‌های فوری مربوط به تروریزم غلبه کند، تغییر دایمی در پاکستان چندین دهه طول می‌کشد. در نتیجه، اگر روند اوضاع در پاکستان، به طرف یک حکومت خوب، سیاست مسوولانه خارجی و استراتیژیک و دیگر موارد پیش رود، امریکا باید در این مسیر، صبور و راضی باشد.

خادم احمد حقیقی