۲۲ آذر ـ ۱۳ دسامبر ـ روزی که بیرونی دانشمند بزرگ ایرانی در گذشت

ابوریحان محمد بیرونی دانشمند بزرگ ایرانی ۱۳ دسامبر سال ۱۰۴۸ میلادی (۲۲ آذر) در شهر غزنه ( افغانستان امروز) وفات یافت . او درنیمه سپتامبر سال ۹۷۳ میلادی درمنطقه خوارزم كه در قلمرو سامانیان بود به دنیا آمده بود و زادگاه او كه در آن زمان روستای كوچكی بود بعدا به « بیرونی » تجدید نام داده شده است .
بیرونی در ریاضیات ، هیات ( علوم فضایی ) ، فیزیك ، زمین شناسی و جغرافیا سرآمد دانشمندان عصر خود بوده است. دائرهٔ المعارف علوم چاپ مسكو ابوریحان را دانشمند همه قرون و اعصار خوانده است . در بسیاری از كشورها نام بیرونی را بر دانشگاهها ، دانشكده ها و تالار كتابخانه ها نهاده و لقب « استاد جاوید » به او داده اند.
بیرونی گردش خورشید ، گردش محوری زمین و جهات شمال و جنوب را دقیقا محاسبه و تعریف كرده است. خورشید گرفتگی هشتم آوریل سال ۱۰۱۹ میلادی را در كوههای لغمان ( افغانستان كنونی ) رصد و بررسی كرد و ماه گرفتگی سپتامبر همین سال را در در غزنه به زیر مطالعه برد.
در زمان بیرونی ، سامانیان بر شمالشرقی ایران شامل خراسان بزرگتر و خوارزم به پایتختی بخارا ، زیاریان بر گرگان و مازندران و مناطق اطراف ، بوئیان بر سایر مناطق ایران تا بغداد ، بازماندگان صفاریان بر سیستان و غزنویان بر جنوب ایران خاوری ( مناطق مركزی و جنوبی افغانستان امروز ) حكومت می كردند و همه آنان مشوق دانش و ادبیات فارسی بودند و سامانیان بیش از دیكران در این راه اهتمام داشتند. بیرونی كه در جرجانیه خوارزم نزد ابونصر منصور تحصیل علم كرده بود مدتی نیز در گرگان تحت حمایت مادی و معنوی زیاریان كه مرداویز سر دودمان انها بود به تحقیق پرداخته بود و پس از آن تا پایان عمر در ایران خاوری آن زمان به پژوهش های علمی خود ادامه داد . با این كه محمود غزنوی میانه بسیار خوبی با بیرونی نداشت و وسائل كافی برای تحقیق در اختیار او نبود ولی این دانشمند لحظه ای از تلاش برای تكمیل تحقیقات علمی خود دست نكشید.
بیرونی كه بر زبانهای یونانی ، هندی و عربی هم تسلط داشت كتب و رسالات متعدد كه شمار انها را زائد بر ۱۴۶ گزارش كرده اند نوشت كه جمع سطور انها بالغ بر ۱۳هزار است . مهمترین آثار او « تفهیم » در ریاضیات و نجوم ، «آثار باقیه » در تاریخ و جغرافیا ، « قانون مسعودی » كه نوعی دائرهٔ العارف است و كتاب « هند » در باره اوضاع این سرزمین از تاریخ و جغرافیا تا عادات و رسوم و طبقات اجتماعی آن . بیرونی كتاب دائرهٔالمعارف خود را به نام سلطان مسعود غزنوی حاكم وقت كرد ، ولی هدیه او را كه سه بار شتر سكه نقره بود نپذیرفت و به او نوشت كه كه كتاب را به خاطر خدمت به دانش و گسترش آن نوشته است ، نه پول.
بیرونی معاصر بوعلی سینا بود كه در اصفهان می نشست و باهم مكاتبه و تبادل نظر فكری داشتند.
بیرونی در جریان لشكركشی های محمود غزنوی به هند غربی (پاكستان امروز قسمتی از آن است ) امكان یافت كه به این سرزمین برود ، زبان هندی فراگیرد و در باره اوضاع هند تحقیق كند كه محصول این تحقیق ، كتاب « هند » اوست .

منبع : تاریخ ایران و جهان در این روز