تحول اقتصادی یعنی چه؟

اینکه می‌گویند:
تحول اقتصادی یعنی چه؟
▪ درآمد خانوارها ۱۰۰هزار تومان زیاد می‌شود
▪ پولدارها فقیر می‌شوند، فقیرها پولدار
▪ قیمت کالاها افزایش می‌یابد
▪ هیچکدام
طرح تحول اقتصادی چیست؟ برگه اطلاعات اقتصادی خانوار با چه هدفی منتشر شده و پر کردن آن توسط خانواده‌ها چه سودی برایشان دارد؟
این روزها موضوعاتی همچون فرم اطلاعات اقتصادی، حذف یارانه‌ها و پرداخت نقدی به سوژه روز افراد خانواده تبدیل شده است. خانم‌های خانه‌دار در بازارهای خرید مدام با هم در مورد طرح جدید دولت صحبت می‌کنند. کارمندان در ساعات استراحت در سر کار در این باره اظهارنظر می‌‌کنند. تحول اقتصادی حتی به میان جوانان هم آمده است. فرزندان خانواده انتظار دارند اوضاع اقتصادی آنها نیز در خانواده به یمن تحول اقتصادی دگرگون شود.
ضعف اطلاع‌رسانی از سوی مقامات دولتی بخصوص اعضای طرح تحول باعث شده مردم در ابهام به سر ببرند. صحبت‌های مبهم و کلان از سوی مقامات، فضایی را فراهم کرده که عموم خانواده‌ها که سررشته‌ای از اقتصاد ندارند و فقط از قیمت خرید نان، شیر، ماست، بلیت اتوبوس و ... مطلع هستند و تغییرات قیمتی این کالاها برایشان مهم است، هر کدام گمانه‌زنی مخصوص خودشان را از مزایا و اهداف طرح تعریف می‌کنند.
بازارنامه دنیای‌اقتصاد در این گزارش سعی کرده با شیوه‌ای قابل فهم، شما خانواده‌ها را از محتوای طرح تحول اقتصادی و از همه مهم‌تر برگه اطلاعات اقتصادی خانوار مطلع کند.
دولت به واسطه تاکید شخص رییس‌جمهوری از ابتدای امسال طرحی تحت عنوان «طرح تحول اقتصادی» را در دستور کار قرار داد. همه چیز از تورم، نقدینگی و یارانه شروع می‌شود. سال‌ها است دولت‌ها در کشورمان برای کمک به توانایی مالی خانواده‌های کم‌درآمد و دهک‌های یک تا هفت جامعه، حجم زیادی پول تحت عنوان یارانه برای پایین نگه داشتن کاذب قیمت کالاهای اساسی می‌پردازند.
دولت‌ها با پرداخت این یارانه‌ها به بخش تولید سعی داشتند قیمت کالاهایی همچون بنزین، نان، لبنیات، سیمان و ... را پایین نگه دارند. غافل از اینکه سهم گروه‌های کم‌درآمد از این کالاهای به ظاهر ارزان به مراتب کمتر از خانواده‌های توانمند بوده است.
اکنون دولت در نظر دارد یارانه‌ها را به صورت هدفمند پرداخت کند و این پرداخت قرار است به صورت نقدی از نیمه دوم سال اجرا شود. مسوولان به این نتیجه رسیده‌اند که نظام فعلی توزیع یارانه روش کارآمدی نیست. به عنوان مثال براساس میزان فعلی یارانه شیر، باید به هر ایرانی در سال ۲۷ لیتر شیر داده شود، اما مشخص نیست چنین هدفی محقق می‌شود یا نه؟ از همین رو رساندن صحیح منابع به گروه‌های هدف (کم درآمد‌ها) به عنوان ضرورت در دستور کار دولت قرار گرفته است.
هدفمند کردن یارانه‌ها گام اول در اجرای طرح تحول اقتصادی است. طرح تحول اقتصادی برای ایجاد تحول اساسی در کلیه بخش‌های تولید، تجارت و توزیع طراحی شده است، اما هدفمند کردن یارانه‌ها ارتباط مستقیم با دخل و خرج خانواده‌ها دارد.
دولت در سال، ۸۸ میلیارد‌دلار یارانه پنهان در بخش انرژی می‌پردازد. هم‌اکنون قیمت برق در سبد خانوارها بسیار اندک است. به همین دلیل است که خانوارهایی که برق بیشتری استفاده می‌کنند یارانه بیشتری نیز دریافت می‌کنند در صورتی که اگر هر کسی قرار باشد قیمت واقعی برق را بپردازد قطعا در شیوه‌های مصرف خود نیز تجدید نظر می‌کند.
در حال حاضر سهم بیشتری از یارانه‌ها صرف افرادی می‌شود که از توانایی مالی مناسب برخوردار هستند و نیازی به دریافت یارانه ندارند. این در حالی است که هدف دولت از پرداخت یارانه‌ کمک به اقشار آسیب‌پذیر است.
مثال ساده‌ای برای این قضیه بزنیم: قیمت واقعی هر لیتر بنزین مصرفی در ایران ۱۶۰۰ تومان است یعنی دولت برای هر لیتر بنزین که با قیمت ناچیز لیتری ۱۰۰ تومان وارد خودروها می‌شود ۱۵۰۰ تومان یارانه می‌پردازد.
حال این یارانه ۹۰هزار میلیارد تومانی وارد باک خودروهای چه کسانی می‌شود؟
خانواده‌‌هایی که از طبقات مرفه جامعه هستند و هر کدام صاحب حداقل دو دستگاه خودرو هستند از این یارانه سود می‌برند و در مقابل گروه‌های کم‌درآمد که اغلب بدون خودرو هستند هرگز از یارانه هنگفت سوخت بهره نمی‌برند.
در حال حاضر روستاییان بالغ بر ۳۲درصد جمعیت کشور را به خود اختصاص داده‌اند در حالی که میزان برخورداری آنها از یارانه‌ها در کشور کمتر از ۱۰درصد است.
تا اینجا از اهداف طرح برایتان گفتیم. اما برای اجرای این طرح و پرداخت نقدی و هدفمند یارانه‌ها چه پیش‌نیازهایی لازم است؟
مهمترین پیش‌نیاز اطلاع دولت از اطلاعات اقتصادی خانوارها است. دولت باید آمار اقتصادی هر کدام از خانواده‌های کشور را به صورت دقیق شناسایی کند تا بر اساس آن برای هر کدام از خانواده‌ها رقم خاصی به عنوان یارانه در نظر بگیرد و به آنها بپردازد.
دولت برای پرداخت نقدی یارانه که گفته می‌شود رقم آن برای هر خانوار بین ۷۰ تا ۱۰۰هزار تومان است. باید قشر فقیر، محروم و دهک‌های پایین جامعه را شناسایی کند.
این شناسایی از طریق طرح جمع‌آوری اطلاعات اقتصادی خانوارهای کشور انجام می‌شود. ۵/۱۷میلیون خانوار در کل کشور وجود دارد که برای هر کدام از آنها برگه‌ای در قطع A۳ برای اعلام اطلاعات اقتصادی‌شان چاپ شده و احتمالا تاکنون همه خانواده‌ها این برگه را پر کرده و تعدادی از آنها هم سر موعد مقرر آن را تحویل داده‌اند. توصیه می‌کنیم این برگه را جدی بگیرید. حتما آن را پر کنید و تحویل دهید. چرا که در غیر اینصورت حتما از یارانه نقدی محروم خواهید ماند. نکته مهمی که باید در پاسخ به پرسش‌های موجود در برگه مذکور، مدنظر قرار دهید رعایت اصل صحت و راستگویی است. تصور نکنید اگر اطلاعات را غلط به دولت ارائه دهید از یارانه‌ها بیشتر استفاده خواهید کرد این تصور کاملا به ضرر شما است.
مندرجات پرسشنامه طرح جمع‌آوری اطلاعات اقتصادی خانوار همچون دیگر اطلاعات جمع‌آوری شده محرمانه نگهداری می‌شود.
‌برخلاف برخی تصورات هیچ کدام از مندرجات و اطلاعات این پرسشنامه‌ها برای سنجش و اخذ مالیات نیست و تنها به منظور باز کردن حساب برای مردم در اختیار وزارت رفاه و تامین اجتماعی قرار می‌گیرد. این نوع پرسشنامه که نخستین بار‌ اطلاعات دارایی مردم را جمع‌آوری می‌کند کمک زیادی برای برطرف شدن خلا‌ اطلاعات اقتصادی خانوار در کشور است.
اطلاعات این طرح در پایگاه اطلاعات کشور جمع‌آوری می‌شود. این پایگاه موقتی نیست و به صورت دائمی، به‌روزرسانی می‌شود و برای بسیاری از تصمیم‌گیری‌ها قابل استناد و مراجعه است.
زمانی که برگه را تحویل می‌دهید یک کد رهگیری به شما تحویل داده می‌شود که حتما این کد را حفظ کنید.
هر فرد برای تغییر اطلاعات، ‌پیگیری نتایج این طرح یا اعتراض به آن از طریق شماره رهگیری می‌تواند اقدام کند.
دارا بودن شماره ملی برای تکمیل این پرسشنامه ضروری است اگر شخصی کارت ملی نداشت با هماهنگی صورت گرفته با ثبت احوال کشور می‌تواند،‌ کارت موقت دریافت کند.
باز تاکید می‌کنیم به سوالات موجود در برگه طرح تحول اقتصادی صحیح پاسخ دهید. ملاک دولت در این طرح راستی‌آزمایی است. البته در کنار این موضوع اطلاعاتی که خانواده‌ها ارائه می‌دهند از طریق ۲۰ بانک اطلاعات موجود در کشور چک می‌شود و درستی آنها مورد آزمون قرار می‌گیرد. ضمن اینکه دریافت یارانه به واسطه ارائه اطلاعات غلط حرام است. اطلاعات شناسنامه افراد از طریق پایگاه ثبت احوال کاملا کنترل می‌شود. خانواده‌ها حتی اگر تعداد فرزندانشان را کم و زیاد اعلام کنند از طریق کد ملی قابل پیگیری و کنترل است.
مرکز آمار ایران بعد از جمع‌آوری اطلاعات، آنها را در اختیار وزارت رفاه قرار می‌دهد تا این وزارتخانه مطابق قانون ادامه کار را در بحث هدفمند کردن یارانه‌ها انجام دهد. اما پایگاه اطلاعاتی این کار در مراکز آمار باقی می‌‌ماند تا بتواند از این پایگاه برای طرح‌های آماری بعدی و به‌روزرسانی این اطلاعات بهره بگیرد.هزینه اجرای این طرح ملی ۳۰میلیارد تومان اعلام شده است.
برنامه زمان‌بندی برای جمع‌آوری فرم اطلاعات اقتصادی برای خانوارهای تا سه نفره از ۱۲ تا ۱۶ مرداد و برای خانوارهای چهار نفره ۱۷ تا ۲۱ مرداد تعیین شده است. همچنین مقرر شده است، خانوارهای پنج نفره ۲۲ تا ۲۶ مرداد، شش نفره ۲۷ تا ۳۱ مرداد و هفت نفره و بیشتر، از اول تا پنجم شهریور برای تحویل فرم مراجعه کنند.۳۶هزار ایستگاه آماری در مدارس سراسر کشور برای جمع‌آوری اطلاعات اقتصادی مستقر شده‌اند.همچنین کسانی که در ایام اعلام شده موفق به دریافت و تحویل برگه اطلاعات اقتصادی نشده‌اند می‌توانند از ششم شهریورماه به مدت ۵ روز برای این کار اقدام کنند.
خانواده‌ها دقت کنند با پر کردن اطلاعات اقتصادی به دولت کمک می‌کنند تا سطح توانایی مالی خانواده‌ها شناخته شود و بر اساس آن یارانه‌ها به صورت عادلانه بین مردم توزیع شود.
اصلا نگران دادن ریز اطلاعاتی همچون تعداد خودرو، وضعیت مسکن و سطح حقوق نباشید. اطلاعات شما کاملا محرمانه نزد دولت باقی خواهد ماند.برخی خانواده‌ها به غلط تصور می‌کنند دولت با پرداخت مثلا ۱۰۰هزار تومان به همه افراد، یارانه‌ها را به صورت یکسان توزیع خواهد کرد در صورتی که هرگز چنین نیست.
در حال حاضر خانواده‌های پولدار مثلا ماهی ۳۰۰هزار تومان از یارانه سوخت بهره می‌برند در حالی که با پرداخت نقدی ماهانه ۱۰۰هزار تومان از یارانه بهره خواهند برد.
بنابراین با طرح جدید، اختصاص یارانه به پردرآمدها کمتر خواهد بود.
● ۱۳ چالش پرداخت نقدی یارانه
۱) اول مردادماه روزی که انتشار برگه طرح تحول اقتصادی در کشور آغاز شد، سایت اینترنتیwww.amar.org.ir نیز معرفی شد تا مردم هرگونه سوال و ابهامی نسبت به موضوع داشته باشند بتوانند از این طریق به دنبال پاسخ بگردند. اما طی چند روز گذشته چندین بار در طول روز سعی کردیم به این سایت مراجعه کنیم اما سایت باز نشد!
۲) اساسا تفاوت بین طرح جمع‌آوری اطلاعات اقتصادی و آمارگیری نفوس و مسکن که در سال ۸۵ انجام شد، چیست؟ در آمارگیری نفوس و مسکن ماموران آمارگیری با مراجعه به در منازل اطلاعاتی همچون مشخصات فردی اعضای خانواده، نوع ملکیت منزل، سطح تحصیلات، خودرو، نوع شغل، حقوق و دستمزد را تهیه کردند. اکنون در طرح جمع‌آوری اطلاعات اقتصادی نیز دقیقا همین سوالات مطرح شده است. در این صورت این پرسش به ذهن می‌رسد که آیا دقت آمارگیری نفوس و مسکن سال ۸۵ پایین بوده است که دولت یکبار دیگر می‌خواهد این کار را با اسم متفاوت انجام دهد؟
۳) مهم‌ترین اشکال اساسی در طرح جمع‌آوری اطلاعات اقتصادی خانوارها نپرداختن به میزان دارایی‌های سرمایه‌‌ای خانواده‌ها است. در فرم شماره یک پرسشنامه اطلاعات افراد خانوار هیچ‌گونه پرسشی مبنی بر اینکه خانواده‌ها چقدر پول نقد، سپرده بانکی، سهام، سکه، طلا و ارز در اختیار دارند؟ مطرح نشده است.
● حال دولت چگونه می‌تواند از سطح مالی افراد مطلع شود؟
ممکن است خانواده‌ای نه صاحب ملک باشد و نه صاحب خودرو اما مثلا یک میلیارد تومان در بانک سپرده‌گذاری کرده باشد یا به اندازه چندصدمیلیون تومان سکه و طلا داشته باشد. حال این خانواده از نظر دولت فقیر است یا پولدار؟ به نظر می‌رسد چون در پرسشنامه مذکور درباره میزان سرمایه پولی و مالی افراد سوال نشده، پرداخت نقدی یارانه از این حیث دچار اشکال شود.
۴) در پرسشنامه برای اعلام میزان حقوق، ارزش خودرو، ارزش املاک و مستغلات و مبلغ وام از واحد میلیون ریال و هزار ریال استفاده شده است.
این واحد برای عموم خانواده‌ها که سطح اطلاعات ریاضی آنها متوسط رو به پایین است، سخت و دشوار است.
چه عیبی داشت اگر از واحد ریال که واحد استاندارد پولی کشورمان است استفاده می‌شد؟
خانواده‌ها ممکن است برای رعایت این واحد در اعلام میزان حقوق دچار اشتباه سهوی شوند.
۵) اعتبار اطلاعاتی که از افراد دیگر گرفته می‌شود معلوم نیست برای چه مدتی است. رییس مرکز آمار ایران در یک مصاحبه اعلام کرده اطلاعات برای مدت یک سال است اما در جای دیگری گفته اطلاعات مختص سه ماه است.
چه سه ماه و چه یک سال این موضوع محل اشکال است. فرض کنید فردای روزی که یک خانواده پرسشنامه را تکمیل کرده و تحویل می‌دهند سرپرست یا عضوی از آن خانواده فوت کند در این صورت تکلیف چیست؟ آیا باید تا سه ماه یا شاید هم یک سال آن خانواده منتظر بنشینند تا بعد از این مدت این موضوع را به دولت اطلاع دهند؟
۶) مشکل اساسی دیگر پرسشنامه ضعف در شناسایی میزان واقعی حقوق و دستمزد سرپرست خانوار است. فردی که چندین شغل دارد اما فقط برای یک شغل بیمه است به راحتی حقوق مربوط به یک شغل را اعلام می‌کند از همه مهم‌تر بسیاری از کارفرمایان برای کاستن از سهم خود از حق بیمه شاغلان در بنگاه ترجیح می‌دهند در اطلاعات ارائه شده به سازمان تامین اجتماعی، میزان دریافتی کارگر را در حداقل دستمزد اعلام کنند و بدین ترتیب میزان دریافتی کارگران بسیاری از بنگاه‌ها بر اساس داده‌های رسمی یعنی فیش حقوقی و اطلاعات ارائه شده به سازمان تامین اجتماعی فراتر از حداقل دستمزد نمی‌رود در حالی که در واقعیت بسیاری از شاغلان از دریافتی بیشتر و حتی چند برابری حداقل دستمزد برخوردارند که این مساله باعث ایجاد اختلال در سیستم توزیع نقدی یارانه‌ها خواهد شد.
۷) در برگه پرسشنامه در مورد میزان وامی که خانواده‌ها به بانک‌ها بدهکارند، پرسش شده در حالی که این احتمال وجود دارد که اقساط وام برخی افراد تا چند ماه دیگر تمام شود.
در این صورت چه مکانیزمی وجود دارد که دولت از این قضیه بلافاصله باخبر شود؟
۸) اقدامات قهری و تنبیهی برای اشتباهات عمدی یا سهوی افرادی که اطلاعات غلط ارائه کنند، معلوم نیست.
۹) اشکال دیگری که در پرسشنامه مشاهده می‌شود تمرکز بر درآمد افراد است در حالی که هیچ پرسشی درباره اطلاعات هزینه‌‌ای خانواده‌ها در این برگه نیامده است. یک خانوار ممکن است در ماه یک میلیون درآمد هم داشته باشد اما یک فرد سرطانی هم در خانواده باشد که ماهانه ۵۰۰هزار تومان باید هزینه درمان داشته باشد که این هزینه هنگفت قابل شناسایی نیست.
۱۰) گفته شده هزینه اجرای این طرح ۳۰میلیارد تومان است و هر یک روزی که بخواهد طول بکشد یک میلیارد تومان خسارت مالی ایجاد خواهد شد. اما فعلا برای تحویل فرم خانواده‌های دونفره مهلت‌ها تا دو روز تمدید شد. سوال این است آیا اگر قرار باشد تا پایان اجرای طرح برای هر مرحله چندروز، چند روز مهلت‌ها تمدید شود خسارت‌ها پیش‌بینی شده است؟
۱۱) در پرسشنامه درباره ارزش املاک خانواده‌ها سوال شده است و گفته شده ارزش را براساس قیمت عرف منطقه اعلام کنید. مشکل این بخش این است که قیمت عرف را چه کسی معلوم می‌کند؟ از کجا معلوم که افراد ارزش ملک را به صورت درست و واقعی اعلام کنند؟
۱۲) بحث مهم دیگری که در ارتباط با طرح پرداخت نقدی یارانه‌ها مطرح است تبعات تورمی اجرای این طرح است. کارشناسان اقتصادی معتقدند اگر یارانه‌ها نقدی شود ممکن است جهش قیمت داشته باشیم.
البته دولت معتقد است با اجرای این طرح مطمئنا مزایای بسیار بیشتری نسبت به معایب کوتاه‌مدت آن دارد و با تحمل دردی کوتاه‌مدت رونقی بلندمدت نصیب اقتصاد کشور خواهد شد.
۱۳) نکته دیگری که باید به آن توجه کرد این است که توزیع دارایی‌ها و درآمد خانوارها متفاوت است. پس باید به این فکر بود که بعد از پرداخت نقدی خصوصا به طبقات پایین درآمد جامعه، این مبالغ چگونه مصرف می‌شود؟ خانواده‌هایی که مثلا صاحب خودرو نیستند ممکن است با پرداخت ماهانه یارانه‌ها احساس کنند درآمد مستمر نصیب آنان شده و در نتیجه اقدام به خرید خودرو کنند که در این صورت یارانه‌ها نه تنها باعث کمک به خرید کالاهای اساسی نمی‌شود؛ بلکه موجب تشدید تورم خواهد شد.

طرح: محسن اسدی
مریم علیزاده
سید سعید وکیلی
http://thebankers.blogfa.com