قدرت پیشگیری

هیچ‌گونه درمان پزشكی، چه موفق باشد یا با شكست روبرو شده باشد، نمی‌تواند با قدرت پیشگیری قیاس شود. در كشورهای توسعه یافته، دو مورد از هر سه مرگ و یك مورد از هر سه مورد بستری در بیمارستان می‌تواند با تغییر در شش عامل مهم خطر، پیشگیری شوند: استعمال دخانیات، مصرف الكل، تصادفات، فشارخون بالا، چاقی و فاصله بین غربالگری و مراقبت‌های بهداشتی اولیه.
مدت‌هاست كه ثابت شده است تلاش‌های امر پیشگیرانه نظیر افزایش فعالیت جسمی، ترك سیگار، كاهش چربی، پیشگیری از بیماری‌های مقاربتی و حاملگی ناخواسته، كاهش پرخاشگری و خشونت و اجتناب از مصرف الكل و موادمخدر تاثیر زیادی در سلامت دارد.
● انواع پیشگیری
پیشگیری می‌تواند به شكل‌های فراوان صورت گیرد. تلاش‌های ابتدایی یا "قبل از وقوع" ممكن است به دنبال كاهش عوامل استرس‌زا و افزایش حمایت در جهت پیشگیری از مشكلات در افراد سالم باشد. مثلا برنامه‌های آموزش مشتری، راهنمایی درباره نحوه تغییر شیوه زندگی ارایه می‌دهد (به صورتی كه به نیازهای اساسی بدن و ذهنی‌ خود، اهمیت داده و مراقبت‌كنیم) كه موجب پیشگیری از مشكلات و تقویت تندرستی است.
سایر برنامه‌های پیشگیری، افراد در معرض خطر را مشخص نموده و آنها را با برخورداری از اطلاعات، <توانمند> می‌سازد، به طوری كه بتوانند از مشكلات بالقوه اجتناب نمایند. این برنامه‌ها ممكن است كل جامعه را هدف‌ گیرند و مثلا سعی در كاهش تمام خطرات محیطی داشته باشند و یا ممكن است در یك گروه خاص (مثلا سمینار درباره رفتارهای جنسی ایمن برای جوانان) یا یك فرد (مشاوره چهره به چهره در مورد سوءمصرف مواد) به ثمر برسد.
درگذشته، پزشكان به طور معمول، موضوع پیشگیری را در اقدامات تخصصی خود لحاظ نمی‌نمودند و همچنین مشتریان نیز نقشی خنثی ایفا می‌نمودند زیرا هر چه ساكت‌تر بودند، بیشتر مورد اغماض قرار می‌گرفتند اما امروزه زمان تغییر نموده و دانشكده‌های پزشكی در خصوص مراقبت‌های پیشگیرانه، آموزش‌های بیشتری به پزشكان می‌دهند.
مطالعات فراوان نشان می‌دهد كه پیشگیری نه فقط موجب ذخیره‌ منابع مالی می‌شود بلكه ناجی قدرت تولید، سلامت و زندگی نیز می‌باشد. حدود ۶۰ تا ۸۰ درصد مرگ‌های ناشی از بیماری‌های قلبی عروقی، سكته‌ها و سرطان‌ها را می‌توان با معیارهای پیشگیرانه، به تاخیر انداخت و یا مانع وقوع آنها شد. مثلا عدم مصرف دخانیات به تنهایی می‌تواند هر سال موجب پیشگیری از مرگ ۳۰۰,۰۰۰ نفر شود و یا تغییر دررژیم غذایی می‌تواند از ۳۵ درصد مرگ‌های غیرضروری از بیماری‌ قلبی عروقی پیشگیری كند.
● پتانسیل پیشگیری
تداخل بسیار زیادی بین پیشگیری و حفاظت وجود دارد. برخی مردم ممكن است به موضوع واكسیناسیون به عنوان روشی برای پیشگیری از بیماری فكر كنند و حال این كه سایرین به آن به صورت شكلی از حفاظت در برابر بیماری‌های خطرناك می‌نگرند. حفاظت در بسیاری موارد بار زمین مانده پیشگیری را برمی‌دارد.
شما می‌توانید از خودتان در طریق دست كشیدن از تمایلات جنسی، از بیماری‌های مقاربتی یا حاملگی ناخواسته پیشگیری كنید اما اگر تصمیم داشته باشید كه خودتان را در معرض فعالیت‌های جنسی پرخطر قرار دهید، می‌توانید با استفاده از كاندوم یا مواد اسپرم‌كش از خودتان حفاظت كنید. به همین صورت می‌توانید از بسیاری تصادفات رانندگی، نه فقط با دست كشیدن از رانندگی در جاده‌های پرخطر بلكه اگر مجبور به رانندگی هستید، با بستن كمربند ایمنی و استفاده از تكنیك‌های دفاعی رانندگی محافظت كنید.
مهم‌ترین مفهوم حفاظت، اشاره بر میزان خطر آنی یا مستقیم (مثلا خطر آسیب عمدی از سوی یك متجاوز یا صدمه غیرعمدی ناشی از آتش) یا طولانی مدت و غیرمستقیم (مانند خطر بیماری‌ قلبی و سرطان به عنوان نتیجه سیگاركشیدن) دارد. برای این كه بدانیم چگونه خودمان را به بهترین صورت محافظت نماییم، باید قادر به ارزیابی واقعی خطرات باشیم.
‌● ارزیابی خطرات
شما در این زمان و در این نقطه از زندگی‌، نمی‌توانید ژن‌های‌تان را تغییر داده، خطراتی كه آنها حمل می‌كنند را عوض نمایید. اما این مساله در مورد تمام خطرات مرتبط با سلامت، صحت ندارد. خطر آسیب به سر در هنگام دوچرخه‌سواری بدون استفاده از كلاه ایمنی بالا بوده و با این وجود، هنگام استفاده از آن، خطر به شدت كاهش می‌یابد. امروزه جوانان با خطرات فراوانی روبرو هستند كه از خطر مورد خشونت قرار گرفتن شروع شده و تا خطرات مربوط به رفتارهای خود آزاری مانند مصرف مشروبات الكلی و موادمخدر امتداد دارد.
در هر سنی، بزرگ‌ترین خطر تهدید‌كننده،‌ سلا‌مت ناشی از رفتارهای پرخطر همچون استعمال دخانیات، مصرف مشروبات الكلی، ورزش نكردن، خوردن بیش از حد غذاهای چرب و عدم معاینات منظم پزشكی است. به همین علت است كه تغییر عادات غلط، بهترین راه برای كاهش خطرات و پیشگیری از مشكلات مربوط به سلامت است.
● وعده ارتقا
اگر بهترین دفاع، خوب حمله كردن است، در این صورت ارتقای سلامت نشان دهنده بهترین شكل از پیشگیری و محافظت است. سازمان جهانی بهداشت، ارتقای سلامت را به عنوان فرآیند تواناسازی مردم در جهت بهبود و افزایش كنترل بر سلامت‌شان، تعریف نموده است و سایر متخصصین بهداشت از آن به عنوان <علم و هنر عطا شده برای كمك به مردم در دستیابی به حالت ایده‌آل سلامت> یاد می‌كنند.
برنامه‌های ارتقای سلامت تاكید بر رفتارهای تقویت كننده سلامت دارند، مانند ورزش نمودن به طور منظم، خوردن غذاهای مغذی، كنترل نمودن استرس به صورت مطلوب، اجتناب از سیگار و مصرف مشروبات الكلی و موادمخدر، برقراری روابط مثبت با دوستان، زندگی در جامعه‌ای با هوای سالم و هدف‌دار بودن در زندگی.
آنها ممكن است بر اجتناب از خطر تاكید كنند، مانند دور بودن از نور خورشید در بین روز و یا كاهش خطر در معرض آفتاب قرار گرفتن مانند استفاده از آفتاب‌گیر. یكی از بهترین مثال‌ها از نحوه موثر بودن ارتقای سلامت، كاهش چشمگیر در استقبال دخانیات در كشورهای توسعه یافته است. برخی مواقع این كه اطلاعات را ارایه داده و بر مسوولیت فرد در تبادل رفتار جنسی ایمن داشتن، چربی كمتر خوردن، انجام منظم ورزش یا دست كشیدن از یك رفتار خطرناك، تاكید و اصرار شود، كافی نخواهد بود. واقعیت این است كه تمام تصمیمات مرتبط با سلامت در قالب محتوای پیچیده‌ای از فرهنگ و جامعه اتخاذ می‌شود.
كارشناسان آموزش بهداشت به نحوی فزاینده متوجه می‌شوند كه تاكید بیش از حد بر مسوولیت فرد، ممكن است موجب سقوط افراد شده و با تكرار شكست، افراد به سرزنش و نكوهش خود در شرایطی بپردازند كه ورای كنترل‌شان است. مثلا دانشجویان ممكن است تصمیم بگیرند تا غذای بهتر و مقوی‌تری بخورند اما تنها انتخاب در دسترس آنها، غذای سلف سرویس دانشگاه باشد كه غذایی حجیم و پرچرب است بنابراین بهترین نیت‌های جهان نیز نمی‌تواند منجر به موفقیت آنها شود.‌
با مروری بر مطالب این مجموعه، متوجه برخی از مفاهیم، موضوعات و پیام‌های آشنایی می‌شوید كه با هر جنبه از سلامت‌تان، مرتبط بوده و به كار می‌رود. در این قسمت به مهمترین موارد آن اشاره می‌كنیم:
▪ شما فقط به سادگی مخلوقی از ذهن، بدن یا روح نبوده، بلكه هر سه جنبه را دارید. عوامل جسمی، روان شناختی، روحی، معنوی، ذهنی و محیطی به صورت‌های پیچیده و مهم با هم ارتباط داشته و بر سلامت‌تان تاثیر می‌گذارد.
▪ پیشگیری،‌ قدرت تقویت كیفیت و مدت زندگی‌تان را دارد. شما می‌توانید به جای منتظر بودن برای پرداخت باج به عادات بد، با انطباق و سازگاری رفتارهای سلامت‌بخش، بسیاری از آنها را به تاخیر انداخته و یا از بین ببرید.
▪ تغییرات مثبت شیوه زندگی (اصول ارتقای سلامت) موجب تقویت سلامت‌تان و نیز غنی‌نمودن رفاه و آسایش شما می‌شود.
▪ شما می‌توانید با تغییر رفتارهای مرتبط با سلامت‌تان، مسوولیت سلامت و پیشگیری از بیماری‌تان را به عهده بگیرید. كلید‌های موفقیت عبارتند از داشتن انگیزه، اطلاعات دقیق، راهكارهای عملی و باور به توانایی خودتان برای تغییر.
▪ شما تنها نیستید. ارتباط شما با مردم اطراف‌تان و محیطی كه در آن زندگی می‌كنید، به زندگی‌تان غنا و معنا می‌بخشد.
▪ شما با خطرات غیرقابل اجتناب در زندگی روبرو هستید اما می‌توانید برای اجتناب از آنها و یا به حداقل رساندن تاثیرشان بر سلامت و تندرستی‌تان، كارهای زیادی انجام دهید.

سعید پارسی نیا

منبع : روزنامه سلامت