گام هایی کوچک برای کاوش در گیتی

همه ساله هفته یی را که در آن قرار داریم (۱۳ تا ۱۹ مهرماه-۴ تا ۱۰ اکتبر) توسط مجمع عمومی سازمان ملل متحد به عنوان هفته بین المللی علوم و فناوری فضایی و تاثیر آن در بهبود شرایط زندگی بشر و پیشرفت دانش بشری شناخته شده است. «هفته جهانی فضا» را که ایران هم نقش بسزایی در پیشنهاد و تعیین آن در مجمع عمومی سازمان ملل ایفا کرده است، باید مهم ترین رویداد بین المللی مرتبط با فضا و به نوعی مردمی ترین جشن فضایی در سراسر جهان دانست. این ایام فرصتی دوسویه برای دولت ها و ملت ها ایجاد می کند تا با ایجاد جو و محیطی علمی و بهره مندی از دنیای ارتباطات، برنامه هایی در راستای رسیدن به پیشرفت فضایی کشور خود تعریف کنند و از پیشنهادهای یکدیگر بهره مند شوند و به این ترتیب نقش «فناوری فضایی» در توسعه همه جانبه دنیای امروز را پذیرفته و تعامل های لازم را برای قرار گرفتن در مسیر توسعه صورت دهند.
در جولای ۱۹۹۹ در کنفرانس بین المللی پژوهش و استفاده صلح آمیز از فضای ماورای جو که توسط سازمان ملل متحد و تحت عنوان Unispace۳ در اتریش برگزار شد، پیشنهادی مطرح شد مبنی بر انتخاب یک روز به عنوان روز جهانی فضا که در آن فرصتی برای معرفی دستاوردهای تکنولوژیک مرتبط با فضا و همچنین برنامه های آموزشی برای مردم سراسر دنیا ایجاد شود. اما آنچه در این کنفرانس محل اختلاف نظر شد، تعیین تاریخ این روز در تقویم سالانه سازمان ملل بود زیرا روسیه و کشورهای متحدش اصرار داشتند روز چهارم اکتبر، سالروز نخستین سفر فضایی انسان (فضاپیمای اسپوتنیک -۱) که توسط دولت اتحاد جماهیر شوروی و در سال ۱۹۵۷ صورت گرفت، به عنوان این روز انتخاب شود. از طرف دیگر هیات حاضر از ایالات متحده و چند کشور دیگر با اعلام مخالفت خود نسبت به انتخاب چهار اکتبر، روز ۱۰ اکتبر را پیشنهاد دادند که سالروز تصویب نخستین معاهده نامه حقوقی مربوط به استفاده صلح آمیز از فضا در سازمان ملل به سال ۱۹۶۷ است. این امر سبب شد با بروز اختلاف هایی، کنفرانس دو روز از وقت خود را به بررسی و حل این اختلافات بپردازد و در نهایت با پیشنهاد ابتکاری هیات حاضر از ایران مبنی بر انتخاب چهار تا ۱۰ اکتبر به عنوان «هفته جهانی فضا» کنفرانس از بن بست خارج شد و هفته جهانی فضا به تصویب کنفرانس و سپس مجمع عمومی سازمان ملل رسید و از آن تاریخ هر ساله کشورهای زیادی مراسم گوناگونی را در بزرگداشت این هفته برگزار می کنند.
● اهداف سازمان ملل از انتخاب هفته جهانی فضا
هنگام تصویب «هفته جهانی فضا» توسط مجمع عمومی سازمان ملل، موارد زیر به عنوان اهداف اصلی این مناسبت عنوان شد؛
- آموزش مردم نقاط گوناگون جهان درباره فواید حاصل از بهره برداری فضا
- رونق استفاده از فضا برای توسعه اقتصادی پایدار
- جلب حمایت های عمومی از برنامه های فضایی
- تشویق کودکان به فراگیری علوم و توجه به آینده
- ترویج راه اندازی نهادهای مرتبط با فضا در نقاط مختلف دنیا
- جلب همکاری های بین المللی برای آموزش و امداد فضایی
و بدین ترتیب کشورهای مختلف همه ساله در نظر دارند با برگزاری برنامه های متنوع برای اقشار مختلف مردم خود و بالا بردن سطح عمومی دانش فضایی در جامعه و تلاش به تشویق دانشجویان و متخصصان برای پژوهش در حوزه های مرتبط با تکنولوژی فضایی از کاربردهای گوناگون آن در زندگی بشر بهره ببرند.
‌● شعار سالانه
اداره امور فضای ماورای جو سازمان ملل متحد که متولی کلیه امور فضایی این سازمان است، با کمک سازمان غیردولتی و بین المللی «انجمن هفته جهانی فضا» که همه ساله مسوولیت هماهنگی کلیه امور و برنامه های مربوط به هفته جهانی فضا در دنیا را بر عهده دارد، با برگزیدن شعار سالانه برای این هفته، از تمامی کشورهای برگزارکننده می خواهد تمام تلاش خود را در راستای نزدیکی به اهداف این شعار و تحقق آن به کار بندند. به طوری که در سال ۲۰۰۷ به مناسبت پنجاهمین سالگرد تسخیر فضا توسط انسان، این کمیته شعار «۵۰ سال در فضا» را برگزید. همچنین در این سال ۵۴ کشور جهان با برگزاری جشن هایی در این هفته، ۵۰ سال حضور انسان در فضا را گرامی داشتند که حدود ۴۳۵ رویداد علمی، فرهنگی و آموزشی در ۲۴۴ شهر جهان برگزار شد و گزارش های آن حاکی از حضور ۳۳۷ هزار شرکت کننده و حدود ۲۶ میلیون مخاطب جهانی برای این هفته بود که سال گذشته را به بی نظیرترین مراسم «هفته جهانی فضا» از ابتدای تعیین آن تبدیل کرد. همچنین این انجمن برای سال ۲۰۰۸ با انتخاب شعار «کاوش در گیتی»، کشورهای جهان را به تلاش بیشتر برای جست وجو در فضای بیکران و یافتن راه حل معضلات تکنولوژیکی بشر در فضا دعوت کرده است. همچنین شعار سال آینده نیز «فضا برای آموزش» اعلام شده است و جهان را موظف می کند تا از هم اکنون برای سال آینده برنامه ریزی مرتبط را آغاز کند.
● هفته جهانی فضا در ایران
پس از تعیین هفته جهانی فضا در سازمان ملل و نقش ایران در تصویب آن، «مرکز سنجش از دور ایران» که در آن زمان به نوعی مسوول امور کشور در استفاده صلح آمیز از فضا به حساب می آمد، مسوولیت هماهنگی مربوط به بزرگداشت این هفته را به عهده گرفت که پس از مدتی با ادغام این مرکز در مراکز مرتبط فناوری فضایی دیگر و تاسیس «سازمان فضایی ایران» هر ساله مسوولیت هماهنگی و مدیریت برنامه های ملی در این هفته بر عهده این سازمان تازه تاسیس قرار گرفته است. همچنین از سال ۸۳ تا ۸۶ به دلیل تلاقی این هفته با ماه رمضان در ایران و کشورهای اسلامی دیگر، هفته جهانی فضا با چند هفته تاخیر برگزار می شد و در ایران این مراسم از چهار تا ۱۰ اکتبر به ۱۹ تا ۲۵ آبان ماه منتقل شده بود. اما از سال جاری و با اتمام این تداخل، ایران نیز همچون دیگر کشورهای جهان از ۱۳ تا ۱۹ مهرماه، برنامه های خود را به مناسبت هفته جهانی فضا برگزار می کند.
با وجود اینکه طی سال های اخیر، ایران پیشرفت گسترده یی در صنایع فضایی داشته است، اما خلاء اساسی اطلاع رسانی عمومی و همچنین سطح نه چندان بالای دانش عمومی مردم کشور سبب شده است در اذهان عمومی، فناوری مهم و تاثیرگذار فضایی به تکنولوژی لوکس و نه چندان ارزشمندی(که ایران امکانات اقتصادی و علمی پیشرفت در آن را ندارد) تبدیل شود و عملاً دستاوردهای سال های اخیر به دلیل ابهامات فراوان و مسائلی نظیر تحریم، آن طور که باید به باور عمومی عرضه نشود. از طرف دیگر علاوه بر این، معضلات مدیریتی که ناشی از عدم اطلاع کافی مدیران صنعتی از اهمیت فناوری فضایی و تحقیق و پژوهش در این حوزه است، همگان را متقاعد می کند با استفاده از فرصتی جهانی همچون «هفته جهانی فضا»، علاوه بر مطرح شدن به عنوان یکی از کشورهای فعال در زمینه های مدیریتی و اجتماعی عرصه فضایی دنیا، کمبود اطلاعات عمومی- خبری اقشار جامعه را با اطلاع رسانی صحیح و آموزش همگانی جبران کرد و به نوعی مشکلات مذکور را که بخش کوچکی از موانع پیش روی صنایع فضایی کشور است تا حدودی رفع کرد.
اما به رغم ضرورتی که در این زمینه حس می شود، متاسفانه رویکرد رسانه های جمعی طی سال های اخیر و سال جاری در مورد اطلاع رسانی این هفته و تاثیری که می تواند در کشورهای در حال توسعه داشته باشد در حد خبری کوتاه و اشاره یی به بحث وجودی آن در جهان باقی مانده است و صرفاً به بعد تبلیغاتی آن توجه شده است و نه تنها برنامه های عمومی و آموزشی برای پخش سراسری از رسانه ملی تهیه نشده، که صرفاً به برگزاری همایش ها و مراسم در محیط های آکادمیک و دانشگاهی اکتفا شده است که سطح کمی مخاطبان آن در مقایسه با مخاطبان عمومی بسیار پایین تر است. همچنین در عرصه عمومی (آن طور که امسال اعلام شده است) هفته جهانی فضا با به صدا درآمدن زنگ فضا در یکی از دبیرستان های تهران آغاز شده و برنامه هایی محدود توسط سازمان های مرتبط برگزار می شود، اما واضح است برای نهادینه شدن این مساله و همچنین برنامه ریزی درازمدت به منظور پیشرفت در علوم فضایی، برگزاری چنین مراسمی کافی نیست و آنچه مسلم است در کشور ما، با وجود اینکه شورای عالی فضایی (که ریاست آن برعهده رئیس جمهور است) و سازمان های مرتبط با فضا همچون سازمان فضایی ایران فعالیت می کنند، اما کماکان فقدان یک کمیته مسوول که «تنها» وظیفه اصلی آن در طول یک سال، برنامه ریزی زیربنایی برای برگزاری مناسب و نتیجه مند «هفته جهانی فضا» باشد، حس می شود. چرا که بنا به دلایل گوناگون، مناسبت هایی همچون هفته جهانی فضا در اولویت کاری برنامه های سالانه کشور قرار نمی گیرد و گاهی مشاهده می شود برنامه هایی با اهداف کوتاه مدت و مقطعی در این راستا تعریف می شود. به همین منظور با وجود تلاش هایی که می شود، پرونده مناسبت های اینچنینی به همین شکل بسته شده و تا سال آینده اتفاق خاصی در مورد آن صورت نمی گیرد. بنابراین ضروری به نظر می رسد با تشکیل یک کمیته ملی با یک وظیفه اصلی (یعنی برگزاری هفته جهانی فضا در ایران) تجربه کشورهای دیگر همچون مالزی و سنگاپور (که در عرصه علوم و صنایع فضایی پیشرفت اساسی داشته اند) بررسی شده و برنامه های درازمدت چند ساله به منظور تداوم مسیر توسعه با تاثیر رسانه و برنامه های آموزش عمومی در آن تدوین شود و این امر زمانی صورت می گیرد که نیاز آن در سیاستگذاری های کلان صنعتی کشور حس شود؛ امری که به نظر می رسد در آینده یی نزدیک محقق شود.

مهدی سعیدی پور

منبع : روزنامه اعتماد