وضعیت تجارت الکترونیکی در جهان

● تصویری از تجارت الكترونیكی در جهان
در سالهای اخیر ، تغییرات عمیقی در روابط اقتصادی بین افراد، شركت‌ها و دولت‌ها به وجود آمده است. مبادلات تجاری بین افراد با یكدیگر، شركت‌ها با یكدیگر و افراد با شركت‌ها و دولت‌ها به سرعت از حالت سنتی خود كه عمدتاً مبتنی بر مبادلهٔ اطلاعات بر مبنای اسناد و مدارك كاغذی بوده خارج شده و به سوی انجام مبادلات از طریق بهره‌گیری از سیستم‌های الكترونیكی در حركت است.
تجارت الكترونیكی به دلیل سرعت، كارایی، ‌كاهش هزینه‌ها و بهره‌برداری از فرصت‌ها، عرصه جدیدی را در رقابت گشوده است. تا آنجا كه گفته می‌شود عقب افتادن از این سیر تحول، نتیجه‌ای جز منزوی شدن از عرصه اقتصاد جهانی نخواهد داشت. رشد اقتصاد جهانی در سال ۲۰۰۰، ۳.۸ درصد و در سال ۲۰۰۱، ۱.۳درصد افول داشته است. همچنین نرخ رشد تجارت بین‌المللی نیز به طور قابل توجهی پایین آمده است. بخصوص صادرات كشورهای در حال توسعه كه در سال ۲۰۰۰ با نرخ ۱۴ درصد رشد كرده بود، در سال ۲۰۰۱ تنها به میزان ۱ درصد افزایش داشته است. در مقابل این موارد، این حقیقت وجود دارد كه تعداد میزبان‌های اینترنت، تعداد كاربران اینترنت در سراسر جهان و ارزش كالاها و خدماتی كه به صورت online مبادله می‌شوند، به سرعت در حال رشد بوده و عملكرد كسب و كارها، دولت و سایر جنبه‌های اجتماعی تحت تأثیر اینترنت قرار گرفته است.
۳. دسترسی جهانی به اینترنت و تجارت الكترونیكی
رشد روز افزون فناوری مخصوصاً فناوری اطلاعات در جهان باعث دسترسی افراد بی‌شماری به اینترنت گردیده است. براساس تحقیقات اتحادیهٔ بین‌المللی ارتباطات از راه دور (ITU۱)، تعداد كاربران اینترنت تا آخر سال ۲۰۰۱،‌ به ۵۰۰ میلیون نفر رسیده است كه این رقم، ۱۱۵ میلیون نفر بیشتر از تعداد كاربران اینترنت در اواخر سال ۲۰۰۰ می‌باشد. یعنی افزایشی به میزان ۳۰ درصد قابل مشاهده است. همچنین ITU پیش‌بینی كرده بود كه تعداد كاربران اینترنت تا آخر سال ۲۰۰۲ به ۶۶۵ میلیون نفر خواهد رسید كه نشان‌دهندهٔ ۳۱ درصد نرخ رشد سالانه می‌باشد. به عبارت دیگر هر سال بیش از ۱۵۰ میلیون نفر یا ۵/۲ درصد از كل جمعیت جهان به تعداد كاربران اینترنت افزوده می‌شوند. تعداد كاربران اینترنت در كشورهای در حال توسعه نیز افزایش می‌یابد: در جدول زیر ارقام مربوط به توزیع جغرافیایی رشد كاربران اینترنت در سال ۲۰۰۰ و ۲۰۰۱ براساس تحقیقات ITU ارایه شده است.
داده‌هانشان می‌دهد كه در كشورهای در حال توسعه، كاربران جدید اینترنت سهم رو به رشدی داشته و این كشورها در سال ۲۰۰۱ ، یك سوم از كاربران جدید اینترنت در سراسر جهان را در خود جای داده‌اند. بر اساس گزازشات ناشی از یك پروژه تحقیقاتی در این زمینه، تا سال ۲۰۰۵ حدود ۸/۹۴۱ میلیون كاربر اینترنت در جهان وجود خواهد داشت كه تقریباً دو برابر تعداد كاربران اینترنت در آخر سال ۲۰۰۱ می‌باشد. در بازارهای بسیار پیشرفته، نفوذ اینترنت نزدیك به حد اشباع رسیده و از این رو افراد برای دسترسی به اینترنت در آینده نزدیك برنامه‌ریزی نمی‌كنند و به نظر می‌رسد كه تعداد كاربران اینترنت تا حدی تثبیت گردیده است. بنابراین رشد سهم كشورهای در حال توسعه ادامه خواهد یافت.(Ecommerce, ۲۰۰۲)
۴. تجارت الكترونیكی و روند رشد آتی آن
تجارت الكترونیك دركشورهای در حال توسعه رشد می‌كند ولی سرعت رشد آن بسیار كمتر از سرعت رشد تعداد كاربران اینترنت می‌باشد با اینكه استفاده از اینترنت پیش‌شرط توسعه تجارت الكترونیك می‌باشد (ECommerce, ۲۰۰۲) و رشد بالای دسترسی عمومی مردم به اینترنت موجب توسعه تجارت و كسب وكار از طریق اینترنت می‌شود، (صنایعی ۱۳۸۱) ولی رشد تعداد كاربران اینترنت لزوماً نشانهٔ سرعت توسعه تجارت الكترونیك نمی‌باشد. در نظر خواهی كه در شش ماه اخیر در ۱۲ كشور جهان انجام گرفت، e-mail تنها فعالیت اینترنتی در بین بیش از ۵۰ درصد از پاسخ دهندگان آن كشورها بود. نسبت كاربران اینترنتی فعال در زمینه تجارت الكترونیكی در كشورهای در حال توسعه پایین‌تر از حد میانگین می‌باشد و این عامل مطمئناً به دلیل درآمد سرانه پایین‌تر و همچنین عوامل دیگری چون استفاده كم از كارت اعتباری، كمبود محصولات یا خدمات مربوطه یا تداركات و خدمات تكمیلی ضعیف می‌باشد. به نظر می‌رسد فاصله بین كشورهای در حال توسعه و توسعه یافته در زمینه دسترسی و استفاده آنها از اینترنت كمتر از فاصلهٔ بین این كشورها در زمینه حجم تجارت الكترونیكی می‌باشد.
اگرچه در مورد سرعت گسترش مبادلات الكترونیكی، برآوردهای بسیار متفاوتی ارائه شده است ولی در كلیه پیش‌بینی‌های به عمل آمده اعلام شده است كه تجارت الكترونیكی در سالهای آینده با رشد فزاینده‌ای روبرو خواهد بود. در سال ۱۹۹۹ حجم مبادلات الكترونیكی در ایالات متحده امریكا، ۷۰۰ میلیارد دلار و در سایر كشورهای جهان ۳۳۰ میلیارد دلار بوده است. پیش‌بینی می‌شود كه حجم تجارت الكترونیكی كالاها و خدمات شركت‌های امریكایی در سال۲۰۰۳ به۲۸۰۰ میلیارد دلار بالغ گردد كه این رقم معادل ۲۵ درصد خریدهایی است كه در آن سال بین شركت‌های آمریكایی صورت خواهدگرفت. انجام مبادلات الكترونیكی توسط شركت‌ها و مصرف‌كنندگان اروپایی در سال ۲۰۰۴ معادل ۱،۶۰۰ میلیارد دلار یا ۳/۶ كل معاملات در اروپا برآورد گردیده است. در حیطهٔ تجارت بین‌المللی نیز تجارت الكترونیك سهم فزاینده‌ای را به خود اختصاص خواهد داد. برآوردهای موجود حاكی از آن است كه تا سال ۲۰۰۳ بین ۱۰ تا ۲۵ درصد از تجارت، به صورت الكترونیكی صورت خواهد گرفت.
كشورهای عضو شورای همكاری خلیج‌فارس، از نظر حجم تجارت الكترونیكی در صدر فهرست كشورهای عربی قرار دارند. ارزش تجارت الكترونیكی این كشورها سالانه به ۳/۱ میلیارد دلار می‌رسد. در كشورهای تازه صنعتی شده نیز تجارت الكترونیك به سرعت در حال گسترش است. (گزارش توجیهی ۱۳۸۰)
در یكی دیگر از تحقیقات به عمل آمده توسط Economic Intelligent United، رتبه‌بندی كشورهای جهان برای پذیرش و به كارگیری تجارت الكترونیكی ارائه گردیده است. در این تحقیق عواملی از قبیل اتصال به شبكه، اوضاع كسب و كار، پذیرش تجارت الكترونیكی توسط تولید‌كنندگان و مصرف كنندگان، وجود قوانین و مقررات مناسب، فراهم بودن خدمات حمایتی برای تجارت الكترونیكی و زیرساختهای اجتماعی و فرهنگی، به عنوان عمده‌ترین محورهای تعیین كننده گسترش تجارت الكترونیكی در كشورها شناخته شده‌اند. در این بررسی امریكا و استرالیا در رده‌های اول و دوم و سنگاپور در رده هفتم قرار گرفتند. این درحالی است كه فرانسه علی رغم گستردگی استفاده از اینترنت، به دلیل تمركز بازار داخلی در ردهٔ پانزدهم قرار گرفته است.
۵. مقایسه تجارت الكترونیك B۲B با تجارت الكترونیك B۲C
حجم تجارت الكترونیك B۲B بر حجم تجارت الكترونیك B۲C فزونی دارد ولی در كشورهای در حال توسعه در سطح پایینی باقی مانده است. تجارت الكترونیك B۲B ۹۵ درصد كل تجارت الكترونیك جهانی را تشكیل می‌دهد. منابع متفاوت در پیش‌بینی‌های مربوط به حجم معاملات B۲B همسانی ندارند، ولی در توجه به رشد زیاد آن در چند سال آینده اتفاق رأی وجود دارد. نرخ‌های رشد سالانه‌ای كه ارایه می‌شود، بین ۵/۸۱ درصد و۴/۵۴ درصد تغییر می‌كنند. تا زمانی كه B۲B دركشورهای در حال توسعه پیاده نشود، حجم‌ تجارت الكترونیك در آن كشورها ناچیز خواهد بود. توسعه تجارت الكترونیك B۲B در شركت‌های فعال كشورهای در حال توسعه به ظرفیت آنها جهت شركت در زنجیره‌های تأمین جهانی و منطقه‌ای مرتبط می‌باشد. توسعه B۲B در سطح شركت، نیاز به توانایی برآورده كردن چالش‌های سازمانی و تكنولوژیكی و در سطح كشور، نیاز به پیوند بهتر جنبهٔ فیزیكی و دیجیتالی اقتصاد كشور دارد. به دلیل اینكه تجارت الكترونیك B۲B- به غیر از بخش خدمات- به همان نسبتی كه نیاز به زیر ساختار ICT دارد، نیاز به زیرساختار سنتی و فیزیكی از جمله بنادر، خطوط آهن و جاده، ‌خدمات پشتیبانی و معیارهای تسهیل تجاری، كه از اصول اساسی زنجیرهٔ‌ تأمین می‌باشند، دارد. جریان‌های سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی و پیوندهای موجود بین رویه‌های محلی و جهانی از دیگر عوامل مهم رشد تجارت الكترونیك B۲B در كشورهای درحال توسعه خواهد بود.
تسهیل توسعه B۲B در كشورهای در حال توسعه به دلیل رشدی كه فراهم می‌كند مهم است و مهمتر از همه اینكه اهمیت تجارت الكترونیك برای توسعه تنها به دلیل راحتی انجام خرید نمی‌باشد بلكه به این دلیل است كه تجارت الكترونیك به شركت‌ها كمك می‌كند كه در تمام مراحل تولید و فرآیندهای توزیع خود دستاوردهای كارایی به دست آورند كه این دستاوردها باعث پیشبرد رقابت‌پذیری شركت‌ها، سطوح بالاتر بهره‌وری و به طور كلی ایجاد درآمدهایی برای اقتصاد می‌گردد.
نمودار زیر ‌اطلاعاتی را از یك نظر خواهی جهانی كه در سال ۲۰۰۱ در رابطه با بازارهای الكترونیكی انجام گردید ارایه می‌كند. تطابق فرآیندها و تكنولوژی‌های كسب وكار با محیط جدید الكترونیكی نیاز به صرف زمان و هزینه دارد. زمانی‌كه عاملان بازارهای الكترونیكی مدل‌های ‌كسب وكار خود را اصلاح كنند و همچنین شركت‌های رهبر، شركای كوچكتر خود را به بازارهای الكترونیكی جذب كنند، انتظار می‌رود كه این سیستم‌ها به جذب سهم در حال رشد فروش‌های جهانی B۲B ادامه بدهند (ECommerce, ۲۰۰۲).
مهمترین دلایل عدم خرید اینترنتی:
موسسه تحقیقاتی نلسون تیلور در تحقیقات دوره‌ای خود مهمترین دلایل عدم خرید اینترنتی را دسته بندی نموده است. طبق نتایج تحقیقات این گروه، مسائل امنیتی مهمترین دلیل امتناع از خرید اینترنتی محسوب می‌گردد.
۵. نتیجه‌گیری
تجارت الكترونیكی در حال رشد بوده و در آینده بسیاری از شیوه های تجاری سنتی را به چالش فرا می‌خواند. محیط در حال تغییر و غیر ایستا حكم می‌كند كه ما نیز باید راهبرد‌های اثربخشی را در راستای بستر سازی برای توسعه این پدیده در كشورمان توسعه دهیم. تجارت الكترونیك می‌تواند سكوی پرتاب بسیاری از صنایع و كسب وكارهای ما باشد البته اگر ما توان تطبیق آن را با برنامه های تجاری كسب و كارمان داشته باشیم.
۶. منابع و مآخذ
۱- صنایعی علی(۱۳۸۱)، "تجارت الكترونیك در هزاره سوم"، انتشارات جهاد دانشگاهی واحد اصفهان.
۲- گزارش شورای عالی انفورماتیك (۱۳۸۰)، "گزارش توجیهی و سیاست تجارت الكترونیكی جمهوری اسلامی ایران: مصوب كمیسیون تخصصی اطلاع‌رسانی".
۳- UNITED NATIONS CONFERENCE ON TRADE AND DEVELOPMENT (۲۰۰۲), "E-COMMERCE AND DEVELOPMENT", UNCTAD.
۴- Taylor Nelson Sofres & TNS Interactive, Global results ۲۰۰۲.
۵-"E-Commerce and Development report ۲۰۰۲", E-Insurance, UNCTAD, ۲۰۰۲
۶-"Electronic Commerce", Marilyn Greenstein , Miklos Vasarhelyi , ۲۰۰۲
۱ International Telecommunication Union

زهره رضایی، فرشید حسینی (شرکت ثنارای)

منبع : پایگاه اطلاع رسانی ITanalyze