الگو سازی در عرصه دیپلماسی خاورمیانه

دولت میشل سلیمان در لبنان که به صفت زیبای «دولت وحدت ملی» زینت گرفته، محصول پیمان صلحی است که بهار امسال در شهر دوحه میان همه طوایف لبنان بسته شد. در به ثمر نشستن این پیمان که مسیر تاریخ لبنان را تغییر داد، تهران نقشی بسزا داشت. این نکته ای است که محافل عربی حاضر در دوحه، بر آن مهر تأیید نهادند و بیش از همه رهبر دولت مولود پیمان دوحه، یعنی میشل سلیمان آن را مورد تأکید قرار داده است. لبنانی ها هنوز اتفاقات روز تحلیف ریاست جمهوری میشل سلیمان را از یاد نبرده اند که هیأت دیپلماسی ایران با همه طوایف دروزی، مارونی،احزاب کتائب و المستقبل و.‎/‎/ به گفت وگو نشست و در میان نگاه های ناباورانه برخی محافل غربگرا، منوچهر متکی وزیر خارجه کشورمان نامه ویژه دکتر احمدی نژاد که حاوی پشتیبانی تهران از پروژه آشتی ملی در این کشور بود را به نخبگان سیاسی این کشور ارائه کرد.
سفر میشل سلیمان رئیس جمهور لبنان به تهران یک رویداد نمادین است. جنبه تاریخی این رویداد در این است که پیش از این، اراده بازیگران حریف ایران در صحنه لبنان بر این اصل استوار بود که روابط تهران و بیروت از یک سطح معمولی فراتر نرود. این قدرت ها پنهان نمی کردند که شرط اولشان برای همکاری با بیروت فاصله گیری آن از دو قطب مقاومت یعنی سوریه و ایران است. چنان که تبلیغات سیاسی آنها طی این سه سال بر اساس « ایران هراسی » و « سوری ستیزی » پیش رفت.
بنابراین اگر دیدار میشل سلیمان عنوان یک « رویداد بی سابقه » را به خود گرفته به این سبب است که میهمان بلندپایه تهران با این تصمیم از موانع و محدودیت های زیادی در مسیر مناسبات دو کشور عبور کرده است. او با این اقدام یکی از وعده های مهم خویش در روز انتخاب به ریاست جمهوری را جامه عمل می پوشاند که گفته بود ساختار سیاست خارجی و داخلی لبنان را خارج از دایره تنگ نگاه های جناحی شکل خواهد داد.
اما در تصمیم نمادین میشل سلیمان برای همگرایی با تهران عوامل دیگری هم دخیل است که شاید مهم ترین آن تصویری است که دیپلماسی ایران در افکار عمومی لبنان بر جای گذاشت.
واقعیت این است که سه سال اوضاع بحرانی لبنان، آزمونی دشوار برای سیاست خارجی ایران بود. در این مدت بیروت به آوردگاه رقابت بزرگ میان قدرت های منطقه ای از اعراب گرفته تا اسرائیل و از فرانسه تا امریکا تبدیل شد. از فردای ترور رفیق حریری نخست وزیر پیشین که زمام امور لبنان به دست طیف غربگرایان افتاد، تهران و دمشق هدف مشترک تهاجم بازیگران فرامنطقه ای واقع شدند.
اما به گواهی نخبگان لبنان، تهران این دوره آزمون را با موفقیت پشت سرگذاشت. استراتژی جمهوری اسلامی برای عبور از این دوره پرتلاطم چیزی نبود جز « مدارا و تعامل فراگیر» با همه طیف ها و طوایف لبنان. بر پایه این سیاست ، تهران چتر دوستی و اعتماد خویش را بر فراز همه جناح ها و طوایف سیاسی لبنان گشود. در این مدت سیاست خارجی کشورمان بسیاری از بی مهری ها، تندروی ها و حتی اهانت ها را در فضای غبار گرفته بیروت به جان خرید، اما نگذاشت آتش «جنگ منافع » و نزاع احزاب دامن آن را فراگیرد و در اندیشه مدارا و اعتدال او خدشه افتد. اعتماد و محبوبیتی که تهران اکنون نزد گروه ها و جناح های و طوایف گوناگون لبنان به دست آورده مرهون همین بردباری و بلندنظری است.
نگاه جریان های سیاسی لبنان به تهران به طور خاص از خرداد امسال تغییر یافت. یعنی درست از زمانی که تهران همه ابزارهای نفوذ خویش را برای فرونشاندن نزاع خیابانی و خروج لبنان از دو سال بن بست سیاسی به کار بست. در عرض این شش ماه سرنوشت ساز بنیان صلح بیروت بارها در معرض تلاطم و تزلزل قرار گرفت و برخی نیروها از داخل و خارج برای بر هم زدن فضای تفاهم این کشور خیز برداشتند، اما تهران در کنار متحدان سیاسی خویش در جبهه مقاومت مانع از آن شدند تا دوران تلخ نزاع طایفه ای بر بیروت حکمفرما شود. بنابراین چنان که اغلب تحلیلگران لبنانی گفته اند سفر ژنرال محبوب لبنانی ها را می توان پاسخی به نقش همه جانبه تهران در پروسه آشتی ملی این کشور خواند.
طبیعی است اولین موضوع در دستور کار مذاکرات هیأت بلندپایه لبنان در تهران، چاره اندیشی درباره سازوکار تحکیم آشتی ملی در این کشور است. میهمان و میزبان در این نشست، پروژه وحدت و آشتی ملی گروه های لبنانی را یک سرمایه گرانسنگ می بینند که هنوز با پاره ای تهدیدها روبرو است. قرار است مهم ترین مرحله این پروژه در روزهای آغازین سال جدید میلادی با انتخابات پارلمانی لبنان به بار بنشیند. از این رو حراست از این وفاق سیاسی برای هر دو طرف یک تکلیف تاریخی است.
اما دیدار های افسر دوران مقاومت لبنان از تهران دو ویژگی مهم دیگر هم دارد:
۱) میشل سلیمان خود از خویشاوندان و همفکران جنبش مقاومت است. او چنان که در مانیفست ریاست جمهوری اش بیان کرده رمز اقتدار لبنان را در اراده مبارزان و رزمندگان آن می بیند. این افسر سرشناس در همه برهه های تاریخی لبنان که ایرانی ها آنها را نقاط درخشان خاورمیانه می شناسند حضور داشته است.
چنان که سیدحسن نصرالله نیز تصریح کرده است سلیمان در پیشینه خویش علاوه بر فرماندهی ارتش مستقل لبنان نشان مجاهدت را دارد و از زمره کسانی بوده که دشمن هم مرز لبنانی ها از نقش آفرینی او در صحنه این کشور ابراز نگرانی کرده اند. در جریان حمله ارتش اسرائیل به لبنان در جنگ معروف به جنگ « سی و سه روزه » تابستان ۱۳۸۵ که صف بندی های سیاسی لبنان، روشن شد، سلیمان جانب حمایت از مقاومت اسلامی لبنان را پیش گرفت.
در مدت دو سال پس از جنگ نیز که گروه های متحد امریکا در صحنه این کشور برای محدودسازی قدرت مقاومت تلاش کردند، سلیمان از مخالفان جدی خلع سلاح مقاومت بوده است. نظر به همین بعد از تفکر سلیمان است که اغلب رسانه های بیروت گزارش داده اند که محافل تل آویو سفر رئیس جمهور لبنان را با نگرانی دنبال می کنند. کاملاً واضح است که دیدار سلیمان درشرایطی که رژیم صهیونیستی با بحران تشکیل دولت دست به گریبان است و امریکا در انتخاب سیاست جدید برای خاورمیانه ای با بلاتکلیفی روبرو است باعث تحکیم موضع جبهه مقاومت خواهد شد.
۲) در تقسیم قدرت لبنان میشل سلیمان جریان مسیحیان مارونی را نمایندگی می کند. پیش از عزیمت او، تهران میزبان دو چهره سرشناس دیگر از طیف مسیحیان مارونی بود. از این منظر دیدار این چهره پرنفوذ مارونی ها نشانه ای دیگر از تعامل فراجناحی تهران در لبنان است. این سیاست ایران با آن بخش از اندیشه سلیمان همپوشانی دارد که گفته اولین ضرورت برای ساختن لبنان تعامل همه جانبه با تمام فرقه ها و طوایف لبنان است. یعنی همان چیزی که امروز یک جزء از آن در دیدار احمدی نژاد و سلیمان به نمایش درآمده است. پایه این سیاست در دیدار ماه پیش میشل عون نهاده شد و انتظار می رود گام های تکمیلی آن در دیدارهای نمایندگان سایر سران اقوام غیر شیعه مانند رهبر المستقبل - سعد حریری - و رهبر دروزی های لبنان - ولید جنبلاط - که برای آمدن به تهران ابراز علاقه کرده اند برداشته شود. اهمیت این رشته تعامل ایران با طوایف غیر شیعه لبنان در این است که اغلب این گروه ها و رهبران تا دیروز در شمار مخالفان جمهوری اسلامی بودند و با نگاهی متأثر از همان تبلیغات منفی درباره ایران قضاوت می کردند.

فرزانه شاهسوند

منبع : روزنامه ایران