نسبت فاجعه ‌بارنیروی انسانی متخصص به مخازن نفت ـ چه تعداد مهندس نفت برای مدیریت مخازن ایران تربیت شده است؟ ـ بخش اول

▪ خبرنگار:
در این نشست به دنبال بررسی وضعیت آموزش عالی، رابطه صنعت و دانشگاه و مدیریت منابع انسانی در بخش بالادستی صنعت نفت هستیم. شما مسوولیت طرح ضربتی آموزش نیروی انسانی متخصص برای وزارت نفت را بر عهده داشتید و به نظر می‌رسد توضیحات شما درباره‌ی این طرح، خود می‌تواند آغاز خوبی برای این گفت و گو باشد.
ـ دکتر حقیقی:
علی‌رغم آنکه بخش عمده ای از درآمد کشور ما، حاصل از فروش نفت خام بوده است، اما به دلایل نامعلومی به پرورش مهندسین این رشته در کشور توجه نشده است و با توجه به نیاز وسیع به نیروی انسانی در صنعت نفت، متاسفانه این رشته در دانشگاه های ما توسعه پیدا نکرده است. یکی از دلایل این مسئله، نبود استاد یا انحصار آموزش به شرکت ملی نفت و دانشگاه صنعت نفت بود که مانع از توسعه‌ی این رشته در سایر دانشکده‌های فنی دانشگاه‌های معتبر کشور می‌شد.
طبق آماری که قبل از آغاز طرح ضربتی، از شاغلین در تمام شرکت‌های نفت بالادست گرفته شد، در مجموع تنها ۱۱۰ نفر نیروی متخصص(مهندسی نفت) وجود داشت. پس از آن طرح ضربتی اعزام دانشجو به دانشگاه‌های خارج از کشور ایجاد شد که طی ۳ سال دانشجویان را برای آموزش به خارج از کشور اعزام کردیم. در واقع نیروی انسانی، چالش (challenge) اصلی صنعت نفت تشخیص داده شد و طرح ضربتی برای پاسخ به این چالش تدوین شد.
کمبود نیروی متخصص در این صنعت به اندازه‌ای بود که هنگام اجرای طرح ضربتی، اگر تمامی دانشگاه‌های محدودی که در آن زمان در دنیا رشته مهندسی نفت را ارائه می‌کردند، بسیج می‌شدند‌ و همه این دانشگاه‌ها تنها دانشجویان ما را آموزش می‌دادند، نمی‌توانستند تعداد ۱۰۰۰ مهندس نفتی را که شرکت مناطق نفت‌خیز جنوب تقاضا کرده بود، تامین کنند. این آمار به خوبی ابعاد غفلت بزرگی که نسبت به آموزش نیروی متخصص در بخش مخازن شده بود را روشن می‌کند .
به هر حال در سال ۱۳۷۷ به این معضل توجه شد و افرادی برای ادامه‌ی تحصیل در این حوزه به دانشگاه‌های خارج از کشور اعزام شدند و پس از اتمام دوره آموزش خود به کشور بازگشتند و بخشی از نیاز نیروی متخصص این صنعت را برطرف کردند. اگر چه برخی از این نیروها به رغم بازگشت به کشور به دلیل ضعف و کوتاهی صنعت در جذب آن ها به خارج از کشور مهاجرت کردند.
برخی تمایل دارند که شرکت ملی نفت با همان تعداد نیروی متخصص دوره‌ی کنسرسیوم اداره شود
تأخیر در تأسیس رشته‌ی مهندسی نفت در دانشگاه‌های صنعتی کشور همچون شریف، امیرکبیر
طرح ضربتی تربیت نیروی انسانی؛ طرحی برای پاسخ به چالش نیروی انسانی
▪ خبرنگار:
در این طرح چه تعدادی دانشجو آموزش دیدند؟
ـ دکتر حقیقی :
در طول ۳ سال، هر سال ۱۰۰ نفر در دانشگاه‌های خارج و داخل آموزش ‌دیدند. البته لازم به ذکر است، در همان سال رشته‌ی مهندسی نفت در دانشگاه‌های مختلف از جمله دانشگاه صنعتی شریف و دانشگاه صنعتی امیرکبیر تاسیس شد، جالب است بدانید که پیش از آن، رشته مهندسی نفت حتی در دانشگاه صنعتی شریف که مهم‌ترین دانشگاه صنعتی کشور است نیز وجود نداشت.
علاوه بر تأسیس رشته‌ مهندسی نفت در دانشگاه‌های کشور، همه رشته‌هایی که دردانشگاه صنعت نفت تدریس می‌شد از جمله پرستاری، حسابداری، برق و مکانیک تعطیل شد و از آن پس تنها رشته مهندسی نفت در دانشکده‌ی صنعت نفت ارائه ‌شد. در واقع طرح ضربتی سبب توسعه دانشگاه صنعت نفت و دانشگاه‌های داخلی نیز شد.
در تشکیلات شرکت ملی نفت در دوره‌های گذشته، تعداد بسیار اندکی متخصص ایرانی حضور داشت. پیش از انقلاب ، کارشناسان ایرانی در اداره‌ی مخازن حضور نداشتند به همین دلیل در این زمینه رشد نکردیم، البته در بخش پالایشگاهی، آبادان اولین پالایشگاهی بود که ۵۰-۶۰ سال پیش توسط ایرانیان اداره می‌شد. اگر چه ساخت آن توسط انگلیسی‌ها British Petroleum) BP) انجام شد، اما حتی پیش از انقلاب نیز اداره این صنعت را ایرانیان برعهده داشتند. این در حالی است که متاسفانه در بخش مخازن، ایرانیان هیچگونه دخالتی در اداره‌ی مخازن نداشتند. حتی آقای دکتر سعیدی که پیش از انقلاب نیز از مدیران صنعت نفت بودند، در فرآیند مدیریت مخازن کشور پست مهمی نداشتند. اگر چه ایشان دکترای خود را از دانشگاه استنفورد (Stanford) که از مهمترین دانشگاه‌های آمریکاست اخذ کرده بود، اما تنها پس از انقلاب توانستند در حوزه‌ی مخازن اظهار نظر کنند. البته نه به این دلیل که به تخصص آن‌ها نیاز نداشتند، بلکه به دلیل وجود کنسرسیوم، آن ها نیروهای خود را برای اداره‌ی این بخش داشتند، تا جایی که مشکلات مخازن ایران توسط شعبه‌ای از شرکت شل(shell) در هلند حل و فصل می‌شد و سود زیادی هم نصیب‌شان می‌شد، بنابراین به دلیل مختلف اجازه تاسیس بخش مدیریت مخزن توسط نیروهای ایرانی داده نشد.
پس از انقلاب، سیستم کنسرسیوم برچیده شد و تمام بخش‌های شرکت ملی نفت ایران توسط ایرانیان اداره ‌شد. اما این‌که چرا پس از گذشت چند دهه ، فکری برای حل این مشکلات مدیریت مخازن نشده است، خود جای سووال دارد؟! از نظر من، در این زمینه غفلت بسیار زیادی شده است.
واقعیت این است که برخی هم اکنون نیز معتقدند و تمایل دارند که باید با همان تعداد گذشته این شرکت را اداره کنند. در حالی که در گذشته نیز کمبود نیرو وجود داشت. از سوی دیگر برای ایجاد تحول باید تشکیلات هم متحول شود. اینکه گفته می‌شود " توسعه سازمانی، بدون توسعه‌ی نیروی انسانی معنایی ندارد. برای هر مخزن نفت در حال توسعه، باید توسعه سازمانی وجود داشته باشد؛ نه اینکه مانند گذشته و با همان تشکیلات قدیم که بخش‌ مهندسی نفت مناطق نفت‌خیز جنوب به تمام مخازن‌ رسیدگی می‌کرد، عمل کنیم.
شاید یکی از علل عدم توجه به مدیریت مخزن در کشور ما این باشد که مدیران این بخش در شرایط و محیطی بسیار بسته عمل کرده‌ و هیچگاه اجازه نداده‌اند که تجارب و افراد جدید وارد بخش بالادستی نفت شود. در تمامی این سال‌ها ، همواره مسایل علمی مرتبط با نفت به ویژه در شرکت مناطق نفت خیز جنوب بسیار محرمانه بود. البته همزمان با اجرای طرح ضربتی آموزش به یک‌باره شرایط جدیدی در صنعت نفت به وجود آمد. در این دوران درهای صنعت نفت کشور بر روی شرکت‌های بخش خصوصی نیز باز شد و برخی از شرکت‌های بخش خصوصی عهده‌دار مسوولیت انجام مطالعات برخی از مخازن بزرگ کشور شدند.
در سال ۱۳۷۷، وضعیت دانشگاه‌ها به گونه‌ای بود که کمبود شدید نیروی متخصص احساس می‌شد. کل موجوی نیروی متخصص و مهندس نفت در کشور، ۱۱۰ نفر بود، در حالی که مدیریت هر مخزن به ۱۱۰ نفر احتیاج داشت. تعداد مخازن فعال ۴۰-۵۰ مخزن است، که هر کدام از ۲۰ تا ۳۰۰ هزار بشکه تولید می‌کنند. با این تعداد مهندس به طور میانگین برای هر مخزن، تنها ۲ نفر نیروی متخصص وجود داشت که یک فاجعه بود.
در کشوری مانند ترکیه که نفت خیز نیست و تنها ۲ مخزن گازی در قسمت‌های جنوبی آن وجود دارد، دو دانشگاه بزرگ استانبول و آنکارا را به آن اختصاص داده‌اند. این در حالی‌ست که مخازنی با این مقیاس در کشور ما به حساب نمی‌آیندو به مخازنی با این شرایط اهمیتی داده نمی‌شود.
▪ خبرنگار:
گفته می‌شود تعداد محدودی از کسانی که در راستای طرح ضربتی برای تحصیل به دانشگاه‌های خارج از کشور اعزام شدند، به کشور بازگشتند؛ آیا این گفته درست است؟
ـ دکتر حقیقی :
نه، اینگونه نیست. بسیاری قصد داشتند این طرح را زیر سووال ببرند، خوشبختانه این افراد به ایران بازگشتند، اما شاید مهمترین علت این‌که بعدها تعدادی از آن‌ها مهاجرت کردند، ضعف جدی مدیریت منابع انسانی و ناکارآمدی مجموعه وزارت نفت در حفظ این نیروهای متخصص بوده است.
به هر حال این اتفاق در صنعت نفت کشور رخ داد؛ البته وزارت علوم، سازمان برنامه وقت‌ و سازمان‌هایی دیگر نیز با غفلت خود زمینه‌ساز مهاجرت این متخصصان بودند، اما بیشترین غفلت و قصور عمده در این باره در شرکت ملی نفت رخ داده است.
باید توضیح دهم که این طرح اگر وارد فرآیند بوروکراسی صنعت نفت شده بود، با شکست مواجه می‌شد. برای انجام چنین برنامه‌هایی در وزارت نفت سازمان‌هایی مانند اداره مرکزی آموزش وجود داشت، اما آن‌ها در این طرح حضور نداشتند. این طرح زیر نظر مستقیم و حمایت‌های وزیر وقت نفت انجام شد و به هیچ یک از سازمان‌ها وابسته نبود؛ یکی از دلایل موفقیت آن نیز همین ویژگی‌ بود. در نهایت، موفق شدیم به اهداف مکتوب طرح که آموزش ۳۲۰ نفر بود، برسیم. البته پس از آن، این طرح به طرح‌ دو مدرکی"Dual degree" تبدیل شد که بر اساس آن دانشجویان مقطع کارشناسی ارشد دانشگاه صنعت نفت بخشی از دوره‌های آموزشی را در خارج از کشور می‌گذراندند و در نهایت به دانشجویان مدرک دانشگاه صنعت نفت و دانشگاه خارجی محل تحصیل آن‌ها داده شود.
برای بورس دانشجوی دکترا در دانشگاه‌های خارج از کشور نیز تفاهم‌نامه‌هایی با دانشگاه‌های مختلف منعقد شد؛ در حال حاضر، اغلب دانشگاه‌های دنیا برای دوره دکترا کنکور ندارند و دانشجویان با ارائه مدرک "TOEFL" ، "GRE "، ارسال سوابق تحصیلی، معدل و کارهای پژوهشی پذیرش می‌شوند. ما تنها نامه می‌دهیم و دانشجویان را معرفی می‌کنیم، این مسئله به دانشجویان کمک می‌کند تا زودتر پذیرش شوند؛ چون دانشگاه‌های طرف قرارداد به این دانشجویان راحت‌تر پذیرش (Qualify) می‌دهند.
در شرایط ایده‌آل تز دانشجویانی که به خارج از کشور اعزام می‌شوند، می‌تواند درباره‌ی مخازن ایران باشد
نبود استاد نفت ایرانی؛ یکی ازموانع انتخاب موضوع تز دانشحویان درباره‌ی مخازن ایران
▪ خبرنگار:
در قراردادها و تفاهم‌نامه‌ها موضوع پایان نامه را نیز شما تعیین می‌کردید؟
ـ دکتر حقیقی:
در تفاهم‌نامه‌ها ذکر شده بود، بهتر است دانشجویانی که بورس می‌شوند برای تز خود یک استاد راهنما در ایران و یک استاد راهنما در خارج از کشور داشته باشند، اما به دلیل اینکه در ایران در رشته مهندسی نفت استاد نداشتیم و رشته‌تحصیلی اساتید موجود با این گرایش مرتبط نبود و از سوی دیگر افراد موجود نیز اکثرا به دلیل مشغله‌ی زیاد نمی‌توانستند استاد راهنمای دانشجویان در خارج از کشور باشند، بنابراین دانشجویان به ناچار استاد راهنمای خود را از خارج از کشور انتخاب می‌کردند.
▪ خبرنگار:
دانشجویانی که برای ادامه‌ی تحصیل به کشورهایی دیگر می‌روند، بر روی مخازنی مطالعه می‌کنند که با مخازن نفت ایران متفاوت است. این مساله سبب می‌شود تا بخش عمده‌ای از دانش آن‌ها بومی و متناسب با ویژگی‌های مخازن نفت کشور که از جمله مخازن نادر دنیا هستند نباشد. آیا راه‌حلی برای حل این مسئله وجود ندارد؟
ـ دکتر حقیقی :
در بهترین و ایده‌آل‌ترین حالت، تز دانشجویانی که به خارج از کشور اعزام می‌شوند، می تواند درباره‌ی مخازن ایران باشد. البته تزهای دکترایی که تکنولوژی خاصی را توسعه می‌دهند، کاربرد عمومی و همه جانبه‌تری دارند، اما مدل‌های ارائه شده در تزهایی که روی بخش خاصی از مخازن مطالعه می‌کنند، بعضا مسائل مخازن‌ ایرانی را در برنمی‌گیرند.
تعدادی از دانشجویان ایرانی در تگزاس، کانادا و نروژ درس می‌خواندند، روشن است که اگر تز این دانشجویان درباره‌ی مخازن آن کشورها بود، آن ها از مسائل مخازن ایران فاصله می‌گرفتند؛ البته باید توجه داشت مقطع دکترا علاوه بر تز، شامل واحد‌های درسی نیز می‌شود. بنابراین، دکترا تنها ارائه تز نیست؛ در واقع انجام یک تز واقعی در رشته‌ی دکترا که منجر به ارائه مقاله می‌شود به معنای آموختن روش تحقیق است. افرادی که دکترای خود را دریافت می‌کنند، در طول عمر حرفه‌ای خود باید استاد راهنمای دهها تز باشند و دانشجویان را راهنمایی کنند. مهم‌تر این است که دانشجوی دکترایی که می‌خواهد در آینده استاد دانشگاه شود، بیاموزد که چطور روش پژوهش را به دانشجویان دیگر آموزش دهد.
مسئله‌ دیگر ضعفی است که به دلیل نبود استاد با آن مواجه هستیم. سازو کار حضور یک استاد راهنمای ایرانی در تز دانشجویانی که به خارج از کشور بورس می‌شوند را طراحی کرده بودیم و دانشگاه طرف قرارداد نیز پذیرفته بود که اینگونه عمل شود اما استاد راهنما نداشتیم! لیست تمام اساتیدی که در ایران می‌توانستند استاد راهنما شوند، تهیه و به دانشجویان اعلام شد، اما زمانی‌که دانشجویان با این اساتید تماس برقرار کردند آن‌ها به علت مشغله‌ی بسیار زیاد آن‌طور که دانشجویان انتظار داشتند، برخورد فعال نکردند و تنها تعداد محدودی از آن‌ها استقبال کردند. بنابراین باید گفت ما در آموزش نیروی انسانی در بخش بالادستی نفت با کمبود‌های بنیادینی مواجه هستیم.
حال این سووال مطرح می‌شود که اگر بخواهیم رشته مهندسی نفت را توسعه دهیم، چند استاد در این زمینه در کشور وجود دارد؟ در کشوری چون ایران که یکی از بزرگترین کشورهای نفت‌خیز خاورمیانه و جهان است چه تعداد دکترای مهندسی نفت وجود دارد؟! زمانی برای پاسخ به این سووال اسامی تمام دکترای مهندسی نفت لیست شد، تعداد آن‌ها ۶-۷ نفر بود که متاسفانه تقریباً تمام آنها از کشور خارج شده بودند!.
نسبت نیروی انسانی متخصص به مخازن بسیار فاجعه بار است. سیستم حفاری نفت در ایران صد در صد کارگری است و در اغلب موارد در این سیستم مهندس و حتی تکنسین‌ نیز وجود ندارد و افراد فعال در این بخش نیز صرفا تجربی کار می‌کنند و حتی تعدادی از آن‌ها بی سواد هستند.
حفاری‌ افقی و حفاری‌ هدایتی ( directional ) عموما دارای تکنولوژی‌ پیشرفته‌ای است و در هر بخش یک مهندس و یک اپراتور باید حضور داشته باشد. طراحی آن نیز مهندسی است، اما نیروی انسانی آن آماتور است. البته هم اکنون وضع اندکی بهتر شده است. در سال ۱۳۷۳ که به عنوان استاد وارد دانشکده فنی دانشگاه تهران شدم ، به همراه دکتر خیرخواه و دانش ، ۳ نفری گرایش مهندسی نفت را اداره می‌کردیم
▪ خبرنگار:
چه تعدادی از اساتید ایرانی در سایر دانشگاه‌های دنیا فعال هستند؟
ـ دکتر حقیقی:
مهم‌تر از تعداد این اساتید، توجه به این نکته اهمیت اساسی دارد که اساتید ایرانی خارج از کشور در رشته‌ی مهندسی نفت، برجسته‌ترین‌های دنیا و در سطح بین المللی صاحب نام هستند. در آمریکا زمانی‌که ژورنالهای نفتی را مطالعه می‌کردم، حدود ۱۰۰ استاد ایرانی یافتم که در مجلات معتبر آمریکایی پیرامون نفت مقاله می نوشتند.
مرحوم دکتر علی دانش قریب یک دهه در دانشگاه هریوت- وات (Heriot-Watt) تدریس می‌کرد، او البته به دلیل تعهدی که نسبت به کشور داشت، تابستان‌ها به ایران می‌آمد و دانشجویان مقاطع تحصیلات تکمیلی را راهنمایی (Supervise) می‌کرد. متاسفانه سال گذشته ایشان فوت کردند و ما از وجود ایشان محروم شدیم. وی یکی از بهترین‌ها در دنیا بود. دکتر دانش از دانشگاه‌ صنعت نفت آبادان فارغ‌التحصیل شده بود.
دکتر علی‌محمد سعیدی در زمینه‌ی مخازن شکاف دار در دنیا مطرح است و به او رجوع می‌کنند. با اینکه بیش از یک دهه است که از انتشار کتاب او با عنوان "مبانی مهندسی مخازن شکاف‌دار"(Fundamental &#۰۳۹;s of fractured reservoirs engineering) می‌گذرد، اما همچنان کتاب او مرجع مبانی مهندسی مخازن نفت شکاف‌دار در دانشگاه‌های معتبر دنیاست. در ایران نیز به این علت که بیشتر مخازن شکاف‌دار هستند از این کتاب استفاده می‌کنیم. وی استادی بزرگ و بسیار دلسوز است. قریب ۵ سال پیش با مرکز پژوهش‌های مجلس همکاری‌هایی داشت که منجر به انتشار یک ویژه‌نامه با عنوان نفت و منافع ملی در مجله مجلس و پژوهش شد.
دکتر محمد سهیمی رئیس دانشکده مهندسی شیمی و نفت و دکتر ایرج ارشاقی رئیس دپارتمان مهندسی نفت دانشگاه کالیفرنیای جنوبی هستند؛ دانشگاهی که من دکترایم را از آن دریافت کردم. زمانی که من در مقطع دکترا تحصیل می‌کردم، دکتر سهیمی فارغ‌التحصیل شده بود و استاد من بود. هم اکنون نیز استاد وابسته دانشگاه تهران است و هر سال دو بار برای تدریس به ایران می‌آید. وی فرد نامداری در مهندسی نفت است و تعداد بسیار زیادی مقاله و کتاب در این زمینه منتشر کرده است.
دکتر خیرخواه نیز در کلگری(Calgary) کانادا است. وی نیز سالی یکبار به ایران می‌آید و به ما کمک می‌کند. دکتر بدخشان نیز، اخیراً به ایران بازگشته است.
دکتر ریاضی مدت ۱۰ سال است که در دانشگاه‌ کویت تدریس می‌کند و دکتر سپهر نوری در دانشگاه تگزاس است. دکتر شهاب محقق به همراه دکتر عامری در دانشگاه ویرجینیا (Virginia) حضور دارند.
دکتر حسین کاظمی در دانشگاه کلورادو شخص صاحب نامی است و یکی از مدل‌های معروفی که تدریس می‌شود "کاظمی مدل" است. البته اساتید نامبرده صرفا جهت نمونه ذکر شد و مطمئنا تعداد بسیار بیشتری از اساتید هستند که یا بنده نمی‌شناسم و یا حضور ذهن ندارم.
▪ خبرنگار:
آیا می‌توان به گونه‌ای سیاست‌گذاری کرد که از اساتید برجسته ایرانی، برای راهنمایی‌ و مشاوره تز دانشجویان دکترا که به خارج از کشور اعزام می‌شوند، کمک گرفت؟
ـ دکتر حقیقی :
در حال حاضر، تعدادی از اساتید در این زمینه کمک بسیار زیادی به دانشجویان می‌کنند، اما این کار باید توسعه و گسترش یابد. چرا که تعداد افرادی که در خارج از کشور می‌توانند در این زمینه فعالیت‌ کنند، بسیار زیاد هستند. می‌توان بانک اطلاعاتی از اساتید ایرانی تباری که برای مجلات تخصصی مقاله‌ می‌نویسند، تهیه کرد تا از این اساتید استفاده شود. همچنین می‌ توان از افرادی که در انجمن نخبگان حضور دارند ، استفاده کرد. اما پیش از آن، باید به فکر ایجاد انگیزه‌هایی برای آن‌ها باشیم. حداقل بلیط آن ها را تهیه کنیم تا ضمن بازدید از ایران، دانشجویان را نیز راهنمایی کنند.
باید توجه داشت، اساتیدی را که در خارج از کشور تدریس می‌کنند، نمی‌توان از لحاظ مالی جذب سیستم آموزشی کشور کرد؛ چرا که حقوق این افراد در خارج از کشور با ایران قابل مقایسه نیست، مگر اینکه این افراد به دلیل تعصبات خاص ایرانی در سیستم آموزشی کشور فعالیت‌ کنند. بنابراین می‌توان از طریق برنامه‌ریزی برای مسافرت به ایران و با ایجاد اعتبار و احترام اجتماعی و روابط دوستانه، اساتید را به ایران علاقه‌مند کرد. اگر برای حل این مشکلات اراده داشته باشیم می‌ توانیم موانع موجود را از سر راه برداریم.
▪ خبرنگار:
چرا نفرات برتر کنکور که بالاترین ضریب هوشی را در جمع دانشجویان کشور دارند، در مهندسی نفت ادامه تحصیل نمی دهند؟! این افراد می‌توانند منشاء تحولات بسیار بزرگی باشند که متاسفانه به دلیل عدم برنامه‌ریزی و توجه مسوولان به کشورهایی می روند که برای ظرفیت‌های آن‌ها ارزش قائلند و برنامه‌ریزی کرده‌اند.
ـ دکتر حقیقی:
با کمال تاسف باید گفت ۱۰۰ نفر برتر کنکور همگی مهندسی برق و یا رشته‌هایی غیر از نفت را برمی‌گزینند. این در حالی است که رشته برق در کشور ما چندان نیز پردرآمد نیست و کشور ما از لحاظ تکنولوژیک نیز در این رشته به اندازه‌ای پیشرفت نکرده است که بتوانیم به مرزهای دانش برسیم. در ریشه‌یابی این پدیده به این نتیجه می‌رسیم که درباره‌ی درآمد و زمینه‌های کاری رشته‌هایی همچون برق تبلیغاتی شده است که در مقایسه با رشته‌ی نفت واقعیت ندارد، اما این فرهنگ نسل به نسل منتقل شده است. فرهنگ‌سازی درباره‌ی رشته‌ی نفت باید از دبیرستان شروع شود تا جوانان اهمیت این رشته را درک کنند. حتی باید طرح‌هایی اعمال شود که علاقه نوجوانان را به فعالیت‌ در این زمینه جلب کند؛ این نوع برنامه ها برای نوجوانان و جوانان در آمریکا انجام می‌شود. زمانی که در دانشگاه نفت آمریکا تحصیل می‌کردم، کودکان را برای بازدید به آنجا می‌آوردند و به وسیله ماکت چگونگی‌ به وجود آمدن نفت را برایشان توضیح می‌دادند. در واقع با این رویکرد‌های فرهنگی و تبلیغاتی، خاطرات خوبی در ذهن کودکان ماندگار می‌شد که بعدها در زمان انتخاب رشته آن‌ها را هدایت می‌کرد. بنابراین راه‌های زیادی وجود دارد که به وسیله آن ها می‌توان ضریب هوش ‌های بالا را به بدنه صنعت نفت کشور تزریق کرد.
▪ خبرنگار:
چرا بورس ویژه‌ای برای جذب نفرات اول کنکور در رشته‌ مهندسی نفت در نظر گرفته نمی‌شود ؟ در دهه‌ی اول پس از پیروزی انقلاب اسلامی، در برخی از رشته‌ها که با کمبود نیرو مواجه بودیم دکترای پیوسته ایجاد شد. امروز نیز برای جذب نخبگان به رشته‌های خاص دکتری‌های پیوسته‌ای مانند دکترای بیوتکنولوژی ارائه می‌شود، چرا در رشته مهندسی نفت از چنین طرح‌هایی استفاده نمی‌شود؟
ـ دکتر حقیقی :
توسعه تکنولوژی صنعت نفت در کشور ما می تواند به عنوان یک بخش پیش‌رو می‌تواند منجر به توسعه‌ی سایر رشته‌ها نیز شود، اما متاسفانه هم‌اکنون در رشته‌ مهندسی نفت خلأ‌های زیادی دیده می‌شود. یکی از ایرادات اساسی این بود که در گذشته افراد پس از فارغ‌التحصیلی تنها در شرکت ملی نفت ایران استخدام می‌شدند و در مقاطعی نیز هیچ استخدامی انجام نمی‌شد. میانگین دستمزد مهندسین نفت در تمام دنیا بسیار بیشتر از سایر رشته‌های مهندسی است. برای نمونه پیش از افزایش قیمت نفت در مهندسی شیمی میانگین حقوق سالیانه ۵۵ هزار دلار و در مهندسی نفت ۶۱ هزار دلار بود. یک استادیار که مرحله اول استادی را پشت سر می‌گذارد، حدود ۶۰ یا ۷۰ هزار دلار در سال حقوق می‌گیرد. در مرحله‌ بعدی که دانشیاری است بین ۷۰ تا ۸۰ هزار دلار و مرحله‌ آخر که استاد تمام است، حدود ۱۰۰ هزار دلار حقوق دریافت می‌کند.
▪ خبرنگار:
انجمن‌های علمی نقش مهمی در توسعه‌ علم و فناوری دارند. چه انجمن‌های علمی‌ای در رشته مهندسی نفت فعال هستند؟
ـ دکتر حقیقی:
انجمن‌های مرتبط با مهندسی نفت سازمان‌های غیردولتی‌ ‌ای هستند که می‌توانند نقش تعیین‌کننده‌ای در سیاست‌گذاری های این بخش داشته باشند، اما متاسفانه تاکنون در ایران به آن‌ها توجه چندانی نشده است.
چندین انجمن در رشته‌ی مهندسی نفت فعال هستند که مهم‌ترین آن‌ها انجمن Society of petroleum engineering "SPE" است. SPE پیش از این آمریکایی بود، اما مدتی است که در سطح بین المللی فعالیت‌ می‌کند، شعبه‌ای نیز در ایران دارد. این انجمن در واقع یک سازمان غیر دولتی (NGO) است که فعالیت‌ بسیار گسترده‌ای دارد و جمعی از مهندسین نفت، اساتید و دانشجویان آن را اداره کرده و به نوعی تمامی نشریات و کنفرانس‌های مربو‌طه‌ را در سطح دنیا تغذیه می‌کنند. هیات مدیره انجمن "SPE " در ایران اساتید دانشگاه و پژوهشگاه صنعت نفت و عده ای از کارشناسان وزارت نفت هستند.
دانشجویانی که در برخی از کنفرانس‌های بین‌المللی این انجمن شرکت کرده‌اند، موفق به کسب رتبه‌های نخست بین‌المللی شدند، این امتیاز بسیار مثبتی برای انجمن "SPE" ایران بود که هیچ توجهی به آن نشد.
انجمن فعال دیگر در این زمینه، "انجمن‌ مهندسی نفت ایران" است که از جهاتی به "SPE" شبیه است اما به طور مستقل عمل می‌کند.
انجمن دیگری با نام "انجمن نفت ایران" نیز وجود دارد که از سایر انجمن‌ها قدیمی‌تر است، اما در حال حاضر فعالیت بسیار کمی دارد. البته این انجمن تنها به مسایل بالادستی نمی پردازد و به صورت کلی‌تر مسائل اقتصادی ، تکنیکی و پایین دستی نفت را نیز دربرمی‌گیرد.
انجمن‌های دیگری نیز در شاخه مهندسی نفت فعال هستند؛ برای مثال "انجمن‌ مهندسی شیمی ایران" به لحاظ علمی بسیار معتبر است. اگرچه این انجمن طیف وسیعی از رشته‌ها را در برمی‌گیرد، اما بخشی از آن بالادستی نفت است که مهندسان نفت در آن فعالیت می‌کنند.
انجمن SPE مهم‌ترین انجمنی است که شاخه‌ی دانشجویی دارد. ما دانشجویان را در مقطع تحصیلات تکمیلی تشویق می‌کنیم که در آن عضو شوند. انجمن "SPE" امکان حضور دانشجویان را در مجامع بین المللی فراهم می‌کند.
این انجمن اولین بار در آمریکا تاسیس شد. وزارت نفت آمریکا " Secretary of Energy"، لینک بسیار عجین‌ شده‌ای با انجمن " SPE" این کشور دارد. این انجمن بر سیاست های وزارت نفت آمریکا به خوبی تاثیرگذار است و تمام افراد شاغل در صنعت نفت این کشور از وزیر تا کارگران فنی، عضو آن هستند.
مسوولان کشور ما نیز با الگوپذیری از این انجمن می توانند انجمن‌های علمی و تکنیکی کشور را توسعه بخشند تادستاوردهای علمی و تحقیقاتی این انجمن‌ها در آینده تاثیرات مثبت و مفیدی بر سیاست‌گذاری های کلان کشور داشته باشند. به ویژه در رشته مهندسی نفت که متاسفانه به دلیل وجود شرایط خاص در کشور ما توسعه چندانی پیدا نکرده است.

منبع : خبرگزاری ایسنا