هیچوقت... هیچوقت نمیتوان همه را راضی کرد

این روزها همه خبرگزاری‌ها از اختلافات بر سر پخش و عدم پخش سریال ساعت شنی نوشته‌اند. نظرات مختلف مدیران و معاونان سازمان صدا و سیما، روان‌شناسان، جامعه‌شناسان و حتی نمایندگان مجلس را در مورد این سریال، میان اخبار روزانه‌مان می‌خوانیم.
حواشی قصه این روزها پررنگ‌تر از اصل داستان شده تا جایی که عزت‌الله ضرغامی شخصاً و با صراحت در مورد این سریال اظهار نظر می‌کند و هر اتفاقی درباره ساعت شنی فوری به خبر تبدیل می‌شود. اما این اتفاقی است که پیش از این نیز در تلویزیون رخ داده است. گاه مسئولان تلویزیون مقاومت کرده‌اند و به پخش برنامه ادامه داده‌اند و گاه به روال دوران مهندس ضرغامی هر حرکت جسارت‌آمیزی با کوچک‌ترین موج مخالفت تعدیل شده و به حاشیه می‌رود. بیایید مرور کنیم.
از پیروزی انقلاب تا اواخر سال ۱۳۶۰ بسیاری از دستگاه‌ها دچار ناهماهنگی‌های درونی بودند. پس طبیعی است که سازمان صدا و سیما هم از این قاعده مستثنی نباشد. شرایط خاص اوایل انقلاب و آغاز جنگ تحمیلی باعث این ناهماهنگی‌ها بود. حد و مرزی در سازمان‌ها تعریف نشده بود و ریاست قابل اتکایی هم وجود نداشت.
برنامه‌های تلویزیون، هدف خاصی را دنبال نمی‌کرد و نظارت خاصی بر آنها صورت نمی‌گرفت. سال ۱۳۶۱ امام خمینی (ره)، محمد هاشمی، برادر کوچک اکبر هاشمی‌رفسنجانی را روانه اتاق ریاست سازمان صدا و سیما کردند تا امور داخلی سازمان را رتق و فتق کند.
بخش زیادی از سال‌های ریاست محمد هاشمی در دوران جنگ تحمیلی بود و پرداختن به دوران جنگ و تدارک برنامه‌های مرتبط برای آماده نگه داشتن طبیعی بود، اما صدا و سیما در همین سال‌ها به سمت جذب مخاطبان عام هم حرکت کرد. اتفاقاً جنجال و حواشی زیادی هم برای برخی از این برنامه‌ها به وجود آمد و مورد انتقاد برخی جریانات قرار گرفت.
سال ۱۳۶۳، محمدعلی نجفی، سریال سربداران را ساخت. داستان زندگی شیخ حسن جوری. با پخش سریال بسیاری به نوع بازی و نقش فاطمه همسر شیخ حسن که سوسن تسلیمی آن را بازی می‌کرد ایراد گرفتند.
انتقادات و ایرادهایی که آن زمان به سازمان صدا و سیما گرفته شد باعث شد که بخشی از بازی سوسن تسلیمی حذف شود. محمدعلی نجفی در مورد سربداران می‌گوید: «سریال سربداران در مقطعی از تاریخ ایران ساخته شد که هنوز از طرف دولتمردان بعد از انقلاب تصمیمی در ارتباط با فیلم‌سازی گرفته نشده بود و هنرمندان ما مشکوک بودند که آیا سینما می‌تواند بعد از انقلاب ادامه داشته باشد یا نه؟» او به گریم، طراحی صحنه و لباس نیز اشاره می‌کند و می‌گوید: «موقع ساخت سریال سربداران برای اولین بار مسئله طراحی گریم، طراحی دکور و طراحی لباس مطرح شد. با آن طراحی و ساخت دکور مردم به این باور رسیدند که سینما فراتر از آن چیزی است که قبل از انقلاب در نظر داشتند. ما از یک انقلاب صحبت کردیم که مثل انقلاب اسلامی، انقلابی مذهبی بود.» محمدعلی نجفی البته به انتقاداتی که آن زمان به سریالش شده هم اشاره می‌کند و می‌گوید: «خیلی‌ها به من انتقاد می‌کردند که این آدم‌هایی که شما در فیلم می‌آورید کجای تاریخ بوده‌اند؟ من هم می‌گفتم مگر من معلم تاریخ هستم. بهانه من تاریخ است. آن زمان همه شیخ حسن را درک کردند.
فاطمه را درک کردند. فاطمه تمثیلی از توده‌های مردم بود که برای بقای خودشان مبارزه می‌کنند. مبارزه می‌کنند برای این‌که انسان باشند و زیر بار زور نروند. و همه اینها به مخاطب منتقل شد. هرچند که بعضی از صحنه‌ها حذف شد.» محمدعلی نجفی سراغ قسمت‌های دیگر سریال هم که حذف شده است می‌رود و می‌گوید: «یک سکانسی در سربداران داشتیم که حذف شد. شهر میکده‌ها بود. حذفش کردند به من اعتراض می‌کردند که یعنی شیخ حسن به شهر میکده‌ها می‌رود؟!» البته او انتقاد آنها را هم بی‌پاسخ نمی‌گذاشته است. «می‌گفتم بسیاری از چهره‌های مذهبی و انقلابی ما نیز در پاریس و لندن به جبر زمانه حضور داشته‌اند، ولی مهم این است که هدف آنان چه بود. اما بعضی از منتقدان اصلاً نمی‌توانستند این مسئله را هضم کنند و خب طبیعی بود که این سکانس‌ها حذف شود.»
چندی بعد سریال دیگری انتقادات زیادی را به سازمان صدا و سیما و ریاست آن سازمان وارد می‌کند و این انتقادات تا جایی پیش می‌رود که محمد هاشمی برای مبری کردن خود ناچار می‌شود از نامه امام خمینی (ره) سخن بگوید؛ سریال پاییز صحرا با بازی شهلا میربختیار. نوع آرایش و نوع پوشش این بازیگر مورد هجوم بسیاری از مسئولان قرار می‌گیرد و این بار برای ادامه نمایش این سریال رهبر انقلاب پا به عرصه می‌گذارند.
روزنامه کیهان در روز پنجم مرداد ۱۳۶۵ چنین می‌نویسد: «رئیس سازمان صدا و سیما درباره پخش سریال پاییز صحرا گفت این سریال بنابر درخواست امام خمینی پخش می‌شود. محمد هاشمی دیروز در مقابل خبرنگاران از نامه‌ای سخن گفت که رهبر عظیم‌الشأن انقلاب درباره این سریال نوشته‌اند. او گفت: امام در این نامه نوشته‌اند مورد خلافی در فیلم مشاهده نکرده‌اند و لازم نیست پخش سریال متوقف شود.» چند سال پیش اکبر هاشمی رفسنجانی در یکی از مصاحبه‌هایش از این موضوع و دید باز حضرت امام نسبت به مسائل فرهنگی صحبت کرد. او در مصاحبه‌ای که در شماره ۱۵ فصلنامه حکومت اسلامی به چاپ رسید، گفت: «امام، آن اوایل از این‌که موسیقی زیاد از صدا و سیما پخش می‌شود ناراحت می‌شدند. یک بار حاج‌احمد آقا به من تلفن کرد و گفت: «آقا، عصبانی هستند و یک چیزی نوشته‌اند که بدهیم صدا و سیما خوانده شود تا در صدا و سیما مطلقاً موسیقی پخش نشود.» به من گفت: «شما فکری بکنید با آقای بهشتی و آقایان دیگر، به اینجا بیایید و امام را قانع کنید که این مصلحت نیست. من به دکتر بهشتی و آیت‌الله خامنه‌ای گفتم، ولی خودم برای رفتن به محضر امام استخاره کردم که خوب نیامد! چند وقت بعد فیلمی به نام پاییز صحرا پخش شد.
این فیلم از لحاظ پوشش زنان و موسیقی تندتر از فیلم‌های دیگر بود. آقای فردوسی پور یک استفتایی کرده بود و می‌خواست جلوی پخش آن را بگیرد. ولی امام گفتند: این فیلم خلاف شرع نیست. سریال سلطان و شبان که می‌خواست از تلویزیون پخش شود، رئیس شورای صدا و سیما بودم. رفتم خدمت امام و توضیحاتی دادم، گفتم: اگر بخواهند یک زن خوب و یک زن بد را نشان بدهند، زن بد، رفتار آدم‌های بد را نمایش می‌دهد و نمی‌شود او را در نقش یک زن با ظاهر مناسب زن‌های خوب به نمایش بگذارند. در عین حال، خودم، دلچرکین بودم. گفتم: یک قسمت آن را پخش می‌کنند شما نگاه کنید اگر دیدید اشکالی دارد به ما بگویید. ما مسئولیت آن را برعهده می‌گیریم تامنتسب به شما نشود. ایشان دیدند و گفتند: خوب است. کم‌کم یک مقدار که فضا به همین نحو پیش می‌رفت، نظرات ایشان هم تغییر می‌کرد و احتیاط‌هایشان، گاهی، این طرفی می‌شد.»
به این‌ترتیب دو سریال سربداران و پاییز صحرا پرحاشیه‌ترین روزهای دوران ریاست محمد هاشمی را رقم زدند.
بعد از محمد هاشمی، علی لاریجانی که مدت کوتاهی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را در دست گرفته بود، با حکم رهبری به اتاق ریاست سازمان صدا و سیما راه یافت. او زمانی بر کرسی ریاست این سازمان نشست که تلویزیون به‌عنوان تأثیرگذارترین و فراگیرترین رسانه ملی تنها دو شبکه داشت و رادیو هم اوضاع بهتری نداشت. او ابتدا شبکه ۳ را افتتاح کرد و در طول ۱۰ سال ریاست خود بر صداوسیما، ده‌ها شبکه رادیویی و تلویزیونی را در حوزه ملی و فراملی تأسیس کرد.
خیلی از رسانه‌ها لقب مرد تحول‌ساز را به او دادند. او برنامه‌های شبکه‌های اصلی تلویزیون را ۲۴ ساعته کرد و به برنامه‌سازی و جذب مخاطب اهمیت زیادی داد و در جذب مخاطب نیز جلو افتاد. اما او هم از حاشیه‌ها و انتقاداتی که به صداوسیما می‌شد در امان نماند.
سریال در پناه تو آن سال‌ها اولین جرقه انتقادات را دربرداشت نشان دادن کلاس‌های مختلط دانشگاه و نوع روابط دختران و پسران که در آن سال‌ها بی‌سابقه بود، توجه بسیاری از مخاطبان را جلب کرد و اعتراضات و انتقادات زیادی را از سوی برخی مسئولان متوجه سازمان صدا و سیما کرد. بخش‌هایی از سریال حذف شد به گونه‌ای که یکی از شخصیت‌ها به‌طور کامل از سریال حذف شد، اما پخش این سریال با همان شرایط هم نقطه آغازی بر ادامه ساخت و سازهای سریال‌هایی با حال و هوای جدید شد. کاراکتر قطامه در سریال امام علی (ع) هم کنش و واکنش‌های فراوانی را به دنبال داشت.
در زمان ریاست لاریجانی آیتم‌ها و برنامه‌های طنز هم رشد بی‌نظیری داشتند. برنامه‌هایی مثل ساعت خوش، جنگ۷۷، هژیرها و... که همیشه از سوی طیف خاصی مورد انتقاد بودند، اما لاریجانی در یکی از مصاحبه‌هایش با خبرگزاری فارس صراحتاً اعلام کرد که تنها از نظرات رهبری بهره می‌گیرد. دومین سریالی که در زمان پخش مورد توجه مخاطبان انبوه قرار گرفت و از طرفی انتقاداتی نیز در برداشت.
سریال روزهای زندگی ساخته سیروس مقدم بود که در سال ۱۳۷۵ به نمایش درآمد. این سریال نیز روابط دانشجویان را در یک کلاس فلسفه به تصویر می‌کشید. اما آن چه مورد انتقاد قرار گرفت، نحوه آرایش زنان حاضر در این مجموعه بود. البته خیلی زود راه‌حل این موضوع پیدا شد و تمام تصاویر مربوط به چهره زنان به صورت سیاه و سفید به نمایش در آمد و به نوعی لاریجانی از زخم زبان‌ها و انتقادات دیگران در امان ماند.
سال ۸۳ لاریجانی جای خود را به عزت‌الله ضرغامی داد تا در انتخابات ریاست جمهوری شرکت کند. ضرغامی در سه سال آخر ریاست لاریجانی، معاون پارلمانی سازمان صدا و سیما بود و حالا سه سال است که در صندلی ریاست سازمان صداوسیما نشسته است.
این انتقادها و اعتراضات و البته عقب‌نشینی‌ها در دوران ضرغامی چند برابر شد. مدیریت ضرغامی بحران‌های زیادی داشت. موج انتقادات و اعتراضاتی که در مورد برنامه‌هایی که از صدا و سیمای او پخش می‌شود بیشتر از رؤسای گذشته است. اولین انتقادات مربوط به سریال طنز شب‌های برره بود. سریال پربیننده‌ای که تقریباً یک سال بعد از نشستن ضرغامی بر کرسی ریاست از شبکه سوم سیما پخش می‌شد. بعد از پخش چند قسمت از سریال، عده‌ای آن را توهین به روستایی‌ها تلقی کردند و حتی تحقیر آداب و رسوم ملی و کم‌کم این موج وارد خرده رفتارهای شخصیت‌های فیلم شدند و بحث الگوبرداری دانش‌آموزان از این سریال در مجلس مطرح شد. برخی از نمایندگان خواستار توقف پخش این سریال شدند. هنوز این بحث تمام نشده بود که اساتید ادبیات بحث نابودشدن زبان فارسی را به وسیله کلمات و اصطلاحات برره‌ای پیش کشیدند و از به ابتذال افتادن زبان فارسی گفتند.
بعضی منتقدان هم فضای سریال را نوعی نماد سازی تعبیر کرده بودند و هر اتفاقی در سریال را تفسیر می‌کردند. همه اینها دست به دست هم داد و فشارها آن قدر زیاد شد که عزت‌الله ضرغامی برای ادامه پخش سریال راهی لوکیشن شب‌های برره شد.
گرچه همین موضوع هم انتقاداتی را از سوی برخی سایت‌ها به رئیس سازمان صدا و سیما وارد کرد. میزگردی با حضور جامعه‌شناس و روان‌شناس جایگزین یکی از قسمت‌های سریال شد و شب‌های برره به وسیله کارشناسان مورد تحلیل قرار گرفت. البته ساعت پخش سریال تغییر کرد و قسمت‌هایی که قرار بود برای عید و بعد از ایام محرم ساخته شود هرگز ساخته نشد. دومین مشکل زمانی برای ضرغامی به وجود آمد که سریال نرگس پرمخاطب‌ترین سریال در سال ۸۵ شناخته شد و مورد توجه بسیاری قرارگرفت. البته شاید نرگس رکورددار حاشیه در سریال‌های اخیر باشد!
مخاطبان انبوه، مسئولان و منتقدان را که این بار یکپارچه از این سریال تعریف می‌کردند به این فکر فرو برد که پایان این سریال باید مناسب باشد و نباید عده زیادی را که مدت‌ها چشم به تلویزیون دوخته‌اند غمگین کند. گرچه سیروس مقدم می‌گوید: «ما خودمان به این نتیجه رسیدیم و از جای دیگری به ما گوشزد نشده بود. نرگس آن وقت خیلی گل کرده بود و اگر پایانش تلخ بود.
یک حالت افسردگی برای مردم پیش می‌آمد که درست نبود. تهیه‌کننده، نویسنده و من هر سه با هم تصمیم گرفتیم که تلخی پایان داستان را بگیریم.» عزت‌الله ضرغامی همان بعد از پایان سریال از گروه سریال تقدیر کرد و در مراسم تقدیر به گزارش خبرگزاری مهر گفت: «پایان سریال نرگس، پایان دلخواه همه مردم بود. این موفق بودن آخرین قسمت‌ها و نتیجه‌گیری سریال که در بخش‌های آخر به چشم می‌خورد، نشان می‌دهد که دوستان اظهارنظرهای اطرافیان را در کار دخیل کرده‌اند.» سال ۸۶ اما برای ضرغامی سخت‌تر از دو سال گذشته بود. ابتدا شبکه ۵ در اقدامی بی‌سابقه پای بسیاری از اهالی هنر و سیاست را به تلویزیون باز کرد و مصاحبه‌هایی زنده و چالشی از آنها نمایش داد.
برنامه شب شیشه‌ای با استقبال زیادی روبه‌رو شد، اما مثل تمام برنامه‌های قبلی انتقاداتی به نحوه پرسش‌های مجری شنیده شد. کم‌کم چهره‌هایی که صدا و سیما چندان آنها را خودمانی نمی‌دانست و مناسبات خوبی با آنها نداشت، قدم به استودیوی شب شیشه‌ای گذاشتند و این موضوع هم مخالفت‌های زیادی را در برداشت. بعد از تمام شدن دوره اول برنامه خبر از تغییر مدیر گروه اجتماعی شبکه ۵ رسید و رضا رشیدپور در برنامه‌های دیگر دیده نشد. همان وقت مصاحبه‌ای با رجبی معمار مدیر شبکه ۵ داشتم. او ممنوع‌التصویر شدن رضا رشیدپور را کذب دانست و گفت: «ان‌شاءالله رشیدپور با پاییز با یک برنامه جذاب دیگر می‌آید...» درست گفته بود.
رضا رشیدپور شب اول پاییز با برنامه‌ای به نام مثلث آمد. سردار رادان، مهمان برنامه بود. صحبت‌هایش درباره طرح امنیت اجتماعی مطرح شد و یک نظرسنجی. تنها یک قسمت از برنامه مثلث پخش شد. اعتراضات پنهان محافل خاص مجالی برای پخش دیگر قسمت‌ها باقی نگذاشت. برنامه کوله پشتی را هم که دیگر همه به یاد دارند.
بعد از مصاحبه چالشی حسنی با سردار رادان تنها دو شب دیگر خودش پا به استودیو گذاشت. مصاحبه چالشی و اعتراضاتی که وارد شد، امیرحسین مدرس را جایگزین فرزاد حسنی کرد. او در توضیح این جایگزینی گفت: «فرزاد عزیز از یک بیماری قلبی رنج می‌برد و هیجان برنامه زنده برایش خوب نبود.» سال ۸۶،هنوز برای ضرغامی به پایان نرسیده.
کیانوش عیاری این روزها از اصلاحیه‌های متعددی که نصیب سریال روزگار قریب شده چون مار به خود می‌پیچد و حتی خبر از حذف کامل یکی دو قسمت از این سریال به گوش می‌رسد. حالا موج انتقاد از سریال ساعت شنی هم روی بورس است. این سریال جسورانه و پرطرفدار ناگهان با موجی از اعتراضات گسترده روبه‌رو شد که از زوایای مختلف با ادامه سریال مخالفت کرده‌اند.
حسین مظفر نماینده تهران در مجلس و رئیس شورای نظارت بر صدا و سیما در نامه‌ای نسبت به پخش این سریال اعتراض کرد. او در گفت‌وگو با مهر می‌گوید: «در این مجموعه عفت عمومی رعایت نشده و نوعی پرده‌دری صورت گرفته است.» عشرت شایق نماینده تبریز نیز در این باره می‌گوید: «این سریال سیاه‌نمایی زیادی دارد و جای تأسف است که فیلمی که در آن زن‌های جامعه اسلامی مسئله‌دار و مردان مشکل‌دار معرفی می‌شوند، از طریق تلویزیون پخش شود.
اگر مسئولان این فیلم را بازنگری کنند قطعاً به این نتیجه می‌رسند که با سیاست‌های سازمان هم‌خوانی ندارد.» گرچه چندی پیش ضرغامی بر ادامه پخش این سریال بدون هیچ تغییری تأکید کرده بود، اما به نظر می‌رسد موج انتقادات کار خودش را کرده است. تکرار ساعت شنی متوقف شد. زمان پخش سریال ساعت شنی هم که سه روز در هفته بود، به یک روز در هفته رسید و علت این موضوع هم فرارسیدن ماه محرم عنوان شد.
با همه این احوال رضا شکری تهیه‌کننده این مجموعه می‌گوید: «مردم با این سریال ارتباط برقرار کرده‌اند و پخش یک بار در هفته آن هم لطمه‌ای به سریال نمی‌زند.» او معتقد است که پخش سریال ساعت شنی متوقف نمی‌شود و می‌گوید: «اینها شایعه است. مدیران و مسوولان سیما قبل از پخش یک مجموعه بر آن نظارت دقیق دارند و وقتی پخش یک مجموعه شروع شد، تصمیم به توقف نمی‌گیرند.» او درباره حاشیه‌های به وجود آمده در رابطه با این سریال می‌گوید: «این مجموعه از مضمون و نگاه خاصی برخوردار است که جدید است و این تازگی باعث می‌شود که سریال این بازتاب‌ها را داشته باشد.» حالا باید منتظر بمانیم و ببینیم عزت‌الله ضرغامی که در زمان ریاستش پای خیلی‌ها را به استودیو‌های جام‌جم باز کرد، این بار چه می‌کند. هر چه هست این تهاجم‌های سلیقه‌ای دیگر در انتظار هر مجموعه و برنامه پرطرفداری خواهد بود. به نظر می‌رسد ضرغامی و دوستانش باید فکری برای این عقب‌نشینی‌های مکرر و تجدید نظر‌های پیاپی بکنند.
تلاش ضرغامی برای تولید مجموعه‌ها و برنامه‌های مردم پسند و با کیفیت جای تقدیر دارد، اما واکنش‌های پیاپی او و تسلیم شدن در برابر خواسته‌های یک طیف خاص بیش از هر چیز به وجهه صدا و سیما به‌عنوان رسانه ملی لطمه می‌زند. شاید به همین خاطر است که او نتوانسته هنوز دل هیچ گروه و جناحی را به دست بیاورد و آماج شدید‌ترین انتقادات از سوی همه طیف‌ها قرار دارد. شاید وقتش رسیده باشد که ضرغامی و دیگر مسئولان تلویزیون ضمن احترام به همه آرا و عقاید به سیاق اسلاف خود تلاش نکنند تا همه را از خود راضی نگه دارند. او باید یادش باشد که مسئول مهم‌ترین و سرنوشت‌ساز‌ترین رسانه کشور است و مهم‌ترین وظیفه او راضی ساختن میلیون‌ها مخاطب با حفظ اصول کلی نظام است. او باید هر چه سریع‌تر رابطه سلیقه‌های مختلف را با سیاست‌گذاری‌های صدا و سیما مشخص کند. دیگر وقتش است....

نویسنده : شیما شهرابی

منبع : چلچراغ