نقش آموزش، علم و فن آوری در کشورهای در حال توسعه

طبق آمارهای سازمان ملل، هفتاد درصد از جمعیت دنیا به عنوان کشورهای در حال توسعه در نظر گرفته می شوند. مبنای این تقسیم بندی مقیاس توسعه انسانی است که علاوه بر درآمد سرانه، توسعه اجتماعی از نظر سواد، آموزش، سلامت و امید به زندگی را می سنجد. با این مقیاس بسیاری از کشورها علی رغم داشتن منابع غنی، در زمره کشورهای در حال توسعه قرار می گیرند. در واقع به جز غرب اروپا، ایالات متحده، روسیه، استرالیا، نیوزیلند، ژاپن ورژیم صهیونیستی، بقیه کشورها جزو کشورهای در حال توسعه طبقه بندی می شوند.
کشورهای در حال توسعه در گذشته به رشد علم و فن آوری کمک زیادی کردند و حتی از برخی از این کشورها به عنوان مهد تمدن انسانی یاد می شود.بسیاری از تفاوت های موجود میان کشورهای در حال توسعه و توسعه یافته ریشه در تاریخ توسعه این کشورها دارد و شامل عوامل اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و حتی جغرافیایی می شود. اما این همه واقعیت نیست.
مهمترین علل تفاوت های اجتماعی و اقتصادی در این دو گروه کشورها تفاوت در زیرساخت های علم و فناوری و توسعه این دو مقوله در این کشورهاست. شرط لازم برای رشد علمی یک کشور، شناخت اهمیت وجود یک سیستم آموزشی صحیح است و این یکی از مهمترین عواملی بود که به پیشرفت اقتصادی ژاپن کمک شایانی کرد.
امروزه در کشورهای توسعه یافته پژوهش یک سرمایه گذاری بلندمدت محسوب می شود و در دانشگاه ها بالاترین اولویت ها به پرورش استعدادها و تربیت دانشجویان اختصاص داده می شود و آنچه در این اولویت بندی قابل توجه است ارتباط نزدیک آموزش در رشد اقتصادی است. چرا که افزایش نرخ رشد اقتصادی با حمایت و پشتیبانی آموزش و علم در دانشگاه ها بدست می آید. طبق آمارهای UNESCO در سال ۱۹۹۷ کشورهای توسعه یافته ۸۴ درصد سرمایه گذاری جهانی در R&D و ۷۲ درصد پژوهشگران دنیا را داشته اند و ۸۸ درصد تولیدات علمی ثبت شده در Science Citation Indexرا به خود اختصاص داده اند.
علم در کشورهای در حال توسعه به عنوان یک مقوله حاشیه ای و یا حتی تزیینی درنظر گرفته می شود! واقعیت آن است که بیشتر کشورهای در حال توسعه نمی دانند که با ارتقای علم و فن آوری می توانند موقعیتشان را بهبود بخشند. اگرچه بعضی از این کشورها به اهمیت علم و فن آوری آگاهند، ناکافی بودن زیرساخت های علمی، موانع زیادی را در راه توسعه علمی این جوامع ایجاد می کند. کمبود منابع انسانی و زیرساخت های توسعه علمی در این جوامع و میزان سرمایه گذاری در این مقوله ها نشانگر آنست که چگونه علم و فن آوری در این کشورها مورد بی توجهی واقع شده است. نسبت تعداد پژوهشگران به کل جمعیت در کشورهای توسعه یافته بسیار بیشتر از این نسبت در کشورهای در حال توسعه است.
برای بهره مندی از یک اثربخشی طولانی مدت، علم و فن آوری باید پابه پای هم حرکت کنند و ورود فن آوری پیشرفته باید همراه با پیشرفت علم صورت پذیرد، چراکه از ساده ترین تا پیچیده ترین تولیدات صنعتی بر پایه پیشرفت سریع علم در حیطه های گوناگون است. اما متاسفانه بیشتر کشورهای کشورهای در حال توسعه به این علوم اهمیت نمی دهند و حتی دانشمندان در این کشورها نمی توانند نقش خود را به طور کامل ایفا کنند..
● حال چه باید کرد؟
علم مدرن در تمام جنبه های زندگی اجتماعی و اقتصادی رسوخ می کند. بنابراین علم، پژوهش و فن آوری که به منزله ابزارهایی برای تسریع توسعه هستند باید مورد توجه ویژه در برنامه ریزی های ملی کشورهای در حال توسعه قرار گیرند. کمبود برنامه ریزی و مدیریت درست یکی از دلایل اصلی عدم پیشرفت در این کشورهاست.
دانشگاه ها، مراکز تحقیقاتی، اساتید، آزمایشگا ه های مجهز و کتابخانه های مدرن از حداقل زیرساخت هایی است که کشورهای در حال توسعه باید برای خود مهیا کنند.
سیاست گذاری های علم باید در تعامل با دولت، دانشگاه ها و صنعت انجام گیرد و در این تعامل توجه به نیازها و منابع، ضروری است. در حقیقت دولت باید میان دانشگاه ها و صنایع، تعاملی بوجود آورد تا علم و فن آوری به تولید محصول منجر شود. کشورهای در حال توسعه باید برای دانشمندان و افراد مستعد خود امکانات لازم را فراهم آورند تا بتوانند استعدادها و سرمایه های خود را حفظ کنند.
افزایش نرخ رشد اقتصادی در کشورهای در حال توسعه با بهره گیری از علم و فن آوری، قابل حصول است؛ اما این امر تنها زمانی حاصل می شود که تمام سازمان ها دست به دست هم دهند و در رسیدن به این مهم تلاش نمایند. کشورهای در حال توسعه باید بدانند که سرمایه گذاری علمی طولانی مدت در این کشورها تا چه اندازه می تواند وضعیت آنها را بهبود بخشد.

مریم کچویی، دانشجوی پزشکی.عضو کمیته پژوهشهای دانشجویان و گروه مطالعاتی و تحقیقاتی مدیریت دانشگاه علوم پزشکی اصفهان

منبع : نشریه قاف