توافق بر زبان، کینه در دل

چهار ماه از آن بیست و نهمین روز ماه مارس میلادی می‌گذرد. از آن روز تاریخی که انتخابات ریاست جمهوری در زیمبابوه برگزار شد و البته نام شخصی به غیر از رابرت موگابه به عنوان برنده انتخابات روی رسانه‌های خبری قرار گرفت. پیروزی مورگان چانگیرای رهبر اپوزیسیون زیمبابوه آنقدر برای موگابه سخت و غیرقابل باور بود که نتیجه انتخابات به عنوان روندی دموکراتیک برای انتقال قدرت مولود خشونتی شد بی‌سابقه در کشوری آفریقایی. چهار ماه از توسل مدافعان موگابه به خشونت برای حفظ کرسی قدرت در دستان رئیس‌جمهور می‌گذرد و این روزها چانگیرای و مورگان در مقابل دوربین خبرنگاران دستان یکدیگر را به نشانه دوستی می‌فشارند.
موگابه از گفت‌وگو و مذاکره با رهبر حزب جنبش برای تغییرات دموکراتیک سخن می‌گوید و چانگیرای عزم خود را برای تقسیم قدرت با موگابه جزم کرده است. موگابه همچنان رئیس‌جمهور است و چانگیرای همچنان جامه مخالف و منتقدی سرسخت را بر تن دارد. بی‌شک رضایت طرفین به نشستن دور یک میز و صحبت درباره اوضاع سیاسی زیمبابوه خود دستاوردی بزرگ است. عمر مخالفت چانگیرای با موگابه به ۱۱ سال می‌رسد. در طول این ۱۱ سال موگابه هرگز آنقدر فروتنی به خرج نداد که با چانگیرای وارد مذاکره شود و البته بارها سوگند خورد که چانگیرای باید خواب تسلط بر زیمبابوه را ببیند. حالا هم اوضاع فرق چندانی نکرده است. هنوز هم نمی‌توان باور کرد که موگابه و مردان اطراف او بخواهند قدرت را به دستان مردی از گروه مخالف سپرده و خانه‌نشین شوند. بیست و یکم ماه جولای بود که هر دو طرف امضا خود را پای توافقنامه‌ای ثبت کردند که بر مبنای آن مذاکره بر سر آینده سیاسی کشور ممکن می‌شود. موگابه و چانگیرای با یکدیگر دست دادند. نگاه‌های چانگیرای و موگابه در هم گره خورد و رسانه‌های بین‌المللی این لحظه تاریخی را ثبت کردند تا موگابه همواره به یاد داشته باشد که پس از ۲۸ سال حضور در قدرت با مردی هم کلام شد که بارها طرفدارانش قصد جانش را کرده بودند. چانگیرای اما پا را از این هم فراتر نهاده و در برابر ده‌ها خبرنگار داخلی و خارجی اعلام کرد که فرصت تاریخی حضور رهبر حزب برنده در انتخابات و رهبر حزب حاکم به دست آمده است.
بی‌شک منظور چانگیرای از رهبر حزب برنده در انتخابات خود اوست نه موگابه. جمله‌ای که آتش خشم و نفرت را در موگابه زنده کرد. موگابه خود را برنده انتخابات می‌داند و جامعه بین‌المللی با چانگیرای در این زمینه موافق است. حزب زنو پی اف به رهبری موگابه برای نخستین‌بار از زمان به دست گرفتن قدرت در سال ۱۹۸۰ اکثریت خود در مجمع قانونی زیمبابوه را از دست داد. ضربه‌ای مهلک برای مردی که ادعا می‌کند تنها حافظ منافع مردم کشورش است. برگه‌های بازنده آقای رئیس‌جمهور به از دست دادن اکثریت مجمع قانونی ختم نمی‌شود. پس از برگزاری نخستین دور انتخابات ریاست جمهوری، تعلل کمیته برگزار‌کننده انتخابات در اعلام نتایج این حقیقت را بر همگان مشخص کرد که موگابه برگ برنده را برای نخستین‌بار در طول این ۲۸ سال آنچنان واگذار کرده است که جز با تقلب گسترده امکان جلوگیری از شکست وجود ندارد. پس از اعلام نتیجه انتخابات و کشیده شدن آن به دور دوم، طرفداران موگابه چاره‌ای جز توسل به خشونت برای حفظ جایگاه او نداشتند. مخالفان موگابه با همان طرفداران چانگیرای در فاصله بیست و نهم ماه مارس تا بیست و هفتم ماه ژوئن روزهای سخت و پرخشونتی را متحمل شدند. بسیاری جان خود را از دست دادند. هزاران نفر از بیم خشونت فرار را بر مبارزه ترجیح دادند و از سرنوشت صدها نفر خبری در دست نیست. توسل طرفداران موگابه به خشونت آنچنان عرصه را بر مورگان چانگیرای تنگ کرد که او ناچار به ترک رقابت با موگابه شد. بدین‌ترتیب موگابه در انتخاباتی فرمایشی با خودش رقابت کرد و دستانش به عنوان برنده بالا رفت. پیروزی موگابه در انتخاباتی بی‌رقیب آنچنان شرم‌آور بود که حتی رهبران کشورهای آفریقایی هم موگابه را به بی‌آبرو کردن آفریقا متهم کردند.
آنچه که موگابه و چانگیرای را پس از چند ماه توسل به زبان مناقشه پای میز مذاکره نشاند، مسوولیت‌پذیری بیش از اندازه اتحادیه آفریقا و کمیته توسعه آفریقا جنوبی که گروهی منطقه‌ای متشکل از ۱۴ کشور است، بود. رهبران قاره سیاه هم برای زدودن لکه ننگ دیکتاتوری از چهره قاره خود دیگر حاضر به فضا دادن به موگابه نیستند. رئیس‌جمهوری آفریقا جنوبی تابو امبکی همچنان نقش میانجی اصلی میان دو رقیب را ایفا می‌کند و این در حالی است که سایر میانجیگران بین‌المللی هم تمام توان خود را برای خروج زیمبابوه از بحران آغاز کرده‌اند. تابو امبکی در حالی نقش میانجی را میان دو کشور ایفا می‌کند که رهبر حزب جنبش برای تغییرات دموکراتیک همچنان با بدبینی میانجیگری او را پذیرفته است. امبکی از سوی چانگیرای به موضع‌گیری به نفع موگابه متهم شده است.
چانگیرای پیش از آغاز رسمی این مذاکرات در مصاحبه‌های مطبوعاتی متفاوت اعلام کرد که بحران در زیمبابوه با نشستن مخالفان و موافقان دوشادوش یکدیگر و نوشیدن قهوه حل نخواهد شد، بلکه پیش‌شرط‌هایی برای پیشرفت در روند مذاکرات نیاز است. پایان دادن به خشونت صرف، آزادی مخالفان موگابه از زندان، اسکان آواره‌گان و آغاز کمک‌رسانی بین‌المللی به گرسنگان زیمبابوه‌ای از جمله پیش‌شرط‌های چانگیرای برای آغاز رسمی مذاکرات است. موگابه در طول برگزاری رقابت‌های انتخاباتی فعالیت تمامی نهادهای حقوق بشر را به بهانه جاسوسی برای غرب و ایالات متحده ممنوع اعلام کرد.
بر اساس متن توافقنامه که به امضای هر دو طرف رسیده است، بهبود اوضاع اقتصادی و سیاسی زیمبابوه در راس امور قرار گرفته است. از سوی دیگر طرفین برای مذاکره و اعلام نتیجه نهایی آن ضرب‌الاجل دو هفته‌ای دریافت کرده‌اند. در شرایطی که بسیاری از میانجی‌گران بین‌المللی تنها راه برون رفت زیمبابوه از بن‌بست را تقسیم قدرت میان موگابه و چانگیرای و پیروی از الگویی مانند کنیا می‌دانند، بعید به نظر می‌رسد که دشمنان قدیمی بتوانند بر سر این امر به توافقی جامع دست یابند. در شرایطی که چانگیرای صبوری به خرج داده و موگابه هم از موضع قدرت مطلق خود عقب‌نشینی کند می‌توان به دستاورد این مذاکرات امیدوار بود. طرفین باید برای حل مشکل منفعت‌های شخصی را به حاشیه برانند، از خود گذشتگی که از شخصی به نام رابرت موگابه اندکی بعید به نظر می‌رسد.
انتخابات پارلمانی در ماه مارس و همزمان با انتخابات ریاست جمهوری انجام شد اما به نظر می‌رسد که نمایندگان منتخب هنوز مجوز آغاز به کار در پارلمان جدید را دریافت نکرده‌اند. قدرت در زیمبابوه همچنان در دستان هم‌حزبی‌های موگابه است.
موگابه از نخستین لحظات آغاز این مذاکره به صراحت اعلام کرد که حاضر به مذاکره بر سر عنوان خود نیست. او ریاست جمهوری خود را کاملا مشروع و قانونی دانسته و دست درازی به این پست را تاب نمی‌آورد. رئیس پلیس امنیت این کشور که رسما در تیم مذاکره‌کننده موگابه حضور ندارد اما به اعمال نفوذ از پشت پرده ادامه می‌دهد، حاضر به استعفا از سمت خود نیست مگر آنکه تضمین مصونیت قضایی دریافت کند. مخالفان موگابه رئیس پلیس امنیت را مسبب سرکوب‌های اخیر می‌دانند.
رهبر حزب جنبش برای تغییرات دموکراتیک تا‌کنون بارها اعلام کرده است که پیاده کردن الگویی مانند الگوی کنیا در زیمبابوه غیر ممکن است. در کنیا موای کیباکی رئیس‌جمهوری که همگان او را بازنده انتخابات می‌دانستند حاضر به تقسیم قدرت و تکمل دولت ائتلافی شد. رایلا اودینگا که برنده واقعی انتخابات بود نیز با عقب‌نشینی از موضع پیشین عنوان نخست‌وزیر را به خود اختصاص داد. مورگان چانگیرای خواهان تشکیل دولت انتقالی بر اساس نتیجه دور نخست انتخابات است. بر اساس این طرح دور دوم انتخابات باید با حضور چانگیرای و موگابه مجددا برگزار شود.
موگابه در نخستین جلسه با مورگان چانگیرای در جامه رهبری کاملا دموکرات فرو رفته و گفت:ما دور هم جمع شده‌ایم تا مسیری جدید در عرصه سیاسی زیمبابوه تعریف کنیم. موگابه می‌تواند به راحتی از آرامش و صلح سخن بگوید اما آیا خاطره خشونتی که بر مخالفانش ظرف چند سال اخیر روا داشته شد به همین راحتی از اذهان زدوده خواهد شد؟در طول چند ماه گذشته تنها ۱۲۰ شهروند غیرنظامی جان خود را از دست داده‌اند. ۲۰۰ هزار نفر مجبور به ترک خانه‌های خود شده‌اند. و بسیاری داغ مخالفت با موگابه را بر صورت و بدن دارند. آنها که کور شدند تا دیگر تحولات سیاسی آمیخته با خشونت کشور را نبینند و آنها که پاها و دستان خود را از دست دادند تا یاد بگیرند:دخالت در سیاست ممنوع.
چانگیرای چندین‌بار توسط ماموران دولتی دستگیر شد و روند تعویض پاسپورت او آنچنان طول کشیده است که او نمی‌تواند حتی از کشور خارج شود. بنای دیواری از اعتماد میان طرفین چندان هم آسان نیست. پیش از این نیز بارها دو طرف عزم خود را برای مذاکره جزم کرده‌اند اما باز هم رابرت موگابه با کله‌شقی‌های خاص خودش همه چیز را از بین برده است.
اکنون سوال این است که آیا حزب حاکم به معنای تمام کلمه به دنبال تقسیم قدرت و یافتن راهکاری برای پایان دادن به تمامی مناقشات است؟ شاید هم موگابه باز زرنگی به خرج داده است. آیا او در حال خرید زمان برای وارد کردن ضربه نهایی به مخالفان است؟ همه چیز به ضرر آقای موگابه در حال پیشروی است. برای نخستین‌بار رهبران چند کشور آفریقایی نتوانستند در برابر این خشونت سکوت کنند و البته نوک پیکان حملات خود را به سمت موگابه نشانه رفتند. ناظران بین‌المللی به صراحت نتیجه دور دوم انتخابات را نامشروع و غیرقانونی خواندند. رایلا اودینگا نخست‌وزیر کنیا محافظه‌کاری را به کناری نهاده و اعلام کرد که مذاکرات باید به خروج آرام و بی‌سر و صدای موگابه از قدرت منتهی شود. اتحادیه اروپا به دنبال افزایش تحریم‌های اقتصادی و سیاسی دولت موگابه است. تابو امبکی رئیس‌جمهوری آفریقا جنوبی اما همچنان در خلاف مسیر آب حرکت می‌کند. رفیق قدیمی موگابه نمی‌خواهد زننده تیر خلاص به آقای رئیس‌جمهور باشد. موگابه همچنان ژست رهبرانی را می‌گیرد که قرار است در دهه هشتم زندگیش سالیان سال بر زیمبابوه حکومت کند. نه موگابه قدرت را واگذار می‌کند و نه رهبران کشورهای آفریقایی جسارت بیان این مطالبه را خواهند یافت.

سارا معصومی

منبع : روزنامه کارگزاران